Heerlijkheid Anholt

Anholt was een tot de Nederrijns-Westfaalse Kreits behorende rijksheerlijkheid binnen het Heilige Roomse Rijk.

Heerlijkheid Anholt
Gelders drostambt (1512-1540) Salmse bezitting (1641-1810)
1349 – 1810  →
(Details)
Kaart
De Heerlijkheid Anholt in 1741.
Algemene gegevens
Hoofdstad	Anholt
Talen	Diets (Middelnederlands), Nederlands/Nedersaksisch
Religie(s)	Protestantisme, Rooms-katholicisme
Regering
Regeringsvorm	Heerlijkheid
Staatshoofd	Heer, Vorst

Geschiedenis

Hoewel het Kasteel Anholt pas in 1313 wordt vermeld, noemt een lid van de familie van Zuijlen zich al in 1234 'van Anholt'. De heren stichtten ook een stad, welke in 1349 het volledige stadsrecht kreeg, en ze wisten onafhankelijk te blijven van het hertogdom Gelre (later van de Republiek der Verenigde Nederlanden) met uitzondering van de jaren 1512-1537 toen Anholt tijdens de Gelderse Twisten onder Gelders gezag werd geplaatst. Dirk van Bronckhorst verzoende zich in 1537 met de hertog, waarmee een einde kwam aan het hertogelijk toezicht. Dirk was wel verplicht om de heerlijkheid te allen tijde open te stellen voor Gelderse troepen. maar wist uiteindelijk een rijksonmiddellijke status te verwerven.

In 1380 kwam de heerlijkheid door het huwelijk van een erfdochter aan Herman van Gemen en na zijn dood in 1402 aan Gijsbert van Bronckhorst-Batenburg. Zijn zoon Dirk werd in 1432 door keizer Sigismund met Anholt beleend.

Gelderse Twisten

Tijdens de Gelderse twisten koos Jacob van Bronckhorst de zijde van keizer Maximiliaan I tegen hertog Karel van Gelre. Gelre veroverde daarop in 1512 de stad en het Kasteel Anholt en lijfde het gebied in, dat voortaan werd bestuurd door een aparte drost. In 1537 kwamen Dirk van Bronckhorst weer in het bezit van Anholt in ruil voor de eed van trouw als leenman van Gelre. Keizer Karel V ontsloeg hen van deze eed in 1540.

Tachtigjarige Oorlog

Het Hof van Anholt, de achterzijde

Van 1555 tot 1597 viel ook de heerlijkheid Bredevoort onder het bestuur van Anholt. Na de dood van Maarten van Rossum lost Filips II van Spanje het pandschap af en betaalt de erfgenamen van Van Rossum 18.000 ponden. Filips verpand de heerlijkheid vervolgens aan Diederik van Bronckhorst-Batenburg, bannerheer van Bahr en Lathum, heer van Anholt voor het bedrag van 50.000 Vlaamse Schilden onder goedkeuring van de Staten van Gelderland, de Prins van Oranje en de Graaf van Egmont. De uitbraak van de Tachtigjarige Oorlog in 1568 bracht nieuw onheil; Bredevoort werd ingenomen door de Geuzen. Dirk kwam hierna openlijk uit voor zijn Spaansgezindheid. Omdat Dirk IV weigerde de Unie van Utrecht te ondertekenen, bezetten Nederlandse troepen in 1580 (Wolter Hegeman), 1591 en 1594 Anholt. In de tussentijd was er een Spaanse bezetting. Na het beleg van Bredevoort nam Maurits van Oranje de stad in 1597 en verliest Anholt de heerlijkheid Bredevoort aan de Staatsen.

Johan Jacob van Bronckhorst (1582-1630) verwierf roem als keizerlijk veldmaarschalk onder de naam graaf van Anholt.

wapen van Jacob I met de velden Brockhorst, Batenburg, Anholt en Bahr

Vorstendom Salm

Wapen volgens het wapenboek Hardenbroek voor 1785

In 1641 ging de heerlijkheid ten gevolge van het huwelijk van Maria Anna van Bronckhorst met vorst Leopold Philips Karel van Salm over aan de vorst van Salm. Na het uitsterven van deze tak in 1738 kwam het aan de tak Salm (tevens hertog van Hoogstraten). Hoewel Anholt een vrij onbelangrijke bezitting van de vorsten was, werd het wegens zijn veilige ligging toch een belangrijke residentie. De vorsten van Salm hadden geen belangstelling voor de activiteiten van de college van Westfaalse graven.

In 1793 verloren de vorsten hun stamland Salm in de Vogezen en in 1801 hun overige bezittingen op de linker Rijnoever aan Frankrijk.

In de Reichsdeputationshauptschluss van 25 februari 1803 werden in paragraaf 3 de ambten Bocholt en Ahaus, die tot dan deel uitmaakten van het prinsbisdom Münster aan de vorsten van Salm-Salm en Salm-Kyrburg toegekend. Omdat Anholt aan deze gebieden grenst, kon het eenvoudig geïntegreerd worden in het nieuwe vorstendom Salm. Aanvankelijk fungeerde Anholt als nieuw bestuurscentrum, maar al spoedig werd de regeringszetel in Borken gevestigd.

In 1810 werd het vorstendom Salm met Anholt ingelijfd bij het keizerrijk Frankrijk, en kwam te liggen in het Lippedepartement. Na de val van Napoleon kende het Congres van Wenen het gebied in 1815 toe aan het koninkrijk Pruisen.

Ten noorden van Anholt bevindt zich de Gruftkapelle Anholt waar de stoffelijke resten van het vorstendom Salm zijn bijgezet.

Regenten

Wapen Van Zuylen in het wapenboek Gelre

regering	naam	geboren	overleden	familie	opmerkingen
1234–1249	Steven		1249		Van Zuylen van Anholt, heer van Zuylen en Anholt
1260–1299	Steven		1299	zoon	Van Zuylen van Anholt, heer van Zuylen en Anholt
1281–1303	Johan		1303	zoon	Van Zuylen van Anholt, heer van Zuylen, Hardenberg en Anholt
1313–1347	Steven		1347	zoon	Van Zuylen van Anholt, heer van Zuylen-en-Zwesereng, Westbroek en Anholt
1335–1364	Diederik		1364	zoon	Van Zuylen van Anholt, heer van Zuylen-en-Zwesereng, Westbroek, Hardenberg, Anholt, en kastelein van huis Aspel
1364–1373	Steven		1373	zoon	Van Zuylen van Anholt, heer van Zuylen-en-Zwesereng, Westbroek en Anholt
1371–1380	Frederik		1380	zoon	Van Zuylen van Anholt, heer van Zuylen-en-Zwesereng, Westbroek en Anholt.
1372–1402	Herberga		1402	zus	Van Zuylen van Anholt, vrouwe van Anholt
1370–1399	Hermann III		1399	echtgenoot van Herberga en schoonbroer van Frederik	Van Gemen
1388–1405	Margaretha		1405	dochter	Van Gemen
1402-1429	Gijsbert		1429	echtgenoot en schoonzoon van Herman III van Gemen	heer van Batenburg
1429-1451	Dirk	circa 1400	27-11-1451	zoon	heer van Batenburg, Gronsveld, Rimburg
1451-1473	Gijsbert		1473	zoon
1473-1516	Jakob	1460	25-4-1516	zoon	1503-1513 Gelderland
1516-1525	Gijsbert	1490	31-3-1525	zoon
1525-1549	Gijsbert	20-1-1478	22-7-1549	achterkleinzoon van Dirk	tak Bronckhorst-Rhenen
1549-1586	Dirk	22-5-1504	9-1-1586	zoon	heer van Batenburg
1586-1649	Dirk	24-3-1578	16-6-1649	kleinzoon	heer van Batenburg
1649-1663	Leopold Philips Karel	circa 1620	15-12-1663	schoonzoon	vorst van Salm-Salm
1663-1710	Carel Theodoor Otto	27-7-1645	10-11-1710	zoon	vorst van Salm-Salm
1710-1738	Lodewijk Otto	24-10-1674	23-11-1738	zoon	vorst van Salm-Salm
1738-1770	Nicolaas Leopold	25-1-1701	4-2-1770	schoonzoon	vorst van Salm-Salm, hertog van Hoogstraten
1770-1771	Lodewijk Karel Otto	22-8-1721	29-7-1778	zoon	vorst van Salm-Salm
1771-1773	Frederik Ernst Maximiliaan	28-11-1732	14-9-1773	broer	hertog van Hoogstraten
1773-1778	Lodewijk Karel Otto	22-8-1721	29-7-1778	broer	tweede maal
1773/8-1810	Constantijn Alexander	22-11-1762	25-2-1828	zoon van Frederik Ernst Maximiliaan	vorst van Salm-Salm, hertog van Hoogstraten

Zie ook

• Anholt (Duitsland)

Bronnen, noten en/of referenties

• http://www-brs.ub.ruhr-uni-bochum.de/netahtml/HSS/Diss/KwiatkowskiIris/diss.pdf
• H.A. Hauer: in Breevoort can ick vergeten niet blz. 17-21, Uitgever: De Graafschap, 1956
• Staring Instituut: Bredevoort een Heerlijkheid", ISBN 90-9002135-3 (eerste uitgave 1988)

Graafschap Zutphen

Anholt · Bahr en Lathum · Bergh · Borculo · Bredevoort · Doesburg · Lichtenvoorde · Lochem · Liemers · Groenlo · Wisch · Zutphen (landdrostambt) · Zutphen (scholtambt)