Winterreise (Schubert)

Winterreise (Winterreis) is een cyclus van 24 liederen van Franz Schubert (op. 89, D 911) voor zangstem en piano op gedichten van Wilhelm Müller. De eerste "Abtheilung" van twaalf liederen werd voltooid in februari 1827, de tweede met de overige twaalf in oktober van dat jaar.

Titelblad van de eerste uitgave (1828)

Franz Schubert in 1827
(portret toegeschreven aan Franz Eybl)

Wilhelm Müller (dichter)

Inhoud

Het verhaal lijkt betrekkelijk eenvoudig. Een jonge man maakt na een afwijzing een reis. In het 24e lied ontmoet hij de Leiermann, de speelman met de draailier, een verpersoonlijking van de dood.

Er zijn vele analyses van de Winterreise gepubliceerd, ook van uitvoerende kunstenaars als Dietrich Fischer-Dieskau, Gerald Moore en Ian Bostridge. Vele commentatoren plaatsen de cyclus in een politiek-maatschappelijk kader. In zijn boek Willst zu meinen Liedern deine Leier drehn? maakt de Duitse componist Wolfgang Hufschmidt een uitgebreide muzikaal-semantische analyse. Volgens hem zit de Winterreise vol politiek-maatschappelijke kritiek. Volgens vrijwel alle commentaren symboliseert de winterreis de zoektocht van de mens naar zichzelf.

Na Die schöne Müllerin uit 1823 is de Winterreise de tweede liedercyclus die Schubert componeerde op gedichten van Wilhelm Müller. Diens poëzie werd in zijn tijd als 'middelmatig' omschreven, hij zou een 'minor poet' zijn. Deze kwalificatie zou door censoren in omloop zijn gebracht om zijn populaire status te ondermijnen. Winterreise kan ook geïnterpreteerd worden als een beschrijving van de door de Restauratie 'bevroren' maatschappij.

Liederen

Begin van het eerste lied, Gute Nacht

Schuberts autograaf van Der stürmische Morgen (lied nr. 18)

Die Nebensonnen (Winterreise 23), olieverfschilderij van Ingo Kühl, 1996

1. "Gute Nacht"
2. "Die Wetterfahne"
3. "Gefror'ne Thränen"
4. "Erstarrung"
5. "Der Lindenbaum"
6. "Wasserflut"
7. "Auf dem Flusse"
8. "Rückblick"
9. "Irrlicht"
10. "Rast" (twee versies)
11. "Frühlingstraum"
12. "Einsamkeit" (twee versies)
13. "Die Post"
14. "Der greise Kopf"
15. "Die Krähe"
16. "Letzte Hoffnung"
17. "Im Dorfe"
18. "Der stürmische Morgen"
19. "Täuschung"
20. "Der Wegweiser"
21. "Das Wirtshaus"
22. "Mut"
23. "Die Nebensonnen"
24. "Der Leiermann" (twee versies)

Bewerkingen

• In 1993 werd een bewerking van deze cyclus gemaakt door Hans Zender voor tenor en klein orkest: Winterreise, eine komponierte Interpretation.
• De dove acteur Horst Dittrich vertaalde de tekst van de liederencyclus in 2007 in de Oostenrijkse gebarentaal en nam hem in de jaren 2008 en 2009, in Wenen, Salzburg en Villach in een productie van ARBOS - Vereniging voor muziek en theater met pianist Gert Hecher en bariton Rupert Bergmann, gefilmd door Olgierd Koczorowski (PZG Szczecin, 2009).
• Jan Rot maakte een zogenaamde hertaling in het Nederlands van de liederen onder de titel Winterreis, opgenomen in 2002 door bariton Maarten Koningsberger en pianist Roger Braun.

Zie ook

• Lijst van liederen van Franz Schubert
• Oeuvre van Franz Schubert

Externe links

• Tekst en vertalingen van Winterreise (onder andere in het Nederlands) op recmusic.org
• Bladmuziek van Winterreise op de website van het International Music Score Library Project
• Ingo Kühl Winterreise – 24 Bilder zum gleichnamigen Liederzyklus von Franz Schubert, Berlijn 1996.

Bronnen, noten en/of referenties

• Joep À Campo, Erotiek, religie, esthetiek: De Winterreise in het strijklicht van de Romantiek. Rotterdam, 2021. ISBN 978-90-77232-200
• Elmar Budde, Schuberts Liederzyklen. Ein musikalischer Werkführer. Beck, München, 2003. ISBN 3-406-44807-0
• Ian Bostridge, Schubert's Winter Journey. Anatomy of an Obsession. Faber & Faber, London, 2014.
  • Nederlandse vertaling: Schuberts Winterreise: Een meesterwerk ontleed. Hollands Diep, Amsterdam, 2016. ISBN 978-90-4882741-1
• Richard Capell, Schubert's Songs. Duckworth, London, 1973³. ISBN 0-7156-0735-9
• Arnold Feil, Franz Schubert. "Die schöne Müllerin", "Winterreise". Reclam, Stuttgart, 1996. ISBN 3-15-010421-1
• Dietrich Fischer-Dieskau, Auf den Spuren der Schubert-Lieder. Brockhaus, Wiesbaden, 1972.
  • Engelse vertaling: Schubert's Songs. Knopf, New York, 1977.
• Jürgen Hillesheim, Die Wanderung ins "nunc stans". Wilhelm Müllers und Franz Schuberts "Die Winterreise". Rombach, Freiburg i.Br., 2017. ISBN 978-3-7930-9849-2
• Wolfgang Hufschmidt, Willst zu meinen Liedern deine Leier drehn? Zur Semantik der musikalischen Sprache in Schuberts "Winterreise" und Eislers "Hollywood-Liederbuch". Pfau, Saarbrücken, 1997. ISBN 3-930735-68-7
• Werner Kohl, Wilhelm Müllers "Die Winterreise" oder wie Dichtung entsteh. Selbstverlag, München 2002, ISBN 3-00-009589-6
• Gerald Moore, The Schubert Song Cycles – with thoughts on performance. Hamish Hamilton, London, 1975.
• John Reed, The Schubert Song Companion. Universe, New York, 1985. ISBN 0-87663-477-3
• Christiane Wittkop, Polyphonie und Kohärenz. Wilhelm Müllers Gedichtzyklus "Die Winterreise". M & P, Stuttgart, 1994. ISBN 3-476-45063-5
• Susan Youens, Retracing a Winter's Journey: Schubert's Winterreise. Cornell University Press, Ithaca, N.Y., 1991.

Wikisource

Werken van of over dit onderwerp zijn te vinden op de pagina Die Winterreise op de Duitstalige Wikisource.