Gordelroos

Neem het voorbehoud bij medische informatie in acht.
Raadpleeg bij gezondheidsklachten een arts.

Gordelroos of herpes zoster, (in België ook zona genaamd), is een huidziekte waarbij de getroffene op waterpokken gelijkende, gegroepeerde blaasjes op een rode ondergrond krijgt op een vrij scherp begrensd deel van de huid, overeenkomend met een dermatoom, dat is een deel van de huid dat door één segmentale zenuw vanuit het ruggenmerg wordt geïnnerveerd. Net als bij waterpokken kunnen de plekken na opengaan ernstige littekens veroorzaken.

Gordelroos
Gordelroos in de nek, dermatoom C3
Coderingen
ICD-11 ICD-10	1E91 B02
DiseasesDB	29119
MedlinePlus	000858
eMedicine	med/1007
Portaal    Geneeskunde

Op de romp hebben dergelijke dermatomen de vorm van een gordel of band, vandaar de naam gordelroos.

Symptomen en verloop van de ziekte

Bij gordelroos is één zijde van het lichaam aangetast

De ziekte begint vaak met pijn en tintelingen op het aangedane huidgebied. De pijn lijkt in aanvang op lichte elektrische schokjes en verandert na verloop van tijd in pijn gelijkend op spierpijn. Op dat moment is aan de huid nog niets te zien. Na enkele dagen wordt de huid rood en komen de met vocht gevulde blaasjes op, die wat lijken op kleine blaren. Altijd is maar één kant van het lichaam aangedaan. De blaasjes gaan na verloop van tijd over in korstjes die soms kunnen etteren. Na ongeveer twee tot drie weken verdwijnen ze. Vooral bij oudere mensen blijft er soms nog lang pijn in het getroffen huidgebied bestaan, die soms zeer heftig kan zijn, de zogenaamde postherpetische neuralgie. Deze napijn kan weken tot maanden duren. Een enkele maal komt gordelroos zonder huiduitslag of blaasjes voor, dit noemt men herpes zoster sine herpete.

Bij optreden in het gelaat zijn soms ook andere zenuwtakken (nervus facialis) aangedaan, waardoor het gehoor kan verminderen of een gedeeltelijke verlamming van de gelaatsspieren kan optreden. Dit wordt wel het syndroom van Ramsay Hunt genoemd. Gordelroos op het lichaam is op zich niet gevaarlijk, maar wel erg pijnlijk. Gordelroos in het gelaat kan het gezichtsvermogen of het gehoor aantasten en moet altijd behandeld worden.

Oorzaak

De gelijkenis met waterpokken is niet toevallig. De verwekker is namelijk hetzelfde virus als het waterpokkenvirus: het varicellazostervirus (VZC). Heeft men eenmaal waterpokken doorgemaakt, dan raakt men het virus nooit meer helemaal kwijt; het blijft zich schuilhouden in bepaalde zenuwcellen (het ganglion spinale dat buiten het ruggenmerg ligt). Het virus kan ineens weer actief worden. Dit gebeurt vaker als het immuunsysteem verzwakt is. Dit heeft dan een gordelroosinfectie tot gevolg.

Besmettelijkheid

Wondjes op de linkerarm aan het genezen. Man, 62 jaar.

Mensen die nog geen waterpokken hebben doorgemaakt, kunnen door een lijder aan gordelroos besmet worden met het varicellazostervirus en waterpokken krijgen.

Voorkomen

Een gordelroosinfectie komt in de zomer veel meer voor dan in de winter. De huidontsteking treft voornamelijk mensen boven het zestigste levensjaar. De ouderdom van de patiënt verhoogt het risico dat gordelroos een chronische aandoening wordt. Bij patiënten van 80 jaar en ouder is de aandoening chronisch bij 1 op de 5 patiënten.

Ruim 20% van de bevolking krijgt er ooit mee te maken. Gordelroos treedt doorgaans maar een keer op, in zeldzame gevallen meermaals. Dat is dan het gevolg van een sterk verzwakte afweer. Bij herhaalde aanvallen is een onderzoek naar de verminderde weerstand nodig.

Vaccinatie (Nederland)

Er is in Nederland sinds 2019 vaccinatie mogelijk tegen gordelroos. Er zijn twee merken toegelaten door het College ter beoordeling Geneesmiddelen (CBG) in Nederland. De vaccinatie is niet opgenomen in het publiek vaccinatieprogramma, maar kan op eigen kosten plaatsvinden.

Middelen

• Zostavax: de vaccinatie met Zostavax bestaat uit een prik. De effectiviteit neemt af in de tijd van 69% in het eerste jaar naar 39% in het tweede jaar. Het is niet bekend hoe effectief revaccinatie is.
• Shingrix: de vaccinatie van Shingrix bestaat uit twee prikken. De effectiviteit bij ouderen is hoog. In een onderzoek dat 3,2 jaar duurde was de effectiviteit 97% voor 50+ deelnemers en 91% voor 70+ deelnemers in een onderzoek dat 3,7 jaar duurde. Daarnaast verlaagt Shingrix ook aanzienlijk het aantal gevallen van postherpetische neuralgie (PHN)

Behandeling

Behandeling van gordelroos is mogelijk als ermee gestart wordt voor de blaasjes verschijnen; daarna heeft het nog maar weinig effect. Omdat gordelroos door een virus veroorzaakt wordt, bestaat de behandeling uit antivirale middelen, aangevuld met pijnstillers en ontstekingsremmers (corticosteroïden). Met name bij oudere mensen wordt naar vroege behandeling gestreefd omdat de postherpetische neuralgie dan vaak aanzienlijk milder is of zelfs in het geheel niet optreedt.

Postherpetische neuralgie

Voor de behandeling van postherpetische neuralgie wordt vaak het antidepressivum amitriptyline voorgeschreven en het anti-epilepticum gabapentine. Het uitschakelen van de aangetaste zenuw door een anesthesist is minder gebruikelijk.

Gordelroos nabij het oog

Wanneer de gordelroos zich situeert nabij het oog kan ook het oog aangedaan raken. Blindheid behoort dan tot de mogelijke risico's. Als het oog geïnfecteerd is moet dit behandeld worden.

Gordelroos nabij het oor

Gordelroos bij het oor levert het risico op van een halfzijdige aangezichtsverlamming door de aantasting van de zevende hersenzenuw die de spieren van het aangezicht aanstuurt. Er is de kans op (permanente) gehoorschade, alsmede schade aan het evenwichtsorgaan. In dit geval dient er binnen 72 uur na het optreden van de gezichtsverlamming een behandeling met antivirale middelen en prednison begonnen te worden.

Bronnen, noten en/of referenties

Mediabestanden

Zie de categorie Herpes zoster van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.