Landgraaf (titel)

titel
(Doorverwezen vanaf Landgraafschap)

Landgraaf (Duits Landgraf; Frans landgrave; Latijn comes patriae, comes magnus, comes principalis, lantgravius, comes provinciae, comes terrae) was een titel die ten tijde van keizer Hendrik IV (r. 1056–1105) ontstond. De titulatuur werd door de koning gecreëerd voor een bepaald graafschap, met het doel om dit te onttrekken aan het intermediaire gezag van hertogen, paltsgraven of rijksbisschoppen. Het gaat dus altijd om rijkslenen, maar die rechtstreeks leenhuldeplichtig aan de Duitse koning werden gemaakt. Om die reden werd de landgrafelijke titel quasi gelijkwaardig beschouwd met die van hertog.

Landgraafschappen in de Lage Landen

bewerken
  • Brabant
Het landgraafschap Brabant is wellicht het oudste uit het Duitse rijk. De titel wordt voor het eerst oorkondelijk betuigd in 1086 in de inwijdingsoorkonde van de abdij van Affligem (graaf Hendrik III van Leuven, comes patriae Bracbatensis).
Het landgraafschap Brabant mag niet verward worden met het gouwgraafschap of het hertogdom Brabant. Tussen 1085-1183 was het territoriaal beperkt tot het gebied tussen Dender en Zenne dat uit het hoogmiddeleeuwse gouwgraafschap Brabant werd losgemaakt en ontheven aan het hertogelijk gezag. Het landgraafschap Brabant werd omstreeks 1183/1184 tot hertogdom verheven ten voordele van hertog Hendrik I van Brabant. In 1190 werd Hendrik I in opvolging van zijn vader Godfried III van Leuven ook hertog van Neder-Lotharingen.
  • Gelre
Omstreeks 1096-1098 wordt er ook een landgraafschap ten voordele van de graven van Gelre in een kroniek van de abdij van Sint-Truiden vermeld. Wellicht heeft het betrekking op hun gebied in de Teisterbant. De oudste vermelding van dit landgraafschap in een keizerlijke oorkonde: MGH Diplomata Henrici IV nr. 459: Gerardus lantgrave, waarmee gedoeld wordt op Gerard IV van Wassenberg, die hierbij ook Gerard I van Gelre wordt (handeling in 1096, uitvaardiging oorkonde in 1098).
Op 19 maart 1339 werd Gelre tot hertogdom verheven.

Bekende landgraafschappen

bewerken

Literatuur

bewerken
  • Landgraaf is ook een ander woord voor een landweer.
  • In Zuid-Limburg ligt een stad genaamd Landgraaf