Klaproos

Klaproos
	Bleke klaproos
Taxonomische indeling
Rijk:	Plantae (Planten)
Stam:	Embryophyta (Landplanten)
Klasse:	Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade:	Bedektzadigen
Clade:	'nieuwe' Tweezaadlobbigen
Orde:	Ranunculales
Familie:	Papaveraceae (Papaverfamilie)
Geslacht
	Papaver; L. (1753)
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Klaproos op Wikispecies
Portaal	Biologie

Klaproos of papaver is een geslacht van bloemplanten. Klaprooszaad ontkiemt vaak op plaatsen waar de grond is verstoord, soms staat dan het hele gebied er vol mee. Er komen in West-Europa verschillende soorten in het wild voor, die vooral door hun rode kroonbladeren bekend zijn. De klaproos wordt in sommige streken ook kollenbloem genoemd.^[1]^[2]

Een bekende soort is de slaapbol, Papaver somniferum, waaruit maanzaad en opium wordt gewonnen. Uit de soort Papaver somniferum wordt opium, morfine en heroïne gewonnen. Opium is het ingedroogde witte melksap van deze plant dat een aantal alkaloïden bevat waarvan vooral codeïne en morfine belangrijk zijn. Pijnstillers zoals oxycodon worden er van gemaakt. Deze soort wordt ook als sierplant gebruikt.

De zaden van de klaproos worden vaak gebruikt in bepaalde, voornamelijk zoete gerechten zoals de traditionele Poolse Makowiec-cake. Het zaad van de slaapbol wordt onder de naam maanzaad op broodjes gebruikt. Het sap van de klaproos werd vroeger als heksenkruid gebruikt en om er Edammer kaas mee te kleuren.^[3]

Symboliek

Er stonden op de slagvelden in Vlaanderen tijdens de Eerste Wereldoorlog hele velden klaprozen in bloei, zoals John McCrae het in zijn gedicht In Flanders Fields heeft beschreven. Klaprozen zijn daardoor in het Verenigd Koninkrijk en andere landen van het Gemenebest van Naties het symbool van de Eerste Wereldoorlog geworden. Op Remembrance Day, de dodenherdenking van het Gemenebest, worden bij de cenotaaf op Whitehall door de vorst en hoogwaardigheidsbekleders klaprooskransen gelegd, maar geen echte, omdat de bloemblaadjes zeer snel uitvallen.

De klaproos is in de iconografie is het attribuut van Hypnos, de Griekse god van de slaap.^[4]

Taxonomie

Het geslacht Papaver kent wereldwijd ongeveer zestig soorten. De in Nederland en België in het wild voorkomende soorten zijn:

bastaardklaproos, Papaver hybridum
bleke klaproos, Papaver dubium
grote klaproos, Papaver rhoeas
ruige klaproos, Papaver argemone
slaapbol, Papaver somniferum

De papaver die in Nederland groeit, komt vooral voor op droge zanderige grond die kort geleden omgewoeld is, zoals op spoordijken of op opgespoten zandvlaktes. De zaden van de klaproos behouden onder de grond erg lang hun kiemkracht en ontkiemen als ze, soms na jaren, weer aan de oppervlakte komen. De klaproos is dan ook een echte pioniersoort. Klaproos heeft geen nectarklieren, maar levert hoogwaardig stuifmeel voor bijvoorbeeld de honingbijen.

Andere soorten zijn onder andere:

Determinatie

De volgende tabel geeft de belangrijkste kenmerken om de in België en Nederland voorkomende papaversoorten te onderscheiden:

soort	beharing van bloemstengel	bloem	bloeiperiode	stempelschijf	doosvrucht	bladen
bastaardklaproos	behaard	kroonbladen niet overlappend	maart-mei			met weinig zachte haren bezet, niet stengelomvattend
bleke klaproos	aangedrukt behaard	bleek rood, soms donkerrood, soms aan de voet zwart gevlekt.	mei-augustus	4-6 stralen groen/bruin	knotsvormig, meer dan 2x zo lang als breed	zonder eindlob, niet stengelomvattend
grote klaproos	afstaand of aangedrukt behaard	donkerrood, soms roze, soms wit, aan de voet met zwarte vlek	mei-juli	6-13 stralen zwart/paars	bolvormig	gezaagde, weinig gedeelde eindlob, niet stengelomvattend
ruige klaproos	behaard	donkerrood, aan de voet soms geel	mei-juli	5-9 stralen	heeft enkele gekromde stijve haren	dubbel veerdelig, niet stengelomvattend
slaapbol	kaal	wit, lila, paars, aan de voet zwart, soms rood	juni-augustus	opstaande rand	bol- eivormig	dubbel veerkartig / veerlobbig, blauwgroen, stengelomvattend

Bloemdiagram

Afbeeldingen

slaapbollen op de achtergrond
Kew Gardens, 13 juni 2004
meeldraden en stempelschijf met stempels van slaapbol
Papaver somniferum, slaapbol
zaaddoos en het melksap van Papaver somniferum laat men indrogen voor de aanmaak van opium
klaprozen in de Vaucluse
onrijpe papaverbol van grote purperrode bloem
zaaddoos met aan de bovenkant geopende poren
grote Klaproos met een witte bloem
grote klaproos, wit
ANZAC klaprozen

Websites

Sorting Papaver names

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Poppy op Wikimedia Commons.

Voetnoten

↑ toverkol of kol = heks
↑ Het Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal noemt kollenbloem gewestelijk taalgebruik.
↑ M Furlenmeier. De wonderlijke wereld der geneeskruiden, 1978. ISBN 90-6174-143-2
↑ J Hall. Hall's Iconografisch Handboek, 2000. ISBN 9789074310055

[1] toverkol of kol = heks

[2] Het Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal noemt kollenbloem gewestelijk taalgebruik.

[3] M Furlenmeier. De wonderlijke wereld der geneeskruiden, 1978. ISBN 90-6174-143-2

[4] J Hall. Hall's Iconografisch Handboek, 2000. ISBN 9789074310055

[1]

[2]

[3]

[4]