Museum

Een museum is een instelling, doorgaans zonder winstoogmerk, ten dienste van de gemeenschap en van haar ontwikkeling, toegankelijk voor het publiek, die de materiële en immateriële getuigenissen van de mens en zijn omgeving verzamelt, bewaart, onderzoekt en tentoonstelt en hierover informatie verstrekt voor studie, educatie en recreatie.^[1]

Cobra Museum voor Moderne Kunst, Amstelveen

Herkomst

Het woord museum is via het Latijn afkomstig van het Griekse woord mouseion, een plaats of tempel gewijd aan de Muzen, de Griekse godinnen van de kunsten. Het Mouseion van Alexandrië in het oude Egypte ligt aan de basis van het Latijnse woord museum in de huidige betekenis; dat Mouseion, waartoe ook de beroemde bibliotheek van Alexandrië behoorde, was namelijk een opleidingscentrum, waar geleerden waren vrijgesteld om zich geheel te wijden aan de studie van geschriften.

In de renaissance ontstond de vorm die we nog kennen: een gebouw met daarin verzamelingen schilderijen, beeldhouwwerken en andere kunstvoorwerpen. In de 19e eeuw werd het begrip museum ook uitgebreid tot verzamelingen van bijvoorbeeld natuurhistorische en technisch-historische voorwerpen. Zo ontstonden musea met een bepaald thema: veiligheid, de postzegel etc.^[2]

Functie van een museum

In grote lijnen heeft een museum twee functies, te weten:

het beschermen van de kunstwerken tegen beschadiging, diefstal, brand, vocht, weersinvloeden en stof;
het op de juiste manier tonen van de schilderijen, beeldhouwwerken, enz., dat wil zeggen dat
- de onderverdeling van de verzameling moet plaatsvinden naar historische waarde en naar soort;
- de kunstverlichting en het daglicht de voorwerpen zo gunstig mogelijk moeten doen uitkomen.

Het eerste houdt in dat de constructieve en isolatie-eisen van het gebouw waarin het museum is gehuisvest, op een zeer hoog peil staan: een lekkage kan onherstelbare gevolgen hebben, een slecht werkend airconditioningsysteem eveneens.

Het duidelijk tonen van de verzameling is nog moeilijker, deze zal immers in grootte en samenstelling kunnen wisselen en vraagt daarom steeds om andere ruimtes in grootte en verlichting.

Soorten musea

Er zijn diverse soorten musea, variërend van internationaal befaamde tot lokale musea met een beperkte opzet en collectie. De belangrijkste musea van Nederland zijn de rijksmusea.

Op een lager schaalniveau zijn er provinciale of regionale musea die een provinciale of regionale uitstraling bezitten, waaronder het Groninger Museum, Het Noordbrabants Museum en het Centraal Museum in Utrecht. Deze zijn vaak in bezit van overheidsinstellingen, evenals de gemeentemusea die sommige steden hebben, waaronder grote musea als het Stedelijk Museum in Amsterdam en het Kunstmuseum (voorheen Gemeentemuseum) in Den Haag. Ten slotte zijn er vele, vaak kleine particuliere musea. Meestal is een stichting of vereniging de eigenaar en/of beheerder van zo'n museum. De meeste oudere musea zijn veelal begonnen als verzamelingen van curiosa of kunstvoorwerpen van aristocraten en rijke particulieren (de zogenaamde rariteitenkabinetten, wonderkamers of kunstkamers). Zo is het oudste bestaande museum in Nederland, het Teylers Museum uit 1784 in Haarlem, oorspronkelijk een privéverzameling van de rijke koopman Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778). Ook tegenwoordig komt het nog voor dat een museum ontstaat op particulier initiatief, zoals het Scheringa Museum voor Realisme in Spanbroek.

Musea kunnen ook ingedeeld worden naar de collectie. Van oudsher hadden musea voornamelijk voorwerpen van kunst en/of wetenschap in huis. Later kwamen er ook musea rond andere thema's, zoals:

Archeologie: Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, Allard Pierson Museum in Amsterdam en Museum Hertogsgemaal nabij 's-Hertogenbosch
Architectuur: Sint-Jansmuseum in 's-Hertogenbosch, Cuypershuis in Roermond en de Kijk-Kubus in Rotterdam
Blindenmusea: musea over visuele handicaps in de maatschappelijke omgeving zoals muZIEum, ofwel musea die monumenten en artefacten driedimensionaal voorstellen, zodat ze zowel bekeken als betast kunnen worden, zoals het Tyflologisch museum (Madrid)
Design: Design Museum Den Bosch, Cube Design Museum in Kerkrade, Design Museum Gent
Fotografie: Huis Marseille, FOAM, Nederlands Fotomuseum
Geologie: Oertijdmuseum in Boxtel en Naturalis Biodiversity Center in Leiden
Geschiedenis: Oude Ambachten & Speelgoed Museum in Terschuur, het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem en de Romeinse Katakomben in Valkenburg
Hedendaagse kunst: Van Abbemuseum in Eindhoven, Tate Modern in Londen, Museum MORE in Gorssel en De Pont in Tilburg
Industrie: Schoenenmuseum in Waalwijk, het Philips Museum in Eindhoven en het Nederlands Stoommachinemuseum in Medemblik
Kasteelmusea: Slot Johannisburg in Aschaffenburg, De Haar, Loevestein, Amerongen, Menkemaborg, Rosendael
Kunsthistorie: Rijksmuseum Twenthe, Rijksmuseum Amsterdam en Het Noordbrabants Museum in 's-Hertogenbosch
Luchtvaart: Aviodrome in Lelystad
Muziek en muziekinstrumenten: Kessels Museum in Tilburg en Museum Speelklok in Utrecht
Natuur: Grande Galerie de l'Évolution in Parijs, Natuurmuseum Brabant in Tilburg, Natuurmuseum Fryslân in Leeuwarden
Oorlog: Oorlogsmuseum in Overloon, Musée de l'Armée in Parijs en Airborne Museum in Oosterbeek
Religie: Museum Krona in Uden, het Joods Museum (voorheen Joods Historisch Museum) in Amsterdam en Museum Catharijneconvent in Utrecht
Ruimte en ruimtevaart: Koninklijk Eise Eisinga Planetarium in Franeker en Space Expo in Noordwijk
Scheepvaart: Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam, USS Wisconsin in Norfolk (Virginia, VS) en Zeeuws maritiem muZEEum in Vlissingen
Sport: Voetbal Experience, in Roosendaal en het Keatsmuseum in Franeker
Techniek: Evoluon in Eindhoven, NEMO in Amsterdam en Oyfo Techniekmuseum in Hengelo
Vervoer: DAF Museum in Eindhoven, en Het Spoorwegmuseum in Utrecht
Volkenkunde: Nationaal Museum van Wereldculturen, Japanmuseum SieboldHuis, Museum Europäischer Kulturen en Österreichisches Museum für Volkskunde

Een museum kan verder gewijd zijn aan een bepaalde persoon en is dan veelal gevestigd in het huis waar die persoon geboren werd of gewoond heeft. In dat geval maakt het gebouw zelf deel uit van de presentatie. In drie buitenlandse steden zijn er lhbt-musea over de geschiedenis van lhbt'ers. Een dergelijk museum is ook in Amsterdam in voorbereiding.^[3]

Inrichting

Vaste collectie en wisselende tentoonstellingen

Een museum heeft meestal een eigen collectie; de objecten die steeds te zien zijn noemt men ook de "vaste collectie". Meestal zijn de museumstukken uniek en waardevol, zoals schilderijen, beeldhouwwerken of archeologische vondsten. Veel musea hebben daarnaast zalen voor wisseltentoonstellingen. Wisseltentoonstellingen zijn soms ook "reizende tentoonstellingen" met meesterwerken of andere objecten die achtereenvolgens in meerdere musea getoond worden.

Andere onderdelen

Naast de tentoonstellingsruimten beschikken veel musea over een museumbibliotheek. In vele grote musea is een foyer of een andere horecavoorziening waar men iets kan eten of drinken. Ook hebben veel musea een winkel waar de museumgids, boeken, kaarten, posters en andere media verkocht worden, afhankelijk van de collectie en de aard van het museum.

Met name de grotere musea hebben educatieve aanbiedingen zoals workshops, rondleidingen en lesprogramma's. Ook is het soms mogelijk om door middel van een audiotoer door een museum te volgen.

Bekende kunstmusea in Nederland

Bonnefantenmuseum (Maastricht) – vroeg-Italiaanse en Zuid-Nederlandse schilderkunst, laatmiddeleeuwse beeldhouwkunst, hedendaagse kunst
Centraal Museum (Utrecht) – oude en moderne kunst, het nijntje museum en het Rietveld Schröderhuis
Cobra Museum (Amstelveen) – CoBrA
Design Museum Den Bosch – moderne kunst en design
Dordrechts Museum – Nederlandse meesters uit de 17e eeuw
Frans Hals Museum (Haarlem)
Groninger Museum – moderne en provinciale kunst, vaak zelf als kunstwerk aangeduid
Huis Marseille, Museum voor Fotografie (Amsterdam) – historische en hedendaagse fotografie
Kröller-Müller Museum (De Hoge Veluwe, Otterlo) – impressionisten, futuristen, Van Gogh, conceptuele kunst en een beeldenpark
Kunstmuseum Den Haag – moderne kunst, kunstnijverheid, mode en muziekinstrumenten
Mauritshuis (Den Haag) – onder anderen Vermeer, Rembrandt, Jan Steen en Paulus Potter
Museum Arnhem – moderne kunst
Museum Boijmans Van Beuningen (Rotterdam) – oude en moderne kunst; surrealisten, industriële vormgeving
Museum Bronbeek (Arnhem) – collectie van 65.000 objecten en een kenniscentrum over de koloniale periode in Nederlands-Indië
Museum Catharijneconvent (Utrecht) – (middeleeuwse) kerkelijke kunst en handschriften
Museum Het Valkhof (Nijmegen) – oude en moderne kunst
Museum Slager ('s-Hertogenbosch) – drie generaties Bossche schilders uit de Familie Slager
Het Noordbrabants Museum ('s-Hertogenbosch) – onder anderen Vincent van Gogh, Familie Brueghel en navolgers van Jeroen Bosch
De Pont (Tilburg) – hedendaagse kunst, conceptuele kunst en nieuwe media
Rijksmuseum Amsterdam – diverse schilders van de Hollandse School
Rijksmuseum van Oudheden (Leiden) – archeologie, het Oude Egypte en de Klassieke Oudheid
Singer Laren (Laren, Noord-Holland) – moderne kunst
Stedelijk Museum (Amsterdam) – moderne en hedendaagse kunst
Van Abbemuseum (Eindhoven) – constructivisme en moderne klassieken
Van Gogh Museum (Amsterdam) – Vincent van Gogh

Bekende kunstmusea in België

Bozar in Brussel
Broelmuseum in Kortrijk
Grand Curtius in Luik – Maaslandse kunst, toegepaste kunst (meubels, glas, wapens)
Groeningemuseum in Brugge – schone kunsten van de 15e tot de 21e eeuw
Gruuthusemuseum in Brugge – toegepaste kunst of sierkunst van Brugge van de 13e tot de 19e eeuw
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis in Brussel
Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België in Brussel
Memling in Sint-Jan in Brugge
Museum aan de Stroom (MAS) in Antwerpen
Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (MuHKA)
Museum voor moderne en hedendaagse kunst in Luik
Museum voor Schone Kunsten in Gent
Museum voor Schone Kunsten in Oostende
Provinciaal Museum voor Moderne Kunst (PMMK) in Oostende
Rubenshuis in Antwerpen
Salons voor Schone Kunsten in Sint-Niklaas
Stedelijk Museum voor Actuele Kunst (SMAK) in Gent

Bekende musea elders in de wereld

Er zijn wereldwijd veel musea. Enkele voorbeelden van grote en bekende musea zijn, per categorie:

Kunst

Galleria Borghese en de Vaticaanse Musea in Rome
Gemäldegalerie in Berlijn
Hermitage in Sint-Petersburg
Louvre, Musée d'Orsay en Centre Pompidou in Parijs
Metropolitan Museum of Art, Guggenheim Museum en Museum of Modern Art (MoMA) in New York
Casa Museu Gaudí, Picasso-museum en Miró-museum in Barcelona
Museu Nacional de Arte Antiga in Lissabon
National Gallery, Tate Gallery, British Museum en Victoria and Albert Museum in Londen
National Gallery of Art en Smithsonian Institution in Washington
Prado, Museo Thyssen-Bornemisza en Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía in Madrid
Uffizi en Palazzo Pitti in Florence
Wallraf-Richartz-Museum en het Museum Ludwig in Keulen

Archeologie

Alte Pinakothek in München
British Museum in Londen
Egyptisch Museum in Caïro
Kunsthistorisches Museum in Wenen
Nationaal Archeologisch Museum van Athene in Athene
Pergamonmuseum in Berlijn

Museumkaart

Toegang

In sommige landen zijn musea gratis te bezoeken. Vrije toegang kan voor iedereen zijn zoals in Engeland, maar kan ook beperkt zijn tot alleen de jeugd zoals in Frankrijk. Uitzondering zijn particuliere musea, zo is de National Gallery in Londen gratis, maar het Dennis Severs' House niet.

Evenementen

Sinds 1981 wordt in Nederland elk jaar een museumweekend georganiseerd. Veel musea zijn dan gratis toegankelijk en er worden extra activiteiten georganiseerd.
De Museumnacht wordt jaarlijks gehouden in diverse steden in Vlaanderen, Nederland en Suriname.

Zie ook

Externe links

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Dit is de officiële definitie van museum volgens de International Council of Museums (ICOM).
↑ Korevaar A., Bijls A., Gout M. & Stijnen L. (redactie) Bouwkundige encyclopedie. Amsterdam Brussel: Elsevier, 1955.
↑ Workplace Pride: World Queer Museum, juli 2023.

[1] Dit is de officiële definitie van museum volgens de International Council of Museums (ICOM).

[2] Korevaar A., Bijls A., Gout M. & Stijnen L. (redactie) Bouwkundige encyclopedie. Amsterdam Brussel: Elsevier, 1955.

[3] Workplace Pride: World Queer Museum, juli 2023.

[1]

[2]

[3]