Associatie van sikkelklaver en zachte haver

Associatie van sikkelklaver en zachte haver
	Voorjaarsaspect van de associatie
Syntaxonomische indeling
Klasse:	Koelerio-Corynephoretea; (klasse van droge graslanden op zandgrond)
Orde:	Trifolio-Festucetalia ovinae; (struisgras-orde)
Verbond:	Sedo-Cerastion; (verbond van droge stroomdalgraslanden)
Associatie
	Medicagini-Avenetum pubescentis; De Leeuw in Br.-Bl. & Moor 1938
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons

De associatie van sikkelklaver en zachte haver (Medicagini-Avenetum pubescentis) is een associatie van het verbond van droge stroomdalgraslanden (Sedo-Cerastion). De associatie behoort tot een van de meest bloem- en soortenrijke plantengemeenschap van kalkrijke zandgronden in Nederland, België en Duitsland.

Naamgeving en codering

Synoniemen
Medicagini falcatae-Avenetum pubescentis De Leeuw in Br.-Bl. & Moor 1938
Thalicro-Brometum Knörzer 1960
Plantagino-Helictrotrichetum Doing 1963
Plantagini-Helictrotrichetum Doing 1963

Syntaxoncode voor Nederland (rVvN): r14Bc02
BWK-karteringscode: hu
Natura2000-habitattypecode (EU-code): H6120
Corine biotope: 34.12 Pelouses des sables calcaires
Eunis Habitat Types: E1.12 Euro-Siberian pioneer calcareous sand swards

De wetenschappelijke naam Medicagini-Avenetum pubescentis is afgeleid van de botanische namen van twee opvallende soorten voor de associatie, de kensoort sikkelklaver (Medicago falcata) en de begeleidende soort zachte haver (Helictotrichon pubescens, basioniem: Avena pubescens).

Fysiognomie

Het is een min of meer gesloten vegetatie, zeer soortenrijk en bloemrijk, met gemiddeld forsere planen en een hogere productie dan de verwante associatie van vetkruid en tijm. De kruidlaag bestaat overwegend uit overblijvende, kruidachtige planten, vooral hemikryptofyten, geofyten, chamefyten, naast eenjarigen en grassen.

De boom- en struiklaag zijn afwezig. Een moslaag is meestal aanwezig maar minder soortenrijk.

Close-up van de associatie

Ecologie

De associatie omvat vooral stroomdalgraslanden op droge, kalkrijke, zandige bodem, weinig of niet bemest maar enigszins humusrijk. In de regel is dit op hoge, zonnige rivieroeverwallen en zandige rivierdijken langs de grote rivieren. Kortdurende winterse overstromingen of hoge waterstanden, of inwaaiend rivierzand zorgt voor een regelmatig aanvoer van nieuwe basen.

Successie

Vegetaties van de associatie van sikkelklaver en zachte haver kunnen op verschillende manieren ontstaan. Spontaan kunnen zij in de juiste omstandigheden ontstaan uit pioniervegetatie zoals de associatie van vetkruid en tijm of uit de kweekdravik-associatie. Graslanden van de glanshaver-associatie of kamgrasweiden op zandige tot zavelige bodem, bijvoorbeeld op dijken, kunnen door voortdurende verschraling tot deze sikkelgraslanden evolueren.

De potentieel natuurlijke vegetatie van deze associatie zal een loofbos zijn. Aanvankelijk zullen duinriet en kleine struiken zich opdringen, en gaat de vegetatie evolueren over een (meidoorn-struweel tot het eindstadium van de natuurlijke successie op natte terreinen, het hardhoutooibos of abelen-iepenbos.

Subassociaties in Nederland en Vlaanderen

Binnen de associatie van sikkelklaver en zachte haver worden in Nederland twee subassociaties onderscheiden:

Subassociatie met gewone veldbies

Een subassociatie met gewone veldbies (Medicagini-Avenetum luzuletosum), met gewone veldbies (Luzula campestris) als differentierende soort, komt voor op wat zuurdere, drogere en schralere omstandigheden, en die nauw aanleunt bij de associatie van vetkruid en tijm. De syntaxoncode voor Nederland (rVvN) is r14Bc02a.

Subassociatie met glanshaver

Een subassociatie met glanshaver (Medicagini-Avenetum arrhenatheretosum) komt voor op iets humusrijkere standplaatsen met een iets hogere trofiegraad die meer lijken op de glanshaver-associatie en de kweekdravik-associatie. Glanshaver (Arrhenatherum elatius) wordt als differentiërende soort voor deze subassociatie beschouwd. De syntaxoncode voor Nederland (rVvN) is r14Bc02b.

Verspreiding

Het verspreidingsgebied van de associatie van sikkelklaver en zachte haver overlapt grotendeels met die van de associatie van vetkruid en tijm, en is beperkt tot Nederland, België en Duitsland. Ze is overal zeldzaam en bedreigd.

In Nederland komt de associatie vooral voor langs de IJssel, langs de Rijn oostelijk van Nijmegen, en langs de Lek en de Merwede. Restanten ervan kunnen worden gevonden in het Deltagebied en langs de Maas.

In Vlaanderen zijn er geen goede voorbeelden van deze associatie meer, maar in de kuststreek en langs de Grensmaas zijn nog graslanden waar enkele van de kensoorten voorkomen.

Bedreiging en bescherming

Vooral in de tweede helft van de twintigste eeuw zijn vele van deze stroomdalgraslanden verdwenen door zand- en kleiwinning, bemesting, het aanleggen van dijken en door recreatie.

De restanten worden vooral bedreigd door verwaarlozing. Zonder voortdurende verschraling, zoals extensieve begrazing al dan niet gecombineerd met maaien en afvoeren, zal de bovenste bodemlaag vergrassen en verzuren, en zal uiteindelijk ook verstruweling optreden.

Diagnostische taxa

Deze associatie heeft vooral sikkelklaver, veldsalie, brede ereprijs en cilindermos als kensoorten, dikwijls in combinatie met andere verbonds-, orde- en klassekensoorten. Binnen het rivierengebied worden ook kleine ruit, smal fakkelgras, duifkruid, walstrobremraap en ruig viooltje als kensoorten beschouwd. De zeldzame rode bremraap en de in Nederland uitgestorven paardenhoefklaver maakten in het verleden ook deel uit van deze lijst.

Differentiërende soorten ten opzichte van de nauw verwante associatie van vetkruid en tijm zijn zachte haver, kweek, goudhaver en bevertjes.

Kruidlaag

Kentaxon	Differentiërend taxon	Presentie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
kA	-	> 90%	sikkelklaver	Medicago falcata
kA	-	> 50%	veldsalie	Salvia pratensis
kA	-	> 30%	brede ereprijs	Veronica austriaca subsp. teucrium
kA	-	< 10%	rode bremraap	Orobanche lutea
kA	-	< 10%	paardenhoefklaver	Hippocrepis comosa
kA	-	> 30%	kleine ruit	Thalictrum minus	enkel in het rivierengebied
kA	-	> 30%	smal fakkelgras	Koeleria macrantha	Idem
kA	-		duifkruid	Scabiosa columbaria	Idem
kA	-		walstrobremraap	Orobanche caryophyllacea	Idem
kA	-		ruig viooltje	Viola hirta	Idem
kV	-	> 20%	voorjaarsganzerik	Potentilla tabernaemontani
kV	-	> 20%	cipreswolfsmelk	Euphorbia cyparissias
kV	-	< 10%	wilde averuit	Artemisia campestris
kO	-	> 20%	klein timoteegras	Phleum nodosum
kO	-	> 10%	liggende klaver	Trifolium campestre
kO	-	< 10%	hazenpootje	Trifolium arvense
kO	-	< 10%	viltganzerik	Potentilla argentea
kK	-	> 90%	geel walstro	Galium verum
kK	-	> 30%	vroegeling	Erophila verna
kK	-	> 20%	gewoon biggenkruid	Hypochaeris radicata
kK	-	> 20%	kleine leeuwentand	Leontodon saxatilis
-	dA	> 70%	zachte haver	Helictotrichon pubescens	t.o.v. associatie van vetkruid en tijm
-	dA	> 60%	kweek	Elytrigia repens	Idem
-	dA	> 40%	goudhaver	Trisetum flavescens	Idem
-	dA	> 30%	bevertjes	Briza media	Idem
-	dS	> 40%	gewone veldbies	Luzula campestris	subassociatie met gewone veldbies
-	dS	> 20%	muizenoor	Pilosella officinarum	Idem
-	dS	> 20%	gewoon struisgras	Agrostis capillaris	Idem
-	dS	> 40%	glanshaver	Arrhenatherum elatius	subassociatie met glanshaver
-	dS	> 40%	kropaar	Dactylis glomerata	Idem
-	dS	> 20%	geoorde zuring	Rumex thyrsiflorus	Idem
bg	-	> 80%	akkerhoornbloem	Cerastium arvense
bg	-	> 80%	duizendblad	Achillea millefolium
bg	-	> 70%	echte kruisdistel	Eryngium campestre
bg	-	> 70%	knolboterbloem	Ranunculus bulbosus
bg	-	> 60%	rood zwenkgras	Festuca rubra
bg	-	> 60%	smalle weegbree	Plantago lanceolata
bg	-	> 60%	veldbeemdgras	Poa pratensis
bg	-	> 50%	kleine klaver	Trifolium dubium
bg	-	> 50%	gewone zandmuur	Arenaria serpyllifolia
bg	-	> 40%	veldereprijs	Veronica arvensis
bg	-	> 40%	grote tijm	Thymus pulegioides
bg	-	> 40%	kleine bevernel	Pimpinella saxifraga
bg	-	> 40%	akkerwinde	Convolvulus arvensis
bg	-	> 40%	kraailook	Allium vineale
bg	-	> 40%	zachte ooievaarsbek	Geranium molle
bg	-	> 40%	gewoon reukgras	Anthoxanthum odoratum
bg	-	> 30%	jakobskruiskruid	Jacobaea vulgaris
bg	-	> 30%	ruige weegbree	Plantago media
bg	-	> 30%	gewone paardenbloem	Taraxacum officinale
bg	-	> 30%	zachte dravik	Bromus hordeaceus
bg	-	> 30%	knoopkruid	Centaurea jacea
bg	-	> 30%	muurpeper	Sedum acre
bg	-	> 30%	madeliefje	Bellis perennis
bg	-	> 30%	kattendoorn	Ononis spinosa
bg	-	> 30%	zacht vetkruid	Sedum sexangulare
bg	-	> 30%	gewone hoornbloem	Cerastium fontanum subsp. vulgare

Moslaag

Kentaxon	Differentiërend taxon	Presentie	Triviale naam	Botanische naam
kA	-		cilindermos	Entodon concinnus
kK	-	> 10%	gewoon klauwtjesmos	Hypnum cupressiforme
kK	-	< 10%	gewoon purpersteeltje	Ceratodon purpureus
bg	-	> 30%	gewoon haakmos	Rhytidiadelphus squarrosus

Fauna

De associatie vormt onder andere voor de zeldzame wolfsmelkpijlstaart een belangrijk habitat.

Fotogalerij

Aspect van de associatie in het begin van april

Zie ook

Zie de categorie Medicagini-Avenetum pubescentis van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

Schaminée, J.H.J., Sýkora, K., Smits, N. & Horsthuis, M. (2010). Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland. KNNV Uitgeverij, Zeist. ISBN 978 90 5011 309 0
(en) Sýkora, K., 2008: Field Guide Dutch Plant Communities. Species composition and ecology
A.Zwaenepoel, F.T’Jollyn, V.Vandenbussche & M.Hoffmann, 2002: Systematiek van natuurtypen voor Vlaanderen: 6.2 Graslanden, Droge graslanden. Verslag van het Instituut voor Natuurbehoud 2002.
(en) EUNIS, the European Nature Information System
(fr) CORINE biotopes

Orde:	Corynephoretalia canescentis (buntgras-orde)
Verbond:	Corynephorion (buntgras-verbond)
Associaties:	Spergulo-Corynephoretum (associatie van buntgras en heidespurrie) · Violo-Corynephoretum (duin-buntgras-associatie)

Orde:	Trifolio-Festucetalia ovinae (struisgras-orde)
Verbond:	Thero-Airion (dwerghaver-verbond)
Associatie:	Ornithopodo-Corynephoretum (vogelpootje-associatie)
Verbond:	Plantagini-Festucion (verbond van gewoon struisgras)
Associaties:	Festuco-Thymetum (associatie van schapengras en tijm) · Festuco-Galietum veri (duin-struisgras-associatie)
Verbond:	Sedo-Cerastion (verbond van droge stroomdalgraslanden)
Associaties:	Sedo-Thymetum (associatie van vetkruid en tijm) · Medicagini-Avenetum pubescentis (associatie van sikkelklaver en zachte haver)

Orde:	Cladonio-Koelerietalia (fakkelgras-orde)
Verbond:	Tortulo-Koelerion (duinsterretjes-verbond)
Associaties:	Phleo-Tortuletum ruraliformis (duinsterretjes-associatie) · Sileno-Tortuletum ruraliformis (kegelsilene-associatie) · Tortello-Bryoerythrophylletum (associatie van oranjesteeltje en langkapselsterretje)
Verbond:	Polygalo-Koelerion (verbond van droge, kalkrijke duingraslanden)
Associaties:	Taraxaco-Galietum veri (duin-paardenbloem-associatie) · Anthyllido-Silenetum (associatie van wondklaver en nachtsilene)