Lutherse kerk (Vaals)

De Lutherse kerk is een kerkgebouw in Vaals in Nederlands Zuid-Limburg. De kerk is gelegen op een hoek van het Von Clermontplein, waaraan ook het Von Clermonthuis (thans gemeentehuis) en een aantal andere monumentale gebouwen zijn gesitueerd. De kerk is een rijksmonument en bevindt zich binnen het van rijkswege beschermd dorpsgezicht Vaals.

Lutherse kerk
Plaats	Vaals
Coördinaten	50° 46′ NB, 6° 1′ OL
Gebouwd in	1736
Restauratie(s)	1893, 1937-38, 1967-68, 2001
Monumentale status	Rijksmonument
Monument­nummer	36608
Architectuur
Architect(en)	Ir. Von Littig, Johann Joseph Couven (interieur)
Bouwmateriaal	baksteen, Naamse steen
Afbeeldingen
Kerkinterieur gezien vanaf de galerij
Lijst van rijksmonumenten in Vaals
Portaal    Christendom

Geschiedenis

In 1662 kocht een lutheraan een huis in in het toen Staatse Vaals. In dat huis werd in 1669 voor het eerst een lutherse preek gehouden. Vaals werd destijds door verschillende protestantse stromingen gebruikt om er kerkdiensten te houden. Dit was mogelijk onder de bescherming van de Staten Generaal. In 1675 werd een schuur aangekocht voor het houden van de lutherse samenkomsten, voornamelijk van kerkgangers uit de overwegend katholieke rijksstad Aken en uit Burtscheid. In 1695 kocht de Lutherse gemeente van Aken, Burtscheid en Vaals de voormalige koperhof in Vaals voor het houden van kerkdiensten. Op dit terrein zou dertig jaar later het nieuwe kerkgebouw verrijzen.

Op 12 mei 1736 werd de eerste steen van het kerkgebouw gelegd door rijksgraaf Friedrich Heinrich von Seckendorf, commandant-generaal van het keizerlijk leger in Aken, die hiertoe een royale donatie had gedaan. Het ontwerp was van ingenieur-majoor Von Littig. De originele tekeningen van de kerk bevinden zich in het Couvenmuseum in Aken. Op 1 december 1737 vond de inwijding plaats.

Het gebouw onderging diverse restauraties, in 1893, 1937-38, 1967-68 en 2001. Tot 1955 was het in gebruik als kerk; sinds 1968 als cultureel centrum.

Beschrijving kerkgebouw

Exterieur

De kerk is gebouwd als centraalbouw en moest van buiten zo min mogelijk lijken op een kerk. In die tijd genoot de Lutherse kerk ook in het Staatse Vaals weinig erkenning en wilde men evenmin aanstoot geven aan de dominant aanwezige rooms-katholieken.

Het classicistische gebouw is opgetrokken uit baksteen op een vierkant grondvlak met afgeschuinde hoeken, waardoor een onregelmatige achthoek ontstond. Hoewel Von Littig de architect van de kerk is, tonen de hardstenen deur- en vensteromlijstingen met samengestelde sluitstenen sterke gelijkenis met het werk van de Akense bouwmeester Laurenz Mefferdatis (1677-1748). De kerk bezit houten kruiskozijnen met heldere glas-in-loodramen. Het bouwwerk wordt gedekt door een tentdak met leien met een windvaan als bekroning. Op het dak bevinden zich vier dakkapellen. De hoofdingang bevindt zich aan de zuidzijde. Daarnaast waren er vroeger twee extra ingangen, waarvan er één was gereserveerd voor de familie Von Clermont.

Aan de Koperstraat is de Lutherse kerk aan de rechterkant verbonden met een bakstenen huis via een poortmuur. Dit 18e-eeuwse huis, de voormalige woning van de predikant, heeft een zadeldak met verdieping en segmentbogige vensteromlijstingen van Naamse steen.

• 
  De centraalbouw
• 
  Pleinzijde
• 
  Aangrenzend pand
• 
  Overkant

Detail herenbank met wapen Von Clermont

Interieur

In het interieur wordt de vorm van de regelmatige achthoek benadrukt door acht hoge kolommen met achthoekige basementen en Dorische kapitelen in Naamse steen. Het centrale deel van de kerk wordt gedekt door een achtdelig, gestuct koepelgewelf. De omgang en de galerij hebben eveneens gestucte plafonds.

Een aantal onderdelen van het interieur van de Lutherse kerk zijn ontworpen door de bekende Akense architect Johann Joseph Couven. Bijzonder fraai zijn de preekstoel en twee herenbanken (van de families Von Clermont en Pastor), alles in de 18e-eeuwse stijl van de Luiks-Akense barok. Het eenklaviers kerkorgel uit 1765 is van de Akense (oorspronkelijk uit Amsterdam afkomstige) orgelbouwer Johann Baptist Hilgers.

• 
  Zicht naar de preekstoel
• 
  Zicht naar het orgel
• 
  Herenbank Von Clermont
• 
  Herenbank Pastor

Bronnen, noten en/of referenties

• Agt, J.F. van (1983): De Nederlandse monumenten van geschiedenis en kunst. Deel V, 3e stuk: Zuid-Limburg uitgezonderd Maastricht: Vaals, Wittem en Slenaken. Staatsuitgeverij, Den Haag (online tekst)
• Informatie over rijksmonumentnummer 36608
• Lutherse kerk op www.kerkgebouwen-in-limburg.nl
• Informatie op www.dekopermolenvaals.nl

---

Mediabestanden

Zie de categorie Lutherse Kerk, Vaals van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.