Andromedanevel
Het Andromedastelsel of de Andromedanevel (M31) is een spiraalvormig sterrenstelsel, in het sterrenbeeld Andromeda. Het stelsel heeft dezelfde vorm als ons eigen sterrenstelsel, de Melkweg, maar is wel een stuk groter. De afstand wordt geschat op ongeveer 2,54 miljoen lichtjaar, de diameter ca. 220.000 lichtjaar. De massa wordt geschat op 300 tot 400 miljard zonsmassa's, de totale massa inclusief de halo op 1,2 biljoen zonsmassa's. Vergeleken met de laatste schattingen van de totale massa van de Melkweg, die 1,9 biljoen zonsmassa's bedraagt, zou dus M31 wat lichter zijn, en veel minder dicht. Samen met de Melkweg en een aantal kleinere sterrenstelsels vormt de Andromedanevel de Lokale Groep.
| Andromedanevel | ||||
|---|---|---|---|---|
.jpg)
| ||||
| Type | Spiraalvormig sterrenstelsel (SA(s)b) | |||
| Datum ontdekking | 964 (Juliaans)
| |||
| Messierobject | M31 | |||
| New General Catalogue | NGC 224 | |||
| Fysische gegevens | ||||
| Diameter | 220.000 lichtjaar | |||
| Roodverschuiving | -0.001000 | |||
| Radiële snelheid | -300,0 km/s | |||
| Afmeting | 178 × 63' | |||
| Massa | Excl. halo: 300-400 miljard zonnemassa's Incl. halo: 1,2 biljoen zonnemassa's | |||
| Waarnemingsgegevens | ||||
| Standaardepoche | J2000 | |||
| Rechte klimming | 0u42m42s | |||
| Declinatie | 41° 16' | |||
| Sterrenbeeld | Andromeda | |||
| Afstand | ongeveer 2,54 miljoen lichtjaar | |||
| ||||
Ontdekking
bewerkenDe Perzische astronoom Abd-al-Rahman Al Sufi beschreef de Andromedanevel in het jaar 964 in zijn Boek van de vaste sterren als een nevelachtige vlek.[1] De eerste beschrijving van een waarneming door een telescoop is van de Duitse astronoom Simon Marius uit 1612.
De Andromedanevel is (behalve de Melkweg en de Magelhaense wolken) naast de Driehoeknevel, die nog iets verder weg ligt,[2][3][4] het enige sterrenstelsel, en daarmee ook een van de verste objecten, dat onder gunstige omstandigheden met het blote oog gezien kan worden. Hij is meer dan twaalfmaal zo groot als de volle maan, maar veel lichtzwakker. Door de lichtvervuiling in de grote steden is hij daar niet of nauwelijks zichtbaar. Met een verrekijker of kleine telescoop is hij goed te zien. Om de helderste bolvormige sterrenhoop in M31, Mayall II, ook bekend als G1, te kunnen zien is een redelijk grote amateurtelescoop met een diameter van 25 cm nodig.
In 1925 toonde Edwin Hubble door metingen van Cepheïden aan dat de Andromedanevel geen stofwolk of ander object is binnen de Melkweg, maar een apart sterrenstelsel dat zich ver buiten de Melkweg bevindt.[5] Voor die tijd was er twijfel over de ware aard van de "spiraalnevels" en nam men aan dat de Melkweg het enige sterrenstelsel in het heelal was en dat de spiraalnevels objecten hierbinnen waren.
Opbouw
bewerkenDe opbouw is als bij de Melkweg: in de (ten minste twee) spiraalarmen bevinden zich lichtende nevels en stofwolken. De sterbevolking is die van populatie I en vormt met de gasmassa's de spiralen en geeft 90% van het licht van het hele stelsel. Zelfs op de foto's van de Haletelescoop zijn alleen de reuzensterren te onderscheiden. Door verschillende foto's onderling te vergelijken vindt men veranderlijke sterren, onder andere de Cepheïden. Verder ziet men een groot aantal bolvormige sterrenhopen, die bij dit stelsel horen. De kern is zeer transparant, hier is dus geen stof aanwezig. Waarnemingen met de Hubble-ruimtetelescoop suggereren een dubbele kern, wat het gevolg zou kunnen zijn van een botsing met een ander sterrenstelsel in de vroege geschiedenis van de lokale groep.
Fotografisch heeft men in M31 een groot aantal novae ontdekt en men heeft het aantal nova-uitbarstingen voor het gehele stelsel geschat op 26 per jaar. M31 bezit twee satellietsystemen, voorbeelden van elliptische sterrenstelsels: NGC 221 of M32 en NGC 205 of M110. Een heldere vlek in de spiraalarm is ooit door William Herschel aangezien voor een aparte nevel en heeft daarom een eigen aanduiding gekregen, de OB-associatie NGC 206.
Botsing
bewerken
Begin 2012 heeft een groep wetenschappers aangetoond dat binnen ongeveer 4 miljard jaar een botsing met de Melkweg zal plaatsvinden. Daar sterrenstelsels voornamelijk uit lege ruimte bestaan, zullen er naar verwacht slechts weinig directe botsingen tussen sterren plaatsvinden, en zullen de twee sterrenstelsels samensmelten (zie Interagerend sterrenstelsel). Wel zullen door de onderlinge zwaartekracht de sterren sterk verstrooid worden, en zal dus ook de Zon waarschijnlijk rond worden geslingerd. Bij deze botsing zal ook de Driehoeknevel betrokken zijn.[6]
Naamgeving
bewerkenDe gebruikelijke populaire naam van dit stelsel is Andromedanevel, hoewel de correctere naam Andromedastelsel vanuit de wetenschap wordt gepopulariseerd. In de vakliteratuur wordt het stelsel meestal aangeduid met M31 of NGC224. In 2010 hebben Gerard Bodifée en Michel Berger de onofficiële beschrijvende naam Propinquus Andromedae voorgesteld (propinquus is Latijn voor "naburig").[7]
De ster van Lamont
bewerkenDe ster van Lamont (Lamont's star) is een ster die zich betrekkelijk dicht tegen de kern van de Andromedanevel bevindt.[8][9][10].
Zie ook
bewerken-
De kern van M31 -
De OB-associatie NGC 206 in een van de spiraalarmen -
De bolhoop Mayall II in M31
.jpg)
Externe links
bewerken- gedetailleerde foto van Andromedastelsel (Astronomy picture of the day 26 november 2006)
- Andromedastelsel in infrarood (Astronomy picture of the day 20 oktober 2005)
- Schijnbare grootte van de Andromedanevel in vergelijking met de maan (Astronomy picture of the day 28 december 2006)
- Composietbeeld in infrarood- en röntgenstraling. (Astronomy picture of the day 20 januari 2011) Dit beeld onthult de voormalige en toekomstige sterren in de Andromedanevel.
- [* (en) SEDS database over M31
- Tim Kraaijvanger, Is onze Melkweg al een keer op het Andromedastelsel gebotst?, Scientias (4 juli 2013) Geraadpleegd 20 maart 2014
- (en) Andromedanevel in SIMBAD
- ↑ https://www.eso.org/sci/publications/messenger/archive/no.49-sep87/messenger-no49-42-43.pdf. Gearchiveerd op 25 juli 2021.
- ↑ Tim Kraaijvanger, Records in het heelal, in: Scientias. Gearchiveerd op 14 december 2021.
- ↑ NPO Wetenschap, Kampioensduo de maat genomen, 18 oktober 2007. Gearchiveerd op 18 april 2015.
- ↑ Quest, Hoe ver kun je met het blote oog in het heelal kijken?, 10 juni 2013
- ↑ cdsads.u-strasbg.fr. Gearchiveerd op 12 september 2019.
- ↑ Hubblesite, "NASA's Hubble Shows Milky Way is Destined for Head-on Collision with Andromeda Galaxy", 31 mei 2012. Gearchiveerd op 12 september 2012. Geraadpleegd op 31 mei 2012.
- ↑ Bodifée G. & Berger M., "CNG-Catalogue of Named Galaxies", 2010. Gearchiveerd op 1 februari 2014.
- ↑ Sky & Telescope, February 1968, page 97
- ↑ Sky Catalogue 2000.0, Volume 2: Double Stars, Variable Stars and Nonstellar Objects (edited by Alan Hirshfeld and Roger W. Sinnott, 1985)
- ↑ Deep-Sky Name Index 2000.0 (Hugh C. Maddocks, 1991)
