Frankische Oorlog (441-446)
De Frankische Oorlog van 441-446 was een meerjarig militair conflict in de provincies Germania II en Belgica I tijdens het bewind van keizer Valentinianus. Naast het West-Romeinse Rijk waren de twee stamverbanden van de Franken erbij betrokken: de Salische Franken en de Ripuarische Franken. De hoofdrolspelers in dit conflict waren Flavius Aëtius en Chlodio.[2]
| Frankische Oorlog 441-446 | ||||
|---|---|---|---|---|
| Onderdeel van Val van het West-Romeinse Rijk | ||||
| ||||
Noord-Gallië
| ||||
| Datum | 441-446 | |||
| Locatie | Belgica Secunda en Germania Secunda | |||
| Resultaat | Romeinse overwinning | |||
| Strijdende partijen | ||||
| ||||
| Leiders en commandanten | ||||
| ||||
| Troepensterkte | ||||
| ||||
| Verliezen | ||||
| ||||
Bronnen en interpretatie
bewerkenDe belangrijkste contemporaire bron voor deze oorlog is de Chronica Gallica van 452. Deze kroniek heeft als nadeel dat de volgorde en de datering van de gebeurtenissen tussen 441 en 450 onzeker zijn en voor meerdere uitleg vatbaar.[3] In dit artikel wordt de reconstructie van de gebeurtenissen van historicus Ilkka Syvänne gevolgd.
Aanleiding
bewerkenInval van de Franken
bewerkenHet heeft er alle schijn van dat toen Aetius tijdens de Vandaalse Oorlog (439-442) troepen uit Gallië terugtrok om tegen de Vandalen in te zetten, de Salische Franken deze situatie uitbuitten door het Romeinse gebied tot Cambrai in bezit te nemen.[4] Ook de Ripuarische Franken maakten gebruik van de situatie en vielen Germania Prima binnen. Keulen en Trier worden door hen in 441 ingenomen.[5] Volgens Salvianus hadden de burgers van de stad dit aan zichzelf te danken. Na een eerdere bezetting door de Franken maakten zij zich drukker om de restauratie van het circus dan dat ze geld uitgaven om de stad beter te verdedigen. Met als gevolg dat de stad voor een vierde keer werd veroverd en geplunderd.[6] Het feit dat de Ripuarische Franken Trier konden veroveren, betekent dat ze eerst de Bourgondische foederati aan de Limes overrompelden om daar te komen.
Verloop van de oorlog
bewerkenOpstand van de Armoricanen
bewerkenEen schimmige periode volgde hierna. Op grond van de overgeleverde bronnen kan men opmaken dat de Romeinse regering van de bewoners Armorica, een semi-autonoom gebied, eiste dat ze meer gingen bijdragen aan de verdediging van Noordwest-Gallië. Zij weigerden echter mankracht te leveren aan het leger en er brak een opstand uit onder een leider genaamd Tibatto. In reactie hierop gaf Aëtius het mobiele leger van de Alanen, dat gelegerd was bij Valence, opdracht de Armoricanen (in de bronnen aangeduid als Bagaudae) aan te vallen. [7]
Germanus, de bisschop van Auxderre probeerde in dit conflict te bemiddelen, maar Tibatto's aanval op Tours, dat in de zomer van 442 bekwaam werd verdedigd door de latere keizer Majorianus[8], resulteerde in een totale oorlog. Nu het resterende Gallische leger met de Alaanse hulptroepen tegen de Bacaudae oppereerde, stelde dit de Salische Franken vervolgens in staat hun grondgebied tot aan de Somme uit te breiden. Vanuit Toxandrië vertrok Chlodio naar het zuiden en veroverde de garnizoensteden Doornik en Cambrai.[2]
Onderbreking van de oorlog
bewerkenHet vredesakkoord met de Vandalen stelde Aetius in staat om eind 442 zijn leger tegen de Ripuarische Franken in te zetten. Hij voerde dit leger zelf aan en trok op vanuit Italië naar het noorden. De operaties van Aetius in Gallië werden echter voortijdig stopgezet toen de Hunnen onder twee nieuwe leiders Bleda en Attila in 443/4 hun aandacht op het westen richtten nadat ze de Oost-Romeinen hadden verslagen. Voor Aetius was dit een groter gevaar dan de opmars van Franken. Hij onderbrak zijn veldtocht en vormde een nieuwe verdedigingslinie door de Bourgondische foederati naar het zuiden te halen en hen in Sapaudia (Savoy) te vestigen.[9]
Tussen 443 en 444 zijn geen gebeurtenissen bekend, maar men mag aannemen dat de defensieve regelingen van Aetius hun werk hadden gedaan met het resultaat dat de Franken niet verder waren opgerukt en de Bagaudae in Armorica door de Alanen waren vernietigd.[10]
Voortzetting en de slag bij Vicus Helena
bewerkenIn 445 kwam de onvermijdelijke Romeinse tegenaanval. Aetius keerde terug van de Donau na een succesvolle campagne tegen de Hunnen.[11] Hij hervatte de oorlog door zelf leiding te geven aan de campagnes tegen de Franken, terwijl gelijktijdig in Spanje een ander Romeins leger ten strijde trok tegen de Sueven.[12]
Met zijn gebruikelijke kracht[bron?] versloeg Aetius de Ripuariërs in 445. Volgens Syvänne heeft een panegyric van Merobaudes betrekking op deze periode en bevrijdde Aetius eerst de steden Trier en Keulen waarna hij de Franken versloeg bij een versterkte heuvel na een veldslag of hinderlaag. Opmerkelijk is dat hij dat jaar in Gallië tevens nieuwe bisschoppen aanstelde met een militaire achtergrond.[13]
Nadat Aetius de Ripuarische Franken had bedwongen, marcheerde hij naar het noorden om de Salische Franken aan te vallen. Volgens een lofgedicht van Siodonius Apollaris wist hij de Frankische koning Chlodio tot overgave te dwingen door diens leger bij de nederzetting Vicus Helena in een hinderlaag te lokken.
Nasleep
bewerkenSyvänne gaat ervan uit dat Chlodio werd gedood in de slag bij Vicus Helena, of stierf spoedig daarna. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Merovech.[2] De overwinning van Aetius was zo volkomen dat de Franken opnieuw de Romeinse suprematie erkenden. Aetius vierde zijn overwinningen op de Franken door munten uit te geven die in 445/6 in de munt van Trier werden geslagen. Op 1 januari 446 was hij in Rome om zijn derde consulaat te vieren. In de noordelijke provincies keerde de rust terug. Het gebied bleef tot 455 in Romeinse handen. De grensbewaking werd overgelaten aan de Franken die ook veel rekruten leverden aan het Romeinse leger in Gallië.
Primaire bronnen
- Chronica Gallica van 452
- Renatus Profuturus Frigeridus, Gallische geschiedschrijver
- Salvianus, Gallische schrijver
- Gregorius van Tours, Gallische bisschop
- Merobaudes, Romeins generaal en dichter van panegryci
- Sidonius Apollinaris, Gallische dichter van panegryci
Literatuur Referenties
- ↑ gebaseerd op de troepen opgave in de Notitia dignitatum
- ↑ a b c Gregorius van Tours, II 9
- ↑ Syvänne 2020, p. 53.
- ↑ Gregorius van Tours, Historia Francorum 2, 9
- ↑ Syvänne 2020, p. 58.
- ↑ Salvianus 6.13-18
- ↑ Syvänne 2020, p. 57.
- ↑ Sidonius Apollinarus, Panegyriek Majorianus, V 210–218
- ↑ Escher en Bachrach's (1973, 68-71)
- ↑ Syvänne 2020, pp. 61-62.
- ↑ Merobaudes, Panegyric 2.1-5
- ↑ Hydatius, Kronieken
- ↑ Syvänne 2020, p. 62.
Secundaire literatuur
- (en) Dierkens, A en Pértin, P. (2003), The 5th-century advance of the Franks in Belgica II, history and archaeology
- (en) Ian Hughes (2012), Aetius: Attila's Nemesis, Pen & Sword Military, ISBN 1848842791.
- (en) Syvänne, Ilkka (2020), Military History of Late Rome 425–457, Pen and Sword Military, ISBN 978-1-4738-7217-2
- Davison, Christine Rachel (juli 2013), Barbarian agency and imperial withdrawal: the causes and consequences of political change in fourth- and fifth-century Trier and Cologne. University of Sheffield, Sheffield