Ria van Dijk
Maria Augustina Norberta (Ria) van Dijk (Tilburg, 24 juni 1920 – aldaar, 18 november 2021), ook genoemd Luchtbuks Ria, was een vrijgevochten Tilburgse ondernemer en kermisliefhebster die vanaf 1936 jaarlijks foto's van zichzelf schoot op diverse kermissen. Haar fotoshoots worden regelmatig geëxposeerd. Met de fotoserie is zij iconisch geworden voor de (katholieke) vrouwenemancipatie en de Tilburgse kermis in het bijzonder.
| Ria van Dijk | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Eerste prijsschot in 1936
| ||||
| Algemene informatie | ||||
| Volledige naam | Maria Augustina Norberta van Dijk | |||
| Bijnaam | Luchtbuks Ria | |||
| Geboren | 24 juni 1920 Tilburg | |||
| Overleden | 18 november 2021 Tilburg | |||
| Nationaliteit(en) |  Nederlands
| |||
| Religie | Rooms-katholiek | |||
| Beroep(en) | ondernemer | |||
| Bekend van | Tilburgse kermis | |||
| ||||
Biografie
bewerkenMaria Augustina Norberta van Dijk werd geboren in de Goirkestraat in Tilburg op 24 juni 1920 als derde kind van Cornelius (Kees) van Dijk en Johanna (Cato) van Gils. Vader werkte bij de Rotterdamsche Bank Vereeniging (Robaver), moeder was actief in het lokale muziek-culturele leven. Ria van Dijk groeide op in de wijk 't Goirke.[1] In haar tienerjaren ging ze naar kostscholen in 's-Hertogenbosch en Eeklo (B), waarna de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Na de bevrijding doorliep Van Dijk de Mariaschool (Mulo) in de Goirkestraat. Na een paar jaar in het jeugdwerk (scouting) actief te zijn geweest ging ze in opleiding tot apothekersassistente.
Het louter draaien van pillen gaf Van Dijk echter geen voldoening; Ria wilde met mensen omgaan. Daarop startte ze, in een gehuurd pand aan de Bosscheweg, een eigen drogisterij. In 1950 kocht ze dan een winkelpand in de (huidige) Tivolistraat. De zaak liep uitstekend: Van Dijk heeft door de jaren heen verschillende assistentes in dienst gehad en de drogisterij had klandizie uit alle lagen van de bevolking. Ria van Dijk kende haar klanten en trad voor menigeen op als vertrouwenspersoon. Ze verkocht als een van de eersten in Tilburg condooms, stiekem vanonder de toonbank.[2]
In 1975 moest zij haar zaak sluiten vanwege toegenomen concurrentie van achtereenvolgens Cash&Carry, Kruidvat en Etos. Met tegenzin ging ze als administratief medewerker in loondienst. Een van haar hobby's die zij voortzette was het zingen in het kapelkoor van de zusters van de Visitatie in de Bisschop Zwijsenstraat. Ze bleef ook allerlei maatschappelijk werk verrichten, zonder daarvoor diploma's te hebben.
Van Dijk woonde samen met een vrouw,[3] bleef haar leven lang ongehuwd en had geen kinderen. Voor dat laatste gaf ze eens de volgende verklaring: "Sommige mensen doen aan seks, ik schiet."[4] Desondanks was ze een echt familiemens, getuige de vele liedjes en gedichten die ze schreef voor verjaardagen en partijen, al vanaf 1940.[2]
In 2003 verhuisde Ria van Dijk naar woonzorgcentrum Het Laar in Tilburg Zuid, waar meer gepensioneerde ondernemers heen gingen. Van Dijk: "Veel ondernemers onder elkaar. We kijken wat breder tegen het leven aan, merk ik. Je moet durven en open staan voor andere mensen, anders red je het niet als ondernemer."[5] Vanuit haar kamer in het verzorgingscentrum had Van Dijk uitkijk op evenemententerrein Het Laar, waar jaarlijks het kermisdorp met de vele kermiswagens neerstrijkt.
Foto schieten
bewerkenOp 16-jarige leeftijd besloot Ria van Dijk op de Tilburgse kermis een foto te schieten. Een meisje dat een geweer in de hand nam was bijzonder in het vooroorlogse Nederland. Schieten had Ria geleerd van haar vader en haar oudere broer Jan; eerst de afwijking van het geweer bepalen, daarna het doel treffen. In de jaren die volgden ontstond een ritueel: elk jaar opnieuw (met uitzondering van de oorlog) schoot zij een foto bij de schiettent en bewaarde deze goed. Na de oorlog kwam de polaroid, een selfie avant la lettre, die als trofee mee naar huis ging. Ria schoot ook op kermissen buiten Tilburg; als ze ergens een schiettent zag moest ze er naar toe.[6]
Onbedoeld ontstond zo een fotoreeks die iets vertelt over ouder worden, veranderende mode en verandering in de fotografie. In de foto's van Ria van Dijk verglijdt het tijdsbeeld: Van de kortgeknipte jongens en kuise meisjes van de jaren dertig, via de vetkuiven van de jaren zestig naar de mode van de jaren tachtig tot en met de eerste twee decennia van de 21e eeuw. Constante factor was Van Dijk zelf, die in haar verschijning natuurlijk ook met de tijd meeging, maar de schiethouding bleef gelijk.
Expositie
bewerkenIn 2006 werden haar foto's -ontdekt door Joep Eijkens en opgepakt door Erik Kessels- voor het eerst publiek getoond, als onderdeel van een tentoonstelling over de Tilburgse Kermis (Een eeuw vermaak in beeld).[6] In 2008 kwamen haar kiekjes in een boek te staan (60 jaar schieten op de kermis), dat in 2016 werd heruitgegeven, ter gelegenheid van haar tachtigste schietjaar, aangevuld met de toen meest recente foto's. Via het internet gingen de foto's wereldwijd.[7] In 2009 werd de serie aangekocht door het Stedelijk Museum in Amsterdam.[8] Er volgden fototentoonstellingen in Duitsland,[9] Frankrijk en Engeland (Shoot!).[10] In 2013 werd (een deel van) de collectie getoond in het Van Abbemuseum in Eindhoven[11] en in 2016 opnieuw te Tilburg in filmhuis Cinecitta (Luchtbuks Ria).
De kogel waarmee Ria van Dijk in 2019 de roos raakte wordt bewaard in de Jaozeetie, het rariteitenkabinet van Stadsmuseum Tilburg.
Op 24 juni 2020, haar honderdste verjaardag, kwam een schiettent speciaal naar Van Dijk toe in de tuin van het woonzorgcentrum.[12][13] Ondanks de coronacrisis lukte het Van Dijk dat jaar nog twee keer de roos te raken: in juli op de Tilburgse kermis, die in afgeslankte vorm toch doorgang vond[14][15] en in november toen zij geportretteerd werd in het SBS6-programma 100 jaar jong van zanger Gordon.[16]
In 2021 schoot Van Dijk de roos voor de laatste maal.[17] Ook verscheen dat jaar een kinderboek geïnspireerd op haar persoon getiteld Oma Luchtbuks, geschreven door Barbara Scholten.[18][19] Van Dijk overleed 18 november 2021 aan een longontsteking.[20][21] Ze is in besloten kring gecremeerd. In 2024 werd haar persoonlijk archief overgedragen aan het Regionaal Archief Tilburg.[2]
Externe link
bewerken- Een fietstocht van Tilburg naar Breda in 1945, Film van de maand #47, Regionaal Archief Tilburg – Ria is de dame met witte sokken
Bron
- Erik Kessels & Joep Eijkens, In almost every picture #7 (updated edition: with 8 new shots), KesselsKramer Publishing, Amsterdam, 2016
Referenties
- ↑ Wijk in wijk uit, aflevering 9, 't Goirke (deel 2), Omroep Tilburg, 27 februari 2014, via YouTube
- ↑ a b c Luchtbuks Ria blijft tot de verbeelding spreken; haar persoonlijk archief nu bij Regionaal Archief Tilburg, Stadsnieuws, 27 juli 2024
- ↑ Zoran Bogdanovic, Tilburg kleurt elk jaar weer roze, maar de ‘queer-strijd is nog lang niet gestreden’, Dagblad Trouw, 22 juli 2024
- ↑ Tilburgs kermisicoon 'Luchtbuks Ria' van Dijk (101) overleden, nos.nl, 19 november 2021
- ↑ Tilburgse Middenstand van Toen - Drogisterij van Dijk, geheugenvantilburg.nl, 20 mei 2015
- ↑ a b 'Als ik een schiettent zie, moet ik erheen', Trouw, 21 juli 2006
- ↑ (en) The woman who shoots herself: Ria van Dijk's yearly self portrait at a fairground shooting gallery, The Telegraph, 18 oktober 2010
- ↑ Groeten uit Tilburg, NRC Handelsblad, 19 juni 2009
- ↑ (de) Shoot!, berliner.de, 2011
- ↑ (en) Fairground attraction: Shoot! Existential Photography exhibition – in pictures, The Guardian, 11 oktober 2012
- ↑ Volhouden, froukefeijen.wordpress.com, 26 oktober 2013
- ↑ Luchtbuks Ria wordt 100, wie stuurt haar een kaartje?, Omroep Brabant, 22 juni 2020
- ↑ 100-jarige Ria mag toch schieten bij de schietsalon. Of ze de roos raakte deze keer, daar twijfelt ze aan, Brabants Dagblad, 25 juni 2020
- ↑ 'Luchtbuks Ria' (99) is ziek en kan mogelijk voor het eerst niet schieten op kermis, Algemeen Dagblad, 18 juli 2019
- ↑ Luchtbuks Ria flikt het weer: op haar 100e schiet ze in de roos op de kermis in Tilburg, Brabants Dagblad, 19 juli 2020
- ↑ 100 jaar jong, seizoen 2, aflevering 1, SBS6, 16 november 2020
- ↑ Jonas Jongerius, eigenwijze luchtbuks ria 101 schiet staand en twee keer raak, bd.nl, 22-07-2021
- ↑ Bart Gotink, luchtbuks ria 100 is nu ook de hoofdpersoon van een kinderboek, ad.nl, 28-05-21
- ↑ Tonnie Vossen, oma luchtbuks heeft een kort lontje, omroepbrabant.nl, 29-05-21
- ↑ Tilburgse kermis verliest een fenomeen: Luchtbuks Ria (101) heeft haar laatste schot gelost. Brabants Dagblad. Geraadpleegd op 18 november 2021.
- ↑ Luchtbuks Ria (101) overleden. Kermis FM. Geraadpleegd op 19 november 2021.