Kazerne Dossin - Memoriaal, museum en documentatiecentrum over Holocaust en Mensenrechten
Kazerne Dossin is een memoriaal, museum en documentatiecentrum over de Holocaust en mensenrechten in de Belgische plaats Mechelen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, in 1942-1944, zette de Duitse bezetter de Dossinkazerne in als verzamelkamp voor Belgische Joden, Roma en Sinti. Vanuit dit kamp werden zo'n 25.500 Joden en 354 Roma en Sinti gedeporteerd, de meesten naar Auschwitz-Birkenau. Minder dan vijf procent keerde levend terug.
| Kazerne Dossin - Memoriaal, museum en documentatiecentrum over Holocaust en Mensenrechten | ||||
|---|---|---|---|---|
.jpg)
| ||||
| Coördinaten | 51° 2′ NB, 4° 29′ OL | |||
| Type | oorlogsmuseum | |||
| Openingsdatum | 1995 | |||
| Detailkaart | ||||
  | ||||
| Officiële website | ||||
| ||||
Voorgeschiedenis
bewerken
Zie Kazerne Dossin voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Tussen oktober 1940 en juni 1942 werden een reeks Joodse verordeningen uitgevaardigd. Het werd Joden verboden ’s avonds hun huizen te verlaten, Joodse kinderen werden uitgesloten uit scholen en ze werden verplicht de Jodenster te dragen. Daarnaast mochten Joodse ambtenaren, leraren en magistraten hun ambt niet meer uitvoeren en werden Joodse ondernemingen overgedragen aan niet-Joden.
Op 11 juni 1942 gaf Adolf Eichmann het bevel tot hun deportatie. Eggert Reeder, rechterhand van Von Falkenhausen en bevoegd voor de militaire administratie in België, keurde de vrijstelling van deportatie voor Belgische Joden goed. Dit deed hij vooral om tegenwerking bij de Belgische administratie te vermijden. Het betrof echter een klein deel Joden in België, want 90 procent van hen was geen Belg. Tot aan de opening van Kazerne Dossin als verzamel- en doorgangskamp, einde juli 1942, hield men de Joden in het Fort van Breendonk gevangen.
De Dossinkazerne was ideaal gelegen: centraal tussen Brussel en Antwerpen, de twee steden waar de meeste Joden woonden. Een goederenspoorweg naast de Dossinkazerne leidde de gevangenen ongezien naar de wagons. Het kamp stond onder de leiding van SS-Sturmbannführer Philipp Schmitt, ook verantwoordelijk voor het Fort van Breendonk. In 1943 nam Hans Johannes Gerhard Frank de functie over met een meer gematigde aanpak.
Aanvankelijk werden de Joden in de Dossinkazerne verzameld via een tewerkstellingsbevel. Enkele weken later ging men over op grootscheepse Jodenrazzia's, in Antwerpen, Brussel, Luik en Charleroi. Bij hun aankomst in de Dossinkazerne werden Joden, Roma en Sinti geregistreerd en werden hun namen op de deportatielijsten geschreven. Hun goederen werden geconfisqueerd door het Duitse leger. Tijdens hun verblijf liepen de Joden risico op mishandeling en vernederingen. Anderzijds lag een zwaar repressief regime niet voor de hand, omdat de indruk moest worden hooggehouden dat het verblijf zou uitlopen op verplichte tewerkstelling in het buitenland. Ook moesten opstanden worden vermeden. Onder Hans Johannes Gerhard Frank werd het regime daarom wat versoepeld. De werkdruk werd verlaagd en de slaapruimtes werden verwarmd. Intussen verbleven de gedetineerden ook steeds langer in de kazerne, omdat het alsmaar moeilijker werd om een konvooi met 1000 personen te vullen.
De gedeporteerden werden in 28 transporten naar Auschwitz gebracht. Op 19 april 1943 werd transport XX door het Belgische verzet te Boortmeerbeek tegengehouden. Hierbij konden 232 gevangenen ontsnappen, waarvan er 119 nooit meer opgepakt werden. Dit was tevens het eerste transport waarbij Joden werden vervoerd in goederenwagons. De gevangenen, waaronder vrouwen en kleine kinderen, moesten tijdens de reis een aantal dagen rechtop blijven staan.
Bij de grote transporten uit 1942 werd ongeveer 65% van de gedeporteerden na aankomst onmiddellijk vergast. De anderen werden als dwangarbeiders aangesteld. Door gebrek aan voedsel en hygiëne stierf een groot deel van hen. Vanaf 1944 werden procentueel gezien minder Joden uit België onmiddellijk vergast. Velen van hen kwamen om tijdens de zogenaamde dodenmarsen in 1945. Het laatste transport vertrok op 31 juli 1944. Op 4 september 1944 werden de laatste 520 gevangenen bevrijd, één dag nadat de bewakers Kazerne Dossin waren ontvlucht.
Vijftig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog werd in de kazerne een ruimte vrijgemaakt voor de herdenking aan deze deportaties. Het museum kwam er op vraag van de Vereniging van de Joodse Weggevoerden in België - Dochters en zonen van de deportatie (VJWB) en het Centraal Israëlitisch Consistorie van België (CICB). Het Joods Museum van Deportatie en Verzet werd officieel geopend in 1995 met steun van de stad Mechelen en de provincie Antwerpen. Naast een museum werd een documentatiecentrum uitgebouwd.
Memoriaal, Museum en Documentatiecentrum over Holocaust en Mensenrechten
bewerkenHet museum
bewerkenHet geheel werd in 2011 herdoopt tot: Kazerne Dossin. Memoriaal, Museum en Documentatiecentrum over Holocaust en Mensenrechten. Het voorstel kwam er op initiatief van minister-president Patrick Dewael. Het museum formuleert zijn missie zo[1]:
Kazerne Dossin vertrekt vanuit het historische verhaal van Jodenvervolging en de Holocaust in relatie tot de Belgische casus, om te reflecteren over hedendaagse fenomenen van racisme en uitsluiting van bevolkingsgroepen en over discriminatie omwille van afkomst, geloof, overtuiging, huidskleur, geslacht, geaardheid. Aldus opgevat, draagt dit museum fundamenteel bij tot een educatief maatschappelijk project waarin burgerzin, democratische weerbaarheid en verdediging van individuele basisvrijheden centraal staan.
De drie verdiepingen vertellen het verhaal van de Holocaust en de Kazerne Dossin, vertrekkende van de Belgische context, het antisemitisme, de Duitse bezetting en de collaboratie. De Jodenvervolging wordt zowel vanuit het perspectief van de slachtoffers als de daders besproken. Ook de hulp aan de slachtoffers krijgt zijn plaats. Het verhaal nodigt de bezoeker uit om na te denken over racisme, uitsluiting en de mechanismen die leidden tot de volkerenmoord. Op de bovenste verdieping is er plaats voor tijdelijke tentoonstellingen, die een ruimere invulling krijgen. Zo zijn er kunst- en fototentoonstellingen in verband met mensenrechten
Verspreid over de verdiepingen is aan de eindwand een muur met duizenden foto's van joden, in zwart-wit en in kleur om de gedeporteerden te herdenken. De foto's in zwart-wit betreffen gestorvenen. Slechts hier en daar zijn er kleurfoto's. Er zijn plaatsen op de muur van mensen waarvan men nauwelijks informatie heeft. Als er via het informatiecentrum familie komt met vragen of informatie, wordt deze muur soms verder aangevuld.
Voor de uitbreiding van het museum werd een nieuwbouw ontworpen door het architectenbureau AWG van Bob Van Reeth rechtover de oude Kazerne Dossin . Het gebouw is opgevat als een monument tegen het vergeten. Geen sculptuur of Holocaustgedenkteken beladen met verwijzingen maar een compact gebouw als "denkmal", ijkpunt van de herinnering. De ramen werden dichtgemetseld met 25 267 bakstenen, symbool voor het aantal gedeporteerden. Bovenaan bevindt zich een terras met zicht op de binnenplaats van de oude kazerne, de verzamelplaats voor de gedeporteerden.
Het memoriaal
bewerken
Het memoriaal krijgt vorm in vier ruimtes van de oorspronkelijke kazerne en wil uitgroeien tot een plaats waar de slachtoffers herdacht en herinnerd worden. De eerste zaal, getiteld “Hun Sporen”, is de enige authentieke ruimte en toont een aantal oorspronkelijke objecten uit de Dossinsite. In de zaal ‘Het gemis’ probeert een kunstwerk van Philippe Aguirre de tragiek te vatten. In de ruimte ‘Hun namen’ hangen 29 luidsprekers, waaruit de namen van de gedeporteerden in drie talen klinken. In de laatste zaal ‘Hun gelaat’ zijn, ten slotte, vele duizenden foto’s van gedeporteerden te zien. Op het einde van dit traject wordt een opstelling voorzien waar de bezoekers hun indrukken en gevoelens kunnen neerschrijven. De curator van het memoriaal deed voor de uittekening van het interieur beroep op interieurarchitect Jo Lamberts.
Het documentatiecentrum
bewerkenDit documentatiecentrum wil op een consistente wijze de documentatie over de gedeporteerden verzamelen, inventariseren, bewaren en ontsluiten. Het documentatiecentrum beschikt zelf over zo'n drieduizend bundels bestaande uit in beslag genomen documenten van Joodse gedeporteerden. Het betreft brieven, identiteitskaarten en werkvergunningen van 4400 mensen die naar de vernietigingskampen zijn gestuurd via Mechelen. Het documentatiecentrum is toegankelijk voor familie van slachtoffers en onderzoekers. Het documentatiecentrum is erkend door de Vlaamse Gemeenschap als officiële archiefinstelling. De Vlaamse Gemeenschap is de belangrijkste partner in dit project met als voorzitter van de vzw Kazerne Dossin, dhr. Eric Stroobants (2008-2016).
Het geheel werd op 26 november 2012 voor geopend verklaard in aanwezigheid van koning Albert II, verschillende ministers en vertegenwoordigers van de joodse gemeenschap en familieleden van gedeporteerden.
Catalogus Holocaust & Mensenrechten
bewerkenDe catalogus is thematisch uitgewerkt rond massa, angst en dood als centraal idee waarbij massa staat voor het huidige Europa, immigratie en vluchtelingen, angst voor discriminatie door de staat en dood voor het ombrengen van vrouwen en kinderen.[bron?]
Discussie over de missie
bewerkenDe originele missie, zoals opgelegd door de Vlaamse overheid,[2] is zowel een herdenkingsplaats zijn voor de Holocaust, als een documentatiecentrum worden voor de mensenrechten. Beide rollen worden opgenomen door de Kazerne Dossin.
In 2019 kwam dit onder druk te staan, toen eerst de directeur Christophe Busch aan de deur werd gezet, en later een deel van de 'wetenschappelijke raad' (met o.a. Bruno De Wever en Herman Van Goethem) uit ontevredenheid hiermee ontslag nam. Twistpunt was of de Dossinkazerne enkel over de herdenking van de Holocaust gaat, of ook andere mensenrechtenschendingen zoals de Palestijnse kwestie.[3]
algemene directeurs
bewerkenDe instelling staat onder leiding van een algemeen directeur.
| Benoeming | naam |
|---|---|
| 2016 | Christophe Busch |
| 2019 | Tomas Baum |
Tijdelijke tentoonstellingen
bewerkenhet Memoriaal organiseert tijdelijke tentoonstellingen. In 2024 won het er een prijs mee.[4]
| 2024 | Gastexpo: Burning memory | expo van fotograaf Willy Del Zoppo |
| Homo's en lesbiennes in WOII | vervolging van homoseksuele mannen en vrouwen tijdens het naziregime | |
| 2019 | Auschwitz.camp |
Zie ook
bewerkenExterne link
bewerken- ↑ Missie, kazernedossin.eu. Gearchiveerd op 24 november 2021.
- ↑ Conflict rond Kazerne Dossin ettert voort, De Tijd, 11 maart 2020. Gearchiveerd op 25 juni 2022.
- ↑ NWS, VRT, Tomas Baum begonnen als nieuwe directeur Kazerne Dossin: “Niet in de val van vele bruggenbouwers trappen”. vrtnws.be (2 juni 2020). Geraadpleegd op 4 maart 2024.
- ↑ https://www.brusselstimes.com/953934/kazerne-dossin-wins-award-for-homosexuals-and-lesbians-in-nazi-europe-exhibition
