Wikipedia

Bonkwerd

nederzetting in Waadhoeke, Nederland

Bonkwerd (Fries: Bonkwert) is een buurtschap in de gemeente Waadhoeke, in de Nederlandse provincie Friesland. Het is gelegen ten noordoosten van Wommels, ten noorden van Edens en ten zuidwesten van het dorp Spannum. De bewoning ligt ten noorden van de N359 en bestaat uit enkele verspreid gelegen boerderijen aan de doodlopende weg Bonkwerterreed.

Bonkwerd
Buurtschap in Nederland Vlag van Nederland
Bonkwerd (Friesland)
Bonkwerd
Situering
Provincie Vlag Friesland Friesland
Gemeente Vlag Waadhoeke Waadhoeke
Coördinaten 53° 8′ NB, 5° 36′ OL
Woonplaats (BAG) Spannum
Foto's
Bonkwerd in 2014
Bonkwerd in 2014
Bonkwerd in 1967
Bonkwerd in 1967
Portaal  Portaalicoon   Nederland
Friesland

De Bonkwerterreed kent bij de entree een veerooster, op de plek waar het plaatsnaambord staat. Er is verder een wandelpad tussen de dorpskern van Spannum en Bonkwerd gelegen, een overblijfsel van een oud kerkpad tussen Spannum en Edens. Bonkwerd ligt binnen het dorpsgebied van Spannum. Lokaal spreekt men ook wel van Bunkwert.

Geschiedenis

bewerken

De buurtschap is ontstaan op twee terpen uit de late IJzertijd, de noordelijke terp Felsum en de zuidelijke terp die de oorspronkelijke woonkern van Bonkwerd betreft. Beide werden een tijdlang gezien als eigen plaatsen.

Terpnederzetting Felsum

bewerken

De terp van Felsum is goed deels afgegraven. De oudste scherven die gevonden werden in het overgebleven deel, bij het onderzoek uitgevoerd door Herre Halbertsma in de 20e eeuw zouden wijze op het feit dat de terp pas in het tweede deel van de eerste eeuw van christelijke jaartelling bewoond geraakt zou kunnen zijn, ondanks het feit dat op reeds enkele honderden jaren eerder was opgeworpen. De terp, een feitelijke heuvel was op een kwelderwal opgeworpen, zoals veel van de terpen in het gebied en anno 2024 nog zichtbaar bij de terp van Bonkwerd.

In 1998 werd bekend dat er verder een Romeinse hanger werd gevonden op de terp van Felsum. Het betrof een bronzen hanger met een versierde voorkant met vier puntcirkels. Verder werden er sporen gevonden van vergulding van de hanger die uit de tweede of derde eeuw zou stammen volgens onderzoeker Evert Kramer van het Fries Museum.[1]

De terpnederzetting Felsum werd in 1480 vermeld als Felsum. Uit de 16-eeuwse kopie van een 14-eeuwse document van een kroniekenschrijver werd de plaats ook al vermeld. In 1543 en 1570 komt de spelling Feltsum voor, en vanaf de 17e eeuw de spelling Phelzum, in de 19e en 20e eeuw komt ook de spelling Phelsum voor, de boerderijen op de afgegraven terp werden aangegeven als Klein Phelsum en Groot Phelsum. De plaatsnaam wijst mogelijk naar het feit dat het de woonplaats (um/heem) was een persoon genaamd Felle, waarbij de naambetekenis of verwijzend is naar de vogelnaam valk of naar het het feit dat het oorspronkelijke een vreemdeling was, een oorspronkelijk Germaans woord ervoor.

Terpnederzetting Bonkwerd

bewerken

In 2009 bracht een bezoeker een aantal scherven naar de Kunst en Kitschdag in het IJstijdenmuseum die afkomstig zouden zijn van de terp van Bonkwerd. De bezoeker had ze gevonden bij een verbouwing bij een van de twee boerderijen op de terp. Evert Kramer oordeelde dat deze scherven van een Romeinse stenen kaasvorm waren en dat daarmee aangevend dat er goede contacten waren met de Romeinen rond het begin de jaartelling.[2]

De terpnederzetting Bonkwerd werd voor het eerst vermeld als Buurckwert in 1487. Waarschijnlijk is dit een misspelling van 'Buunckwert' want in 1530 wordt het geschreven als Buynckwert en in 1532 als Bunckwert. Vanaf de 19e eeuw komt de spelling Bunkerte voor, deze spelling wordt door het kadaster ook in de 20e eeuw nog een lange tijd gevoerd. De precieze betekenis van de plaatsnaam is wat onduidelijk. Het tweede element 'werd' van de plaatsnaam wordt algemeen aangenomen dat op de terp, als in werd of wierde duidt. Het tweede element wijst mogelijk naar de gereconstrueerde familienaam Bonniga, afgeleide suffix van Bonne, als in lieden van de persoon Bonne. Een andere mogelijkheid dat het tweede element in de plaats duidt op de persoonsnaam Bonika, die de betekenis "de kleine strijder die kan doden" in zich draagt. De plaatsnaam zou dan iets van de terp of werd van de familie Bonniga (Bonne) of van de persoon Bonnika betekenen.

Buurtschap Bonkwerd in de 20e en 21e eeuw

bewerken

De twee buurtschappen zijn uiteindelijk als één plaats geworden, gelegen in de grotere polder die wel Polder Bonkwerd wordt genoemd. Deze polder een stuk groter dan het oorspronkelijke grondgebied van de twee plaatsen, gelegen tussen Spannum en Edens. De polder werd in de loop van de tweede helft van de 20e eeuw doorsneden door de N359. Door de polder liep ook een heel oud pad, het Kerkpad geheten die Spannum en Edens via Bonkwerd met elkaar verbond. Tussen Spannum en Bonkwerd ligt er anno 2024 nog steeds een officieel wandelpad.

Naar de voormalige buurtschap Felsum werd de Felsumerleane vernoemd waarop de Bonkwerterreed aansluit. In de jaren 80 van twintigste eeuw verdween de boerderij Klein Folsum en verscheen schuin tegenover, aan de Felsumerleane een nieuwe boerenbedrijf met woning. In 2016 duidde de Nieuwe Encyclopedie van Fryslân beide, Felsum en Bonkwerd als buurtschappen van Spannum. Evenals een Bonkwerd als buurtschap van Wommels, het is onduidelijk welk Bonkwerd daarmee wordt bedoeld. Ten noorden van Wommels is er ook nog Barkwerd gelegen, deze ligt aan de rand van de Polder Bonkwerd en wordt ook vermeld bij Kubaard, als een van diens buurtschappen.

Stinswieren en molen

bewerken

In 1487 werd bij de Huuckensera-state in Bonkwerd een stinswier vermeld, dit is een kunstmatige steile heuvel waarop een versterkte woontoren werd geplaatst. Dit betreft de enige vermelding van de stinswier, bekend onder de naam Hoekensstins, wanneer deze dus is gebouwd en daarna is verdwenen is onbekend.[3] In 1718 geeft de kaart van Schotenus twee stinswieren aan. De ene stond direct bij het huis van de terp Bonkwerd en de andere iets ten noordwesten ervan.[4]

Bij Bonkwerd stond in de 19e en 20e eeuw ook enige tijd een poldermolen. Deze achtkante bovenkruier van het molentype muonts werd gebouwd in 1886 niet ver van de laatste boerderij van de buurtschap. De molen, bekend als Molen van De Boer werd rond 1957 gesloopt.[5]

Zie de categorie Bonkwert van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Overgenomen van "https://nl.wiki.x.io/w/index.php?title=Bonkwerd&oldid=68503020"