Compositie I (stilleven)

Compositie I (stilleven) is een schilderij van de Nederlandse schilder Theo van Doesburg in het Kröller-Müller Museum in Nationaal Park De Hoge Veluwe.

Compositie I (stilleven)
Kunstenaar	Theo van Doesburg
Jaar	1916 (voor 7 mei)
Techniek	Olieverf op doek
Afmetingen	67 × 64 cm
Verblijfplaats	Kröller-Müller Museum
Locatie	Otterlo
RKD-gegevens
Portaal    Kunst & Cultuur

Ontstaan

Het werk is rechtsonder voorzien van Van Doesburgs monogram en het jaartal 1916. Het is het eerste schilderij dat Van Doesburg een nummer gaf. Hij noemde het oorspronkelijk Schilderij I, motief: stilleven. Aan het schilderij ligt, net als Compositie II en III, een stilleven ten grondslag. Van Compositie I is echter geen voorstudie bekend. Het werk is waarschijnlijk een reactie op werk van Cézanne, waarover Van Doesburg in 1916 herhaalde malen schreef. Het kan echter ook geïnspireerd zijn op werk van Robert Delaunay, Wassily Kandinsky, Vilmos Huszár of de Tsjech Emil Filla.

Een dagboeknotitie, die Van Doesburg meer dan tien jaren later maakte, bevestigt dit. Hier schrijft hij namelijk:

Cézanne was feitelijk een veel rijkere bron van mogelijkheden dan Picasso. Cézanne is puur en veelzijdig. Bovenal eerlijk en een pionier van het witte schilderij. Zijn factuur is nooit burgerlijk of zelfgenoegzaam. Steeds ingehouden, zooals in Parijs de taxichauffeurs besturen. Steeds met den rem in de hand. Mijn Stillevens uit 1916 waren de consequenties van het Cézannisme. Eerlijk beeldend construeeren met de kleur op het witte linnen, materie tegen materie. In Cézanne schuilen honderd mogelijkheden.

— Theo van Doesburg (februari 1929).

Het schilderij werd voor het eerst tentoongesteld op de tentoonstelling van kunstenaarsvereniging De Anderen in Den Haag. Van Doesburg schreef hierover op 17 juni 1916 aan zijn vriend Antony Kok: 'De tentoonstelling blijft nog geopend. Ik heb er een verkocht het [...] stilleven (cat nr 7). Een aan wien denk je? Aan Bremmer. D'Audretsch zei dat het in de beroemde verzameling van Kröller in Den Haag kwam. Er komt ook waarschijnlijk een reproductie van in het tijdschrift: Beeldende Kunst van Bremmer. Deze moet gezegd hebben, dat ik de belangrijkste was'. De tentoonstelling van De Anderen vond van 7 mei tot en met 7 juni 1916 plaats in de Kunstzalen van Herman d'Audretsch en werd verlengd tot de tweede helft van juni. Het werk werd inderdaad door kunstpedagoog Henk Bremmer aangekocht voor de verzameling van Helene Kröller-Müller en bevindt zich tegenwoordig nog steeds in het Kröller-Müller Museum in Otterlo.

Zie ook

• Lijst van werken van Theo van Doesburg
• Exposities van Theo van Doesburg

Externe links

• Webpagina Kröller-Müller Museum^{[dode link]}
• RKDimages

Tentoonstellingen

• De Anderen, Kunstzalen d'Audretsch, Den Haag, 7 mei-7 juni 1916 (verlengd tot tweede helft juni), cat.nr. 7 (als Schilderij I, motief: stilleven).
• De Stijl, Stedelijk Museum, Amsterdam, 6 juli-25 september 1951, buiten de catalogus.
• De Stijl, XXVI Biennale, Venetië, 14 juni-9 oktober 1952, cat.nr. 27, p. 384 (als Composizione).
• De Stijl 1917-1928, Museum of Modern Art, New York, 16 december 1952-15 februari 1953, Virginia Museum of Fine Arts, Richmond, 15 maart-19 april 1953, cat.lijst nr. 5 (als Composition).
• Honderd jaren Nederlandse schilderkunst 1854-1954. Jubileumtentoonstelling Maatschappij tot bevordering van Schilder- en Teekenkunst Leeuwarden, Princessehof/Fries Museum, Leeuwarden, 14 april-30 mei 1954, cat.nr. 12, p. 12 (als Geometrische compositie).
• Moderne kunst nieuw en oud/Moderne Kunst neu und alt, Stedelijk Museum, Amsterdam, 26 juli-3 oktober 1955, Schloss Morsbroich, Leverkusen, 27 oktober-4 december 1955, Fränkische Galerie am Marientor, Neurenberg, 6 januari-5 februari 1956, buiten de catalogus.
• De Stijl, Museum Ostwall, Dortmund, 31 mei-28 juni 1964, cat.nr. 1 (als Geometrische Komposition).
• De Stijl, Badischer Kunstverein, Karlsruhe, 7 maart-4 april 1965, geen catalogus.
• Theo van Doesburg, Van Abbemuseum, Eindhoven, 13 december 1968-26 januari 1969, Gemeentemuseum Den Haag, Den Haag, 17 februari-23 maart 1969, cat.nr. A7 (als Geometrische compositie).
• Theo van Doesburg 1883-1931/Konstruktive Kunst, Kunsthalle Nürnberg, Neurenberg, 18 april-1 juni 1969, Kunsthalle Basel, Bazel, 9 augustus-7 september 1969, cat.nr. A6 (als Geometrische Komposition).
• Abstraction. Towards a new art. Painting 1910-20, Tate Gallery, Londen, 6 februari-13 april 1980, cat.nr. 103, p. 52 (als Still Life: Geometrical Composition).
• Van Gogh bis Cobra. Holländische Malerei 1880-1950, Württembergischer Kunstverein, Stuttgart, 23 november 1980-18 januari 1981, Rheinisches Landesmuseum, Bonn, 29 april-8 juni 1981, zonder cat.nr., met afbeelding op p. 175 (als Geometrische Komposition).
• Van Gogh tot Cobra. Nederlandse schilderkunst 1880-1950, Centraal Museum, Utrecht, 14 februari-20 april 1981, cat.nr. 52, p. 307, afb. 139 (als Geometrische compositie).
• De Stijl, 1917-1931. Visions of Utopia, Walker Art Center, Minneapolis, 31 januari-28 maart 1982, The Hirshhorn Museum and Sculpture Garden, Smithsonian Institution, Washington, 20 april-27 juni 1982, cat.nr. 3, afb. 26 (als Still Life (formerly called Geometric Composition).
• De Stijl, 1917-1931, Stedelijk Museum, Amsterdam, Kröller-Müller Museum, Otterlo, 6 augustus 1982-4 oktober 1982, cat.nr. 4, afb. 26 (als Driehoek-kompositie (motief: Stilleven)).
• Mondrian e De Stijl. L'ideale moderno, Fondazione Giorgio Cini, Venetië, 19 mei-2 september 1990, cat.nr. 15, p. 150, met afb. in kleur (als Composizione geometrica).
• De Stijl 1917-1932. Art and environment of neoplasticism, Sezon Museum of Art, Tokio, 13 december 1997-15 februari 1998, Hyogo Prefectural Museum of Modern Art, Kobe, 21 februari-5 april 1998, Toyota Municipal Museum of Art, Chunichi, 21 april-21 juni 1998, cat.nr. 1-001, p. 78-79, met afb. in kleur.
• Dageraad van de moderne kunst. Leiden en omstreken 1890-1940, Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden, 2 april-29 augustus 1999, cat.lijst zonder nr. (als Geometrische compositie (stilleven)).
• De Stijl in Tilburg, Museum De Pont, Tilburg, 8 september 2007-6 januari 2008, geen catalogus.
• Van Doesburg and the International Avant-Garde, Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden, 20 oktober 2009-3 januari 2010, Tate Modern, Londen, 4 februari-16 mei 2010, ISBN 978-1-85437-872-9, zonder cat.nr., p. 247, met afbeelding in kleur (plaat 7) op p. 83 (als Composition I (Still life), 1916).

Bronnen

• Doesburg, Nelly van (red.; januari 1932) 'Uit de dagboeknotities van Theo van Doesburg', De Stijl, dernier numéro, p. 19-24.
• Fabre, Gladys, en Doris Wintgens Hötte (redactie; 2009) Van Doesburg & the international avant-garde. Constructing a new world, [London]: Tate Publishing, ISBN 978-1-85437-872-9, p. 247.
• Hoek, Els (redactie; 2000) Theo van Doesburg. Oeuvrecatalogus, Bussum: Uitgeverij Thot, ISBN 90-6868-255-5, cat.nr. 463, p. 160.
• Ottevanger, Alied (2007) De Stijl in Tilburg. Over de vriendschap tussen Theo van Doesburg en Antony Kok, Amsterdam: Stokerkade, cultuurhistorische uitgeverij ISBN 90-7915-601-9, p. 23.

Noten