Gebruiker:Mar(c)/WP:Hoofdlettergebruik

De onderstaande tekst is een voorstel dat momenteel geen deel uitmaakt van de regels en richtlijnen op de Nederlandstalige Wikipedia.
Raadpleeg de overlegpagina voor discussie over dit voorstel.

We gebruiken hoofdletters als spellingregels dat voorschrijven, maar die zijn niet altijd eenduidig. Bovendien valt niet alles onder spellingregels, of laten taaladviezen ruimte om een keuze te maken. Hieronder wat verduidelijkingen en afspraken rondom hoofdlettergebruik.

Overzicht beheerpagina's
Pagina's met betrekking tot Wikipedia-richtlijnen en beleidsvoorstellen
Vijf zuilen Wat Wikipedia niet is Belangen­verstrengeling Toch een paar regels Conventies Neutraal standpunt Geen origineel onderzoek Verifieerbaarheid Omtrent levende personen Spellinggids Paginabenoeming Taalunie Nederlandstalige titels Belgisch-Nederlands Nederlands-Nederlands Transliteratie- en transcriptiegids Buitenlandse geografische namen Alfabetiseren Bronvermelding Referenties en voetnoten Wanneer extern linken Kwaliteits­verbetering Vermijd holle frasen Wetgeving: Auteursrechten Media-gebruiksbeleid Privacybeleid Wikiquette Ga uit van goede wil Geen persoonlijke aanvallen Koel blijven Conflict­afhandeling Wat je niet moet doen Het grijze gebied... Richtlijnen voor moderatoren
Zie ook Artikelen bewerken Zie ook Regels en richtlijnen

Algemeen

Het uitgangspunt voor het Nederlands is hoofdstuk 16. Hoofdletters of kleine letters? van de Leidraad van de Taalunie.

Spellingregels verschillen tussen talen; denk bijvoorbeeld aan:

• Duitse zelfstandige naamwoorden krijgen doorgaans een hoofdletter. Als leenwoord, dus in Nederlandstalige context, kunnen ze echter met een kleine letter geschreven worden. Eigennamen behouden wel hun hoofdletter.

  → aha-erlebnis, apfelstrudel, übermensch, umlaut

  → Endlösung, Sturm und Drang, Wehrmacht

• In het Engels krijgen namen van weekdagen en maanden een hoofdletter, alsmede het persoonlijke voornaamwoord "I".

  → Monday, Friday, January, March, I

Religieuze begrippen

• Woorden die een religieuze stroming aanduiden, krijgen een kleine letter (het protestantisme, de islam, het jodendom). Dit geldt ook voor samenstellingen en afleidingen van dergelijke woorden (een protestant, protestants-christelijk, joods, rooms-katholiek). Soortnamen voor beoefenaars van godsdiensten en voor religieuze praktijken krijgen eveneens een kleine letter (de paus, een jezuïet, de eucharistieviering).
  Heilige geschriften worden met een hoofdletter geschreven (Bijbel, Bijbelboek, Bijbelschool etc.). Kerk krijgt ook een hoofdletter als de instantie bedoeld wordt en niet het gebouw. God krijgt een hoofdletter in de monotheïstische betekenis, dus als het opperwezen zelf bedoeld wordt, en een kleine letter als men het over een god heeft. De officiële namen van religieuze feestdagen krijgen een hoofdletter: Kerstmis, Suikerfeest, Hemelvaartsdag, Chanoeka etc.
  • Er moet dus worden onderscheiden tussen joden (die de joodse religie aanhangen) en Joden (leden van een volk); tussen de Bijbel (het christelijke heilige boek) en een bijbel (een exemplaar).
  • Duidelijke verwijzingen naar een aardrijkskundige naam behouden in religieuze samenstellingen wel hun hoofdletter: dus Grieks-orthodox maar oosters-orthodox. Ook Nederlands-hervormd. Het is echter rooms-katholiek (dus niet: *Rooms-katholiek) omdat de associatie met de stad Rome hier allang verdwenen is.
• Alle -ismen en hun afgeleide vormen krijgen een kleine letter, ook als er een eigennaam in verborgen is: amerikanisme, fortuynistisch. Ook woorden als balkanisering krijgen een kleine letter.
• Wanneer een kerknaam de naam van de instelling is, krijgen de woorden een hoofdletter: de Protestantse Kerk in Nederland, Oosters-Orthodoxe Kerk etc. Voorzetsels als in bij Protestantse Kerk in Nederland krijgen geen hoofdletter.

• Ook protestantse kerk of rooms-katholieke kerk zonder hoofdletters is mogelijk, maar alleen als het gebouw bedoeld wordt en niet de instelling ("een protestantse kerk"). Verder bestaat er een subtiel verschil tussen de kerk als stroming en als officieel instituut; in het eerste geval schrijven we de naam ook met kleine letters. Daarom is het bijvoorbeeld oosters-orthodoxe kerken (het voorbeeld hierboven heeft daarentegen betrekking op de officiële naam van het instituut).
• In samenstellingen met oud wordt geen koppelteken geschreven, omdat de schrijfwijze mét koppelteken uitsluitend is voorbehouden aan samenstellingen waarin oud de betekenis heeft van ex of gewezen. We schrijven dus oudrooms-katholiek kerkgebouw, oudkatholieke bisschop, maar oud-voorzitter van de synode.

Namen van organisaties en producten

Eigennamen van organisaties (bedrijven, instanties, instellingen, verenigingen, kranten, tijdschriften, muziekgroepen), wetten, bouwwerken, vervoermiddelen, merken, evenementen en onderscheidingen, alsmede titels van bijvoorbeeld naslagwerken en referentiewerken, worden doorgaans met een of meer hoofdletters geschreven. Bij een van de algemene regels afwijkende schrijfwijze kan het donorprincipe toegepast worden.

• Het eerste woord krijgt een hoofdletter, en in namen die uit meerdere woorden bestaan, krijgen alle betekenisvolle vervolgwoorden ook een hoofdletter (lidwoorden, voorzetsels en voegwoorden krijgen een kleine letter).

  → instellingen: Boerenbond, Bondsdag, Cortes Generales, Doema, Hof van Cassatie, Knesset, Lagerhuis, Ministerie van Economische Zaken, Vlaams Parlement, Volkenbond, Wereldhandelsorganisatie

  → andere organisaties: Acht Meibeweging, Al Qaida, Amnesty International, August Vermeylenfonds, Jantje Beton

  → muziekgroepen: Bee Gees, De Dijk, Pink Floyd, Queen, The Beatles, The Common Linnets, The Rolling Stones

  → kranten en tijdschriften: De Standaard, de Volkskrant, Onze Taal, Van Nu en Straks

  → naslag- en referentiewerken: De Grote Bosatlas, Groot Woordenboek der Nederlandse Taal, Wetboek van Vennootschappen, Woordenlijst Nederlandse Taal

  → evenementen en onderscheidingen: Davis Cup, Fintro Literatuurprijs, Nobelprijs, Olympische Spelen, Oscar, Tomorrowland

  → bouwwerken: Atomium, Eiffeltoren, Kennedytunnel, Vrijheidsbeeld, Westertoren

  → vervoermiddelen: Eurostar, Thalys, Titanic

  → bedrijven en merken: Airbus, Batavus, Boeing, Buscopan, Coca-Cola, Dafalgan, Esso, Etos, Ferrari, Fiat, Golf, Kawasaki, Miele, Nespresso, Peugeot, Pepsi, Peugeot, Shell, Tesla, Viagra, Volkswagen, Westmalle (ook "een Airbus", "een Batavus", etc., als de merknaam verwijst naar een concreet exemplaar van dat merk)

• Als de eigennaam een letterwoord is, kan deze met meerdere hoofdletters geschreven worden; bij meer dan (soms ook: vanaf) vier letters wordt doorgaans alleen de beginletter als hoofdletter geschreven.

  → ABBA, IKON, MIA, NAC, NASA, NAVO, NEN, OESO, SARS, SER, SERV, VLIR, VU, VUT, WEU

  → Buma/Stemra, Cito, Fnac, Oxfam, Benelux, Bovag, Riagg, Wajong

• Indien de naamgever voor een afwijkende schrijfwijze heeft gekozen, kan het donorprincipe toegepast worden (maar: zie onder).

  → AbvaKabo, BuZa, dEUS, iPod, MiG, PvdA, RIZIV, S.M.A.K., SoLiDe, sp.a, StuBru, UNESCO, UNICEF, UvA

• Als de (merk)naam een soortnaam geworden is, dan wordt deze met kleine letters geschreven.

  → een aspirine, een baxter (infuus), een bic (balpen), een breezer, een chocomel, cornflakes, hüttenkäse, een kleenex, een leukoplast, luxaflex, maggi, een pamper, een spa, vaseline, een walkman

• Schrijf werkwoorden die van een merknaam zijn afgeleid, klein.

  → facebooken, googelen, instagrammen, skypen, tinderen, twitteren, whatsappen, wiiën

Donorprincipe

Vooral in namen van bedrijven en merken wordt geregeld een hoofdlettergebruik toegepast dat afwijkt van de algemene spellingregels, en/of wordt er creatief omgegaan met het spatiegebruik en het gebruik van leestekens en andere symbolen. Het is gebruikelijk om die schrijfwijze van de oprichter, de ontwerper of de eigenaar van een instelling of merk te respecteren, maar het donorprincipe geldt maar tot op zekere hoogte. De Taalunie stelt:

Overigens is het donorprincipe niet absoluut. Hoe sterker de door een naamgever bepaalde spelling afwijkt van wat als gangbaar wordt ervaren, hoe groter de kans dat anderen het donorprincipe bij zo'n naam niet onverkort toepassen. Zo kiezen mediaredacties er vaak voor om ongebruikelijke schrijfwijzen van namen niet over te nemen; ze beperken bijvoorbeeld het aantal hoofdletters om zo het tekstbeeld rustiger te maken.

Ga sowieso niet uit van een beeldmerk of logo; de schrijfwijze kan afwijken van hoe de eigenaar de naam in lopende tekst weergeeft. Maar ook in lopende tekst kan de spelling in zekere mate afwijken van wat als gangbaar wordt ervaren. De schrijfwijze die gerenommeerde secundaire bronnen overwegend aanhouden kan in deze gevallen leidend zijn.

Titels van creatieve werken

Titels van creatieve werken (zoals boeken, muziekalbums- en nummers, toneelstukken, televisieprogramma's, films) lenen zich niet om per titel het donorprincipe toe te passen, vanwege de grote diversiteit aan hoofdlettergebruik. Het donorprincipe kan wel toegepast worden op het hoofdlettersysteem dat per taal gebruikelijk is ("het respecteren van de schrijfwijze die in de taal van herkomst gebruikt wordt").

De weergave van titels op de omslag van een boek, op de hoes van een cd of dvd, en op het titelscherm of in de aftiteling van een film of televisieprogramma, volgen niet altijd dezelfde typografische regels. Vaak wordt er in de presentatie van een titel of een tracklist een artistieke keuze in de typografie gemaakt, en geregeld zijn er verschillende schrijfwijzes voor dezelfde titel tussen verschillende uitgaven, of tussen deze en andere primaire bronnen. Daarom kan men nooit vertrouwen op de manier waarop men de titel op een omslag, hoes, titelscherm of website van de uitgever/muzieklabel/zender presenteert. Het uitzoeken en controleren wat de officieel bedoelde of meestgebruikte schrijfwijze is, kost onnodig veel tijd en energie, en het leidt bovendien tot een zeer inconsistent hoofdlettergebruik tussen de diverse titels. Daarom verdient het de voorkeur om voor titels van creatieve werken wat regels rond hoofdlettergebruik af te spreken.

In de meeste talen, waaronder het Nederlands, is het gebruikelijk om titels van creatieve werken in sentence case te schrijven: het eerste woord krijgt een hoofdletter, de andere woorden alleen als ze die op grond van andere spellingregels hebben (zoals eigennamen). Enkele talen wijken hiervan af en schrijven meer woorden met een hoofdletter. Het relevante taaladvies van de Taalunie beschrijft het afwijkende gebruik in het Engels – te weten title case – en geeft voor Engelse titels in Nederlandse teksten twee mogelijkheden: het Engelse systeem overnemen of de Nederlandse conventie volgen. Naast het Engels kennen ook het Frans en het Portugees een afwijkend systeem.

We gebruiken hier de volgende conventie:

• (optie a) Titels van creatieve werken beginnen met een hoofdletter. De andere woorden krijgen een hoofdletter als ze die op grond van andere spellingregels hebben (zoals eigennamen).
• (optie b) Titels van creatieve werken beginnen met een hoofdletter. In Nederlandstalige titels, en titels in de meeste andere talen, krijgen de andere woorden een hoofdletter als ze die op grond van andere spellingregels hebben (zoals eigennamen); voor Engels-, Portugees- en Franstalige titels gelden specifieke regels. Zie [[WP:Titels van creatieve werken]].

Bronnen

• Taalunie, Leidraad bij de Woordenlijst van de Nederlandse Taal
• Taalunie, Technische Handleiding, oktober 2016
• Taaltelefoon.be, Spellingregels

Referenties