Familie (verwanten)

Familie is de groep personen waarmee men direct of indirect door middel van één of meer ouder-kindrelaties is verbonden.

Verwantschap

In genealogie, (erf)recht en geneeskunde worden verschillende definities van familiegraden gehanteerd.

Medisch gebruik van de familiegraden

Familiëgraden spelen een belangrijke rol in de medische wereld. Ze worden gebruikt om de verwantschap tussen familieleden te beoordelen bij genetische tests, erfelijkheidsonderzoek en het identificeren van risicofactoren voor erfelijke aandoeningen. Medische professionals gebruiken familiëgraden om de kans op het overerven van genetische aandoeningen te beoordelen en gepaste medische zorg en begeleiding te bieden aan patiënten en hun familieleden. Het begrijpen van familiëgraden is van vitaal belang bij het bepalen van de juiste behandelplannen en genetische counseling voor patiënten en hun families.

Genealogie

Iedereen heeft ouders; dit is eerstegraads familie. De andere kinderen van die ouders zijn broers en zussen. Dit zijn tweedegraads verwanten. De ouders van die ouders zijn grootouders, of opa's en oma's. De grootouders worden ook als tweedegraads familie beschouwd.

De kinderen van die grootouders zijn ooms (mannelijk) en tantes (vrouwelijk). Dit is derdegraads familie, omdat er drie stappen tussen zitten: kind → ouder → grootouder → oom (nonkel) of tante.

Degenen met wie ooms en tantes getrouwd zijn, vormen aangetrouwde familie. Hun kinderen zijn neven of nichten, en de beginpersoon is ook een neef (mannelijk) of nicht (vrouwelijk) van dezen. Voor die oom(s) en tante(s) is de beginpersoon ook een neef of nicht.

Zie ook erfopvolging bij versterf.

Geslacht

Een geslacht is een familie in de loop van de geschiedenis, althans in de mannelijke lijn, en dus in het algemeen met dezelfde achternaam.

Geslachtsgeschiedenis of geslachtskunde beschrijft de ontwikkeling van een familie vanaf haar oudst gedocumenteerde voorvader via haar hoogte- en dieptepunten (van vader op zoon, niet moeder op dochter) tot aan haar huidige telgen, met speciale aandacht voor geboorte- en sterfdata en -plaatsen.

Huis

Bij de hoge adel spreekt men wel van een Huis, bijvoorbeeld het Huis Habsburg

Cultureel verschijnsel

Verwantschap berust in beginsel op biologische relaties tussen individuen en groepen. Het is echter meer dan een netwerk van genetische relaties tussen mensen, het is voornamelijk een cultureel en geen biologisch verschijnsel. De cultuur waaruit ons begrip familie stamt is dan met name de Romeinse. Het woord familie komt van het Latijnse familia en dit is op zijn beurt een leenwoord uit het Etruskisch.

Elk individu is verwant aan talloze andere individuen, maar lang niet al deze relaties worden ook sociaal of cultureel erkend. Verwantschap is volgens Peter Kloos daarom een taal waarin de structuur van de samenleving beschreven wordt. Bijna iedere samenleving heeft zijn eigen verwantschapssysteem en binnen de antropologie zijn vele verschillende verwantschapssystemen bestudeerd en beschreven. Er zijn bijvoorbeeld systemen waarbij afstamming niet in de lijn van de vader (patrilineair), zoals in Europa het geval is, maar in de lijn van de moeder wordt gevolgd (matrilineair). Ook het belang van de diverse verwanten verschilt per cultuur. In wat men in de antropologie bijvoorbeeld het Hawaïaanse verwantschapssysteem noemt, worden broers en zussen van de ouders allen vader en moeder genoemd, en de zonen en dochters hiervan worden allen broer en zus genoemd. Hiermee wordt het belang van de familierelatie aangeduid.

Kinship

Om het verschil tussen verwantschap in biologische zin en het culturele besef van verwantschap aan te geven wordt in de culturele antropologie de Engelse term kinship gebruikt. Kinship is een erkende verwantschap tussen twee of meer individuen. De kin van een bepaalde persoon, in de antropologie meestal aangeduid met de term ego, is die groep van verwanten die deze persoon daadwerkelijk als verwanten beschouwt. Kinship is aldus een relatief begrip dat afhankelijk is van culturele factoren. Voor ieder individu bestaat zijn kin weer uit andere personen.

Familieschema West-Europese samenleving

In het West-Europese systeem wordt slechts een beperkt deel van het totaal aan verwanten tot de kin van een bepaalde persoon beschouwd. In onderstaand schema is een familie weergegeven met daarin de benamingen zoals die tegenwoordig binnen de Nederlandse en Belgische samenleving gebruikelijk zijn. Uitgangspunt is een ongehuwde persoon (ego), zonder kinderen.

Kinship-diagram voor een ongehuwde persoon

Sommige termen kunnen variëren; "achterneef" komt bijvoorbeeld in de schema's boven en onder niet overeen.

Familieschema (piramide)

         /
        *
        /
       40
       / \
      30 41
      / \  \
     20 31 42
     / \  \  \
    10 21 32 43
    / \  \  \  *
   IK 11 22 33  *
   / \  \  \  *  *
  01 01 12 23  *  *
  / \  \  \  *  *  *
 02 02 02 13  *  *  *
 / \  \  \  *  *  *  *
03 03 03 03  *  *  *  *

De piramide geeft schematisch weer welke familierelaties er kunnen bestaan. Gerekend vanuit de ik-positie worden de volgende relaties omschreven:

01 zoon / dochter
02 kleinzoon / kleindochter
03 achterkleinzoon / achterkleindochter
10 vader / moeder
11 broer / zuster
12 oomzegger / tantezegger
13 oud-oomzegger / oud-tantezegger
20 grootvader / grootmoeder
21 oom / tante
22 neef / nicht
23 achter-oomzegger / achter-tantezegger
30 overgrootvader / overgrootmoeder
31 oudoom / oudtante
32 achter-oom / achter-tante
33 achter-neef / achter-nicht
40 bet overgrootouder
41 oud-oudoom / oud-oud-tante
42 achter-oudoom / achter-oudtante
43 achter-achter-oom / achter-achter-tante

Nederlandse benamingen

In het Nederlands gebruiken we alleen de algemene termen als 'achter-achter'-neef, waardoor je niet precies weet wat de connectie is. Bovenstaand schema laat zien wat de termen zijn voor ooms, tantes, neven en nichten en kinderen van oudere en jongere familieleden.

Ondanks deze termen is er alsnog een overlap met 2e neef 1 × verwijderd, maar tussen die overlappingen zitten dan wel twee generaties.

Zie ook

Bronnen, noten en/of referenties

Kloos, Peter, Culturele antropologie. Een inleiding (Assen 1995), ISBN 90-232-2991-6.

Zie de categorie Family van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.