Wikipedia

Romaanse talen

taalfamilie
(Doorverwezen vanaf Gallo-Romaanse talen)

De Romaanse talen zijn een tak van de Indo-Europese taalfamilie. Oorspronkelijk werden deze talen voornamelijk in Zuid-Europa gesproken. In de 21e eeuw worden de Romaanse talen, als gevolg van emigratie en kolonisatie vanaf de 15e eeuw, gesproken in veel andere delen van de wereld, met name Latijns-Amerika. Wereldwijd spreken circa 800 miljoen mensen een Romaanse taal als hun eerste taal.

Romaanse talen wereldwijd:
■ Frans
■ Spaans

Oorsprong en ontwikkeling

bewerken

De Romaanse talen zijn de enige nog levende tak van de Italische talen. Ze stammen alle af van een van de Italische talen: het Latijn, de taal van de Romeinen, die door de Romeinse expansie (militairen, ambtenaren, handelaren en vooral ook veteranen) verspreid raakte over een groot deel van Europa en in het westelijke deel van het Romeinse Rijk de algemene voertaal werd. Vaak wordt bij het voorgaande de kanttekening gemaakt dat de Romaanse talen niet afstammen van het bekende klassiek Latijn zoals dat in geschreven vorm is overgeleverd, maar van het vulgair Latijn (Volkslatijn). Hierbij moet weer worden opgemerkt dat het onderscheid tussen klassiek en vulgair Latijn niet te veel moet worden verabsoluteerd en dat ook het vulgair Latijn zeker geen eenheid vormde, maar eerder een grote groep dialecten. In de loop der eeuwen werden de verschillen tussen deze dialecten steeds groter en de onderlinge verstaanbaarheid steeds kleiner, zodat ze vanaf ca. 800 als verschillende talen worden beschouwd. Verschillen tussen de Romaanse talen en het Latijn worden ten dele toegeschreven aan de invloed van substraattalen, de talen van door de Romeinen onderworpen volken.

Veel bekend geworden kunsttalen, waaronder het Esperanto, Interlingua en Ido, zijn in hoge mate gebaseerd op de grammatica en woordenschat van de Romaanse talen.

Taal- en cultuurgebied in Europa

bewerken
  Zie Romania voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
 
De Romaanse talen in Europa gedetailleerd
 
Romaans taalgebied in Europa
■ Landen met een Romaanse taal als nationale taal.
■ Landen/gebieden waar een Romaanse taal wordt gesproken naast een andere taal.

Het Romaanse taal- en cultuurgebied in Europa is gecentreerd rond de westelijke Middellandse Zee (Frankrijk, Italië, Portugal en Spanje). Maar ook in landen als België, Luxemburg, Roemenië, Moldavië en Zwitserland worden Romaanse talen gesproken. Deze gebieden zijn van oudsher sterk rooms-katholiek, behalve in Roemenië en Moldavië (Roemeens-orthodox). Veel van deze landen zijn lid van de Latijnse Unie.

 
Classificatie van Romaanse talen

Westelijke Romaanse talen

bewerken

Gallo-Romaans

bewerken

Gallo-Romaans is de naam voor alle Romaanse talen die worden of werden gesproken in een groot deel van het huidige Frankrijk en in Wallonië. Deze subgroep omvat zowel de Langue d'Oc als de Langue d'Oïl. Al deze talen zijn rechtstreeks voortgekomen uit het Gallo-Romaans, een vroege Romaanse taal die op zijn beurt was voortgekomen uit het Laatlatijn en tussen de 4e en de 9e eeuw werd gesproken in het toenmalige Gallië. Omdat van het Gallo-Romaans geen schriftelijke bronnen bewaard zijn gebleven, kan deze taal alleen worden gereconstrueerd op basis van vergelijkingen tussen met name het Oudfrans en het klassiek Latijn.

Iberisch/ Romaans-Iberisch / Ibero-Romaans

bewerken

Sardijns

bewerken

Istriotisch

bewerken

Oostelijk Romaanse talen

bewerken

Italo-Romaans

bewerken

Balkan-Romaans

bewerken

Woordenschatvergelijking

bewerken
Latijn Sardijns Italiaans Spaans Portugees Frans Occitaans Catalaans Reto-Romaans Lombardisch Roemeens
aqua acqua acqua agua agua eau aiga aigua aua aqua/egua/eua apă
acutus agúdu acuto agudo agudo aigu agut agut aguz aguzz acut
adiutare adiudare aiutare ayudar ajudar aider ajudar ajudar agidar judà ajuta
apis/apicula àbe ape abeja abelha abeille abelha abella avieul ava albina
saponem sabone sapone jabón sabão savon sabon sabó savun savon săpun
carricare carrigare caricare cargar carregar charger cargar/chargar carregar chargar carregà încărca
caballum caballu cavallo caballo cavalo cheval caval/chaval cavall cheval cavâl calu
cantare cantare cantare cantar cantar chanter cantar/chantar cantar chantar cantà cantâ
clavem clave chiave llave/clave chave clef clau clau clav ciav cheie
ferrum ferru ferro fierro ferro fer fer ferro fier fèr fier
ventum ventu vento viento vento vent vent vent vent vent vânt
rota roda ruota rueda roda roue roda roda roda rœda roată
aurum auru oro oro ouro or aur or aur òr aur
pax pax pace paz paz paix patz pau pasc paas pace
solem sole sole sol sol soleil sol sol solegl sol soare
noctem nocte notte noche noite nuit nuéit nit notg nott noapte
pontem ponte ponte puente ponte pont pònt pont pont punt punte
nōvum novu nuovo nuevo novo nouveau nòu nou nov noeuv nou
hospitalem hospitale ospedale hospital hospital hôpital espitau hospital hospital ospedaa spital
ego ego io yo eu je jo/ieu jo jau eju eu
filium filliu figlio hijo filho fils filh fill figl fioeu fiu
facere facere fare hacer fazer faire far fer far fà face
lingua lìngua/limba lingua lengua lingua langue lenga llengua lingua lengua limbă
terra terra terra tierra terra terre terra terra terra terra ţara
pluviam pluvia pioggia lluvia chuva pluie plueia pluja plievgia pieuva plioaie
ārbore àrbore albero árbol árvore arbre arbre arbre arbre alber arbore
hominem/hōmo homine/homo uomo hombre homem homme òme home um ómm om
iucare giugare giocare jugar jogar jouer jugar jugar giugar giugà juca
focum focu fuoco fuego fogo feu foc foc fu fœg foc
oculus ogolu occhio ojo olho œil uelh ull ögl œugg ochi
flama flama fiamma llama/flama chama flamme flamma flama flamma fiama flamă
caelum caelu cielo cielo céu ciel ciel cel ciel cel cer
digitum digitu dito dedo dedo doigt det dit digt did deget
manum manu mano mano mão main man mà maun man mână

Noten

bewerken

Zie ook

bewerken
Overgenomen van "https://nl.wiki.x.io/w/index.php?title=Romaanse_talen&oldid=67263311#Gallo-Romaans"