Nama (taal)

Nama (officiële naam Khoekhoegowab) is een Khoisantaal die wordt gesproken door de Nama en Damara in Namibië, Botswana en Zuid-Afrika. Er zijn meer dan 250.000 mensen met Nama als moedertaal. Andere benamingen voor Nama zijn onder meer Nama/Daitmara, Namakwa, Namaqua, Bergdamara en Tama.

Verspreidingsgebied Nama/Damara in Namibië

Nama is verwant aan de taal van de Hai//om San.

Klanken

Met acht klinkers en 31 medeklinkers heeft het Nama een voor Khoisan-talen bescheiden klankenspectrum (vergeleken met de 128 van het !Xóõ).

Melodie

Bij de Nama-taal zijn drie tonen beschreven, /á, ā, à/ of /a̋, á, à, ȁ/, die kunnen voorkomen bij elke mora (klinkers en eind-nasale medeklinkers). De hoge toon is hoger als hij voorkomt op een van de hoge klinkers (/í ú/) of bij een nasale (/ń ḿ/), dan op midden- of lage klinkers (/é á ó/).

De tonen combineren tot een beperkt aantal "toonmelodieën", die sandhi-vormen hebben bij bepaalde syntactische combinaties. De belangrijkste melodieën, in hun uitspraak en belangrijkste sandhi-vormen, zijn als volgt:

Spraak	sandhi	Betekenis	Melodie
ǃ̃ˀȍm̀s	ǃ̃ˀòm̏s	butting, hitting s.t.	low
ǃ̃ˀȍḿs		an udder	low rising
ǃ̃ˀòm̀s		forcing out of a burrow	mid
ǃ̃ˀòm̋s	ǃ̃ˀòm̀s	a pollard	high rising
ǃ̃ˀóm̀s	ǃ̃ˀóm̏s	coagulating, prizing out [a thorn]	low falling
ǃ̃ˀőḿs	ǃ̃ˀóm̀s	a fist	high falling

Klinkers en diftongen

Bij de klinkers zijn er vijf vocale kwaliteiten (a, e, i, o, u), waarvan er drie (ã, ĩ, ũ) nasaal kunnen zijn. Die klinkers kunnen lang of kort zijn.

Uit de klinkers worden talrijke dubbelklanken (diftongen) gevormd: [əi] [ae] [əu] [ao] [ui] [oa] [oe] en ook de nasale [ə̃ĩ] [ə̃ũ] [ũĩ] [õã].
De klank [ə] is fonematisch gelijk aan /a/.

Verder zijn er tonen te onderscheiden: stijgend, vlak en dalend. Meestal schrijft men de stijgende toon met het accent á, en de dalende toon met het accent à. De vlakke toon wordt slechts zelden geschreven.

Medeklinkers

Van de 31 medeklinkers zijn er 20 kliks.

Niet-kliks

[p] wird [β] ausgesprochen und [t] zwischen Vokalen als [ɾ].

	bilabiaal	alveolaar	velaar	glottaal
plosief	[p] ~ [β]	[t] ~ [ɾ]	[k]	[ʔ]
affricaat		[t͡s]	[k͡x]
fricatief		[s]	[x]	[h]
nasaal	[m]	[n]

Kliks

Kliks kunnen dentaal, lateraal, alveolaar of palataal zijn, zij kunnen met plosieven, geaspireerde plosieven, plosieven met glottis, nasalen en geaspireerde nasalen samen gaan (dus 4 klikposities × 5 begeleiders = 20 mogelijke klik-vormen).

De geaspireerde kliks worden vaak als affricaten (gecombineerde plosief- en wrijfklank) uitgesproken. Das betekent, dat /k!ˣ/ van [kǃʰ] tot [kǃx] uitgesproken kan worden.

	affricaat Kliks		'scherpe' kliks		Schrijfwijze (met "ǃ")
	dentaal	alveolaar	Alveo-palataal	palataal
plosief	[kǀ]	[kǁ]	[kǃ]	[kǂ]	<ǃ> of <ǃg>
geaspireerde plosieven	[kǀˣ]	[kǁˣ]	[kǃˣ]	[kǂˣ]	<ǃx> of <ǃk>
Nasaal	[ŋǀ]	[ŋǁ]	[ŋǃ]	[ŋǂ]	<nǃ> of <ǃn>
Stemloos nasaal met vertraagde aspiratie	[ŋ̊ǀʰ]	[ŋ̊ǁʰ]	[ŋ̊ǃʰ]	[ŋ̊ǂʰ]	<ǃh>
plosief met Glottis	[kǀʔ]	[kǁʔ]	[kǃʔ]	[kǂʔ]	<ǃ’> of <ǃ>

Zie ook

• Lijst van talen in Namibië

Externe links

• Nama volgens Ethnologue (Engelstalig).

Incubator

Zie de Wikipedia-test in het Nama (taal) op de Wikimedia Incubator.