Draadgentiaan-associatie

Draadgentiaan-associatie
	Draadgentiaan-associatie met draadgentiaan
Syntaxonomische indeling
Klasse:	Isoeto-Nanojuncetea; (dwergbiezen-klasse)
Orde:	Nanocyperetalia; (dwergbiezen-orde)
Verbond:	Nanocyperion; (dwergbiezen-verbond)
Associatie
	Cicendietum filiformis; P.Allorge 1922

De draadgentiaan-associatie (Cicendietum filiformis) is een associatie uit het dwergbiezen-verbond (Nanocyperion). Het is een plantengemeenschap met vooral eenjarige vaatplanten, bladmossen en levermossen, die zowel in duingebieden aan de kust als in vochtige heidegebieden in het binnenland voorkomt.

Deze associatie is door haar hoge diversiteit aan plantensoorten, waaronder een aantal zeldzame soorten planten, van bijzonder belang voor het natuurbeheer.

Naamgeving en codering

Synoniemen
Radiolo-Cicendietum filiformis (Allorge 1922) Julve 1993
Radiolo linoidis-Cicendietum filiformis (Allorge 1922) De Foucault 1984 nom. ined.

Syntaxoncode voor Nederland (rVvN): r29Aa01
Natura2000-habitattypecode (EU-code): H3132
Corine biotope : 22.323 - Communautés naines à Juncus bufonius

De wetenschappelijke naam Cicendietum filiformis is afgeleid van de botanische naam van de belangrijkste kensoort, draadgentiaan (Cicendia filiformis).

Fysiognomie

De draadgentiaan-associatie omvat zeer open, laagblijvende pioniervegetatie die is opgebouwd uit een kruidlaag en moslaag. Wel kunnen er kleine houtige gewassen zoals kruipwilg, die frequent voorkomt, optreden.

In de kruidlaag zijn laagblijvende, eenjarige planten (therofyten) als de draadgentiaan bepalend.

De moslaag is zeer divers, met overwegend kortlevende mossen met een korte levenscyclus.

Ecologie

Deze plantengemeenschap is kenmerkend voor open, vochtige, zand- of leemgronden die in de winter onder water komen te staan en in de zomer op zijn minst vochtig blijven. In het binnenland zijn dat depressies in vochtige heidegebieden en beekdalen, plagplaatsen, karrensporen, vee- en wandelpaden, en oevers van vennen met wisselende waterstand. Aan de kust gaat het over door de mens beïnvloede standplaatsen in kalkarme duinen, langs de oever van duinmeren, maar ook op de overgang tussen duinen en kwelder.

De bodem is in de regel matig voedselarm tot matig voedselrijk, zwak zuur tot neutraal, kalkarm, en verdicht door de wisselende waterstanden en/of betreding of berijding. De hoge grondwaterstand in de zomer wordt dikwijls gegarandeerd door een nabijgelegen hoogte als een duinmassief of een beekdalflank.

Subassociaties in Nederland en Vlaanderen

Van de draadgentiaan-associatie worden in Nederland en Vlaanderen twee subassociaties onderscheiden.

Subassociatie met dwergbloem

Een subassociatie met dwergbloem (Cicendietum filiformis centunculetosum) met als belangrijkste begeleidende soorten dwergbloem (Centunculus minimus), liggende vetmuur, witte klaver, zilverschoon, vertakte leeuwentand, gewone brunel en gewoon puntmos komt vooral voor op niet te natte, basenrijke en veel betreden standplaatsen.

Aan de kust vinden we deze subassociatie op de grens van kwelder naar kalkarme duinen, langs paadjes en karrensporen en op afgeplagde plaatsen in secundaire duinvalleien en oudere primaire duinvalleien. In het binnenland is ze te vinden op gelijkaardige plaatsen in vochtige heidegebieden.

De syntaxoncode voor Nederland (rVvN) is r29Aa01a.

Subassociatie met knolrus

Een subassociatie met knolrus (Cicendietum filiformisals juncetosum) met als belangrijkste begeleidende soorten knolrus (Juncus bulbosus), egelboterbloem, moerasstruisgras, waterpostelein en grof goudkorrelmos, die voorkomt in periodiek droogvallende depressies, oevers van matig voedselrijke vennen en duinmeren en plagplaatsen in vochtige heide. De syntaxoncode voor Nederland (rVvN) is r29Aa01b.

Verspreiding

De draadgentiaan-associatie heeft een verspreidingsgebied in atlantisch- en subatlantisch Europa, met West-Frankrijk als centrum en minder divers naar het oosten toe.

In Nederland is deze associatie zeldzaam en beperkt tot de Pleistocene districten (Drents-, Gelders-, Kempens-, Subcentreuroop- en Vlaams district) en hier en daar in het kustgebied.

In België is ze bekend van het voormalig militair domein Vloethemveld in Zedelgem, West-Vlaanderen.

Diagnostische taxa voor Nederland en Vlaanderen

De draadgentiaan-associatie heeft in Nederland en Vlaanderen als belangrijkste kensoorten de draadgentiaan, dwergrus en wijdbloeiende rus, en verder een aantal bijzondere en zeldzame mossoorten als het oermos, kropgoudkorrelmos, hol moerasvorkje en het uiterst zeldzame mijtermos. Ook het dwergvlas, de dwergbloem en de borstelbies (alle kensoorten van het verbond) zijn in deze vegetatie frequent aanwezig, naast de greppelrus, een kensoort voor de klasse.

Ze onderscheidt zich van de andere associaties binnen het verbond door de aanwezigheid van kruipwilg, gewone waternavel, kleine leeuwentand en geelhartje, en verder door een aantal zeggen als de dwergzegge, de drienervige zegge en de zeegroene zegge.

In de onderstaande tabel staan de belangrijkste ken- en begeleidende plantentaxa van de draadgentiaan-associatie voor Nederland en Vlaanderen.

Kruidlaag

Draadgentiaan

Dwergvlas

Waterpostelein

Liggend hertshooi

Oeverkruid

Witte klaver

Egelboterbloem

Kentaxon	Diff.soort	Abundantie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
kA		O	draadgentiaan	Cicendia filiformis
kA		O/Z	dwergrus	Juncus pygmaeus
kA		O/Z	wijdbloeiende rus	Juncus tenageia
kV		A/O	dwergvlas	Radiola linoides
kV	dS	A/O	dwergbloem	Centunculus minimus	subassociatie met dwergbloem
kV		D	borstelbies	Isolepis setacea
kV		O	waterpostelein	Lythrum portula
kV		Z	liggend hertshooi	Hypericum humifusum
kO		F/O	moerasdroogbloem	Gnaphalium uliginosum
kK		A	greppelrus	Juncus bufonius
kK		Z	koprus	Juncus capitatus
	dS	A	liggende vetmuur	Sagina procumbens	subassociatie met dwergbloem
	dS	A	witte klaver	Trifolium repens	subassociatie met dwergbloem
	dS	F	zilverschoon	Potentilla anserina	subassociatie met dwergbloem
	dS	F	vertakte leeuwentand	Leontodon autumnalis	subassociatie met dwergbloem
	dS	O	gewone brunel	Prunella vulgaris	subassociatie met dwergbloem
	dS	A	egelboterbloem	Ranunculus flammula	subassociatie met knolrus
	dS	F	knolrus	Juncus bulbosus	subassociatie met knolrus
	dS	O	moerasstruisgras	Agrostis canina	subassociatie met knolrus
	dS	O	wolfspoot	Lycopus europaeus	subassociatie met knolrus
	dS	O	oeverkruid	Littorella uniflora	subassociatie met knolrus
		A	zomprus	Juncus articulatus
		A	fioringras	Agrostis stolonifera
	dA	F	gewone waternavel	Hydrocotyle vulgaris
	dA	F	dwergzegge	Carex viridula
	dA	F	kruipwilg	Salix repens
		F	gestreepte witbol	Holcus lanatus
		O	tormentil	Potentilla erecta
		O	moeraswalstro	Galium palustre
		O	straatgras	Poa annua
		O	moerasrolklaver	Lotus pedunculatus
	dA	O	kleine leeuwentand	Leontodon saxatilis
		O	getande weegbree	Plantago major subsp. intermedia
	dA	O	drienervige zegge	Carex trinervis
	dA	O	armbloemige waterbies	Eleocharis quinqueflora
		O	grote kattenstaart	Lythrum salicaria
		O	kruipende boterbloem	Ranunculus repens
		O	watermunt	Mentha aquatica
	dA	O	zeegroene zegge	Carex flacca
		O	pijpenstrootje	Molinia caerulea
		O	gewone dophei	Erica tetralix
	dA	O	geelhartje	Linum catharticum
		O	kale jonker	Cirsium palustre
		O	blauwe zegge	Carex panicea
		O	zandzegge	Carex arenaria
		O	stijve ogentroost	Euphrasia stricta
		O	gewoon struisgras	Agrostis capillaris
		O	geelgroene zegge	Carex demissa
		O	grote weegbree	Plantago major

Moslaag

Gewoon broedpeermos

Gewoon puntmos

Kentaxon	Diff.soort	Abundantie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
kA		Z	hol moerasvorkje	Riccardia incurvata
kA		Z	zandschoffelmos	Scapania irrigua
kA		Z	kropgoudkorrelmos	Fossombronia incurva
kA		Z	oermos	Archidium alternifolium
kA		Z	mijtermos	Haplomitrium hookeri
kA		Z	violet trapmos	Lophozia capitata
kV		O/Z	grof goudkorrelmos	Fossombronia foveolata
kV		Z	gewoon broedpeermos	Pohlia annotina
kV		Z	bolletjespeermos	Pohlia bulbifera
kV		Z	gestekeld goudkorrelmos	Fossombronia wondraczekii
kV		Z	flesjesmos	Blasia pusilla
kV		Z	korreltjespeermos	Pohlia camptotrachela
kV		Z	ongenerfd eendagsmos	Ephemerum serratum var. serratum
	dS	F	gewoon puntmos	Calliergonella cuspidata	subassociatie met dwergbloem
		O/Z	gedraaid knikmos	Bryum capillare

Bedreiging en bescherming

Regelmatige overstromingen, betreding door dieren en mensen, berijding en terugkerende werkzaamheden als plaggen zorgen ervoor dat de vegetatie open blijft en deze pioniersgemeenschap zich elk jaar opnieuw kan ontwikkelen.

Wanneer deze activiteiten ophouden, zal ze overgroeid raken en verder evolueren naar natte heide, heischrale graslanden of blauwgraslanden, of, aan de kust, naar gemeenschappen van het oeverkruid-verbond.

De eenvoudigste manier om deze vegetatie te behouden of doen weerkeren, is het plaggen van de bodem in vochtige heidegebieden, en het schonen van vennen en duinmeren.

Fotogalerij

Close-up van de subassociatie met dwergbloem

Zie ook

Nat schraalgrasland

Bronnen, noten en/of referenties

Schaminée, J., K. Sýkora, N. Smits & M. Horsthuis, 2010: Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland. KNNV Uitgeverij, Zeist. ISBN 978 90 5011 309 0
Sýkora, K., 2008: Field Guide Dutch Plant Communities. Species composition and ecology
B.De Fré & M.Hoffmann, 2004: Systematiek van natuurtypen voor Vlaanderen: 5. Pioniersmilieus. Verslag van het Instituut voor Natuurbehoud 2004.7.
(fr) M.Bissardon & L.Guibal, : Corine biotopes. Version originale. Types d'habitats français. École Nationale du Génie Rural, des Eaux et des Forêts (ENGREF).

Orde:	Nanocyperetalia (dwergbiezen-orde)
Verbond:	Nanocyperion (dwergbiezen-verbond)
Associaties:	Cicendietum filiformis (draadgentiaan-associatie) · Isolepido-Stellarietum uliginosae (associatie van borstelbies en moerasmuur) · Centunculo-Anthocerotetum punctati (associatie van dwergbloem en hauwmos) · Digitario-Illecebretum (grondster-associatie)