Associatie van klokjesgentiaan en borstelgras

Associatie van klokjesgentiaan en borstelgras
	Een herfstaspect van de associatie
Syntaxonomische indeling
Klasse:	Nardetea; (klasse van heischrale graslanden)
Orde:	Nardetalia; (orde van heischrale graslanden)
Verbond:	Violion caninae; (verbond van heischrale graslanden)
Associatie
	Gentiano pneumonanthes-Nardetum; Prsg 1950 nom. inv
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons

De associatie van klokjesgentiaan en borstelgras (Gentiano pneumonanthes-Nardetum) is een associatie uit het verbond van heischrale graslanden (Violion caninae). Het is een plantengemeenschap die te vinden is als stroken of als inslaggemeenschap in andere schrale vegetatie zoals natte heiden, met een combinatie van grassen, grasachtige planten en kleinbloemige kruiden.

Naamgeving en codering

Synoniemen
Gentiano pneumonanthes-Nardetum strictae Prsg 1950 nom. inv.

Syntaxoncode voor Nederland (rVvN): r19Aa02
Natura2000-habitattypecode (EU-code): H6230
BWK-karteringscode: hmo

Een close-up van de associatie met onder andere de naamgevende soorten klokjesgentiaan en borstelgras.

De wetenschappelijke naam Gentiano pneumonanthes-Nardetum is afgeleid van de botanische namen van twee opvallende soorten voor de associatie, de klokjesgentiaan (Gentiana pneumonanthe) en borstelgras (Nardus stricta).

Fysiognomie

Begroeiingen van de associatie van klokjesgentiaan en borstelgras zijn van het verbond het meest heideachtig. Ze bezitten soms een (beperkte) boomlaag en de kruidlaag heeft verscheidene soorten dwergstruiken.

De kruidlaag is zeer goed ontwikkeld en wordt gedeeld door verscheidene grassen en grasachtige planten, en kleinbloemige overblijvende kruiden.

De moslaag is in vergelijking met de andere associaties van het verbond goed ontwikkeld.

Ecologie

Deze plantengemeenschap vindt men vooral in stroken of vlekken binnen andere schrale vegetatie, zoals natte heide of blauwgraslanden. Ze komt voor op vochtige tot natte, moerige of venige plaatsen op kalkarm, lemig zand of op veen.

De grondwaterspiegel is ten minste een deel van het jaar hoog, maar kan in droge perioden tot meer dan een meter onder het maaiveld dalen. Het grondwater zorgt voor een relatief hoge basenverzadiging.

Subassociaties in Nederland en Vlaanderen

Van de associatie van klokjesgentiaan en borstelgras worden in Nederland en Vlaanderen drie subassociaties onderscheiden met een duidelijk gescheiden verspreidingsgebied. Er werden provisoire namen aan toegekend, die nog niet in de literatuur getoetst zijn op geldigheid.

Subassociatie gentianetosum

Deze subassociatie komt enkel in de Kempen voor en heeft als belangrijkste begeleidende soorten klokjesgentiaan, trekrus, ronde zonnedauw, stekelbrem en borstelgras. Buiten de Kempen is klokjesgentiaan nauwelijks te vinden.

Subassociatie ericetosum cinereae

Een subassociatie die eerder atlantisch gericht is, met vooral rode dophei, valse salie, brem, mannetjesereprijs, stijve ogentroost, gewone brunel, kleine klaver, smalle weegbree, heermoes en witte klaver.

Subassociatie typicum

De derde voorgestelde subassociatie is negatief gedifferentieerd, maar heeft een relatieve hoge presentie van zandstruisgras.

Verspreiding

Het verspreidingsgebied van de associatie van klokjesgentiaan en borstelgras is beperkt tot Vlaanderen, Nederland en het noorden en westen van Duitsland.

In Nederland is deze associatie beperkt tot de hogere zandgronden, met een verspreidingsgebied dat overeenkomt met dat van de natte heiden.

In Vlaanderen is ze vooral bekend van de Kempen en de Vlaamse zandstreek.

Diagnostische taxa voor Nederland en Vlaanderen

Deze associatie heeft voor Nederland als kensoorten het heidekartelblad en de liggende vleugeltjesbloem, voor Vlaanderen komt daar ook nog tweenervige zegge bij. Ondanks de wetenschappelijke naam is klokjesgentiaan geen kensoort; deze plant komt ook voor in natte heiden en in blauwgrasland. Verder vinden we in deze associatie in verhouding veel dwergstruiken, vooral gewone dophei en struikhei. Van grassen vinden we onder andere pijpenstrootje, tandjesgras, borstelgras en fijn schapengras, terwijl de kleinbloemige kruiden vertegenwoordigd worden door onder andere tormentil, blauwe knoop en welriekende nachtorchis.

Ze onderscheidt zich van de andere associaties binnen het verbond door de aanwezigheid van de gevlekte orchis, die in deze vegetatie een optimum heeft, de klokjesgentiaan, gewone dophei, het pijpenstrootje, blauwe zegge, blauwe knoop en moerasstruisgras.

In de onderstaande tabel staan de belangrijkste ken- en begeleidende plantentaxa van de associatie van klokjesgentiaan en borstelgras voor Nederland en Vlaanderen.

Kruidlaag

Kentaxon	Diff.soort	Abundantie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
kA		A	heidekartelblad	Pedicularis sylvatica
kA		O	liggende vleugeltjesbloem	Polygala serpyllifolia
kV			tweenervige zegge	Carex binervis	in Vlaanderen
kV		O	welriekende nachtorchis	Platanthera bifolia
kV		Z	stijve ogentroost	Euphrasia stricta
kV		Z	hondsviooltje	Viola canina
kV		Z	rozenkransje	Antennaria dioica
kV		Z	mannetjesereprijs	Veronica officinalis
kV		Z	gelobde maanvaren	Botrychium lunaria
kK		D	tormentil	Potentilla erecta
kK		A	tandjesgras	Danthonia decumbens
kK		F	borstelgras	Nardus stricta
kK		Z	valkruid	Arnica montana
	dA	D	pijpenstrootje	Molinia caerulea
		A	fijn schapengras	Festuca filiformis
	dA	A	blauwe zegge	Carex panicea
	dA	F	klokjesgentiaan	Gentiana pneumonanthe	subassociatie gentianetosum
	dA	F	blauwe knoop	Succisa pratensis
		F	gewoon reukgras	Anthoxanthum odoratum
	dA	A	gewone dophei	Erica tetralix
		A	struikhei	Calluna vulgaris
		F	kruipwilg	Salix repens
		O	sporkehout	Frangula alnus
	dS	O	stekelbrem	Genista anglica	subassociatie gentianetosum
	dS		gewone brem	Cytisus scoparius	subassociatie ericetosum cinereae
	dA	O	moerasstruisgras	Agrostis canina
		O	pilzegge	Carex pilulifera
	dA	O	gevlekte orchis	Dactylorhiza maculata subsp. maculata
	dS	O	trekrus	Juncus squarrosus	subassociatie gentianetosum
		O	zwarte zegge	Carex nigra
		O	gewoon biggenkruid	Hypochaeris radicata
		O	gewoon struisgras	Agrostis capillaris
		O	veelbloemige veldbies	Luzula multiflora
		O	gestreepte witbol	Holcus lanatus
		O	gewone veldbies	Luzula campestris
		O	liggend walstro	Galium saxatile
		O	veldrus	Juncus acutiflorus
	dS	O	ronde zonnedauw	Drosera rotundifolia	subassociatie gentianetosum
		O	stijf havikskruid	Hieracium laevigatum
		O	kale jonker	Cirsium palustre
		O	moerasrolklaver	Lotus pedunculatus
	dS		rode dophei	Erica cinerea	subassociatie ericetosum cinereae
	dS		valse salie	Teucrium scorodonia	subassociatie ericetosum cinereae
	dS		gewone brunel	Prunella vulgaris	subassociatie ericetosum cinereae
	dS		kleine klaver	Trifolium dubium	subassociatie ericetosum cinereae
	dS		smalle weegbree	Plantago lanceolata	subassociatie ericetosum cinereae
	dS		heermoes	Equisetum arvense	subassociatie ericetosum cinereae
	dS		witte klaver	Trifolium repens	subassociatie ericetosum cinereae
	dS		zandstruisgras	Agrostis vinealis	subassociatie typicum
		O	zachte berk	Betula pubescens	zaailing/opslag
		O	zomereik	Quercus robur	zaailing/opslag

Moslaag

Abundantie	Triviale naam	Botanische naam
O	heideklauwtjesmos	Hypnum jutlandicum
O	groot laddermos	Pseudoscleropodium purum
O	gewoon haakmos	Rhytidiadelphus squarrosus

Bedreiging en bescherming

Deze associatie zal bij gebrek aan beheer door natuurlijke successie evolueren tot een struweel. Toe te passen beheermaatregelen zijn maaien (beheer als hooiland) met nabegrazing of continue, extensieve begrazing. Te intensief bemaaien, plaggen of branden kan echter leiden tot een grotere dominantie van pijpenstrootje, waarbij de kwetsbare soorten verdwijnen en enkel een rompgemeenschap overblijft. Andere bedreigingen zijn de drie V's verdroging, vermesting en verzuring.

De associatie van klokjesgentiaan en borstelgras kan ontstaan uit de associatie van gewone dophei, vooral uit de subassociatie met gevlekte orchis door maaien, branden of begrazing.

Biologische Waarderingskaart

In de Biologische Waarderingskaart (BWK) van Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is deze associatie opgenomen als vochtig heischraal grasland (hmo).

Dit vegetatietype staat gewaardeerd als 'biologisch zeer waardevol'.

Zie ook

Nat schraalgrasland

Zie de categorie Gentiano pneumonanthes-Nardetum van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

Schaminée, J., K. Sýkora, N. Smits & M. Horsthuis, 2010: Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland. KNNV Uitgeverij, Zeist. ISBN 978 90 5011 309 0
Sýkora, K., 2008: Field Guide Dutch Plant Communities. Species composition and ecology
A.Zwaenepoel, F.T’Jollyn, V.Vandenbussche & M.Hoffmann, 2002: Systematiek van natuurtypen voor Vlaanderen: 6.5 Graslanden, Heischrale graslanden. Verslag van het Instituut voor Natuurbehoud 2002.