NS 1300 (stoomlocomotief)

De serie NS 1300 was een serie stoomlocomotieven van de Nederlandse Spoorwegen (NS), geleverd in 1880-1895 aan de voorgangers Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen (SS) en Noord-Brabantsch-Duitsche Spoorweg-Maatschappij (NBDS).

NS 1300
Loc SS 326 (ex-NS 1326) opgesteld in Het Spoorwegmuseum.
Aantal	179
Nummering	NBDS: 6, 7, 11 SS: 301-479, 701 NS: 1301-1479
Fabrikant	Beyer, Peacock and Company
In dienst	1880-1895
Uit dienst	1925-1940
Asindeling	1B
Spoorwijdte	1435 mm
Massa locomotief	42 ton
Massa tender	22 ton
Diameter drijfwielen	2134 / 2150 mm
Diameter loopwielen	1219 / 1240 mm
Diameter tenderwielen	1219 / 1240 mm
Lengte over buffers	15.395 mm 15.427 mm (1399-1478) 15.454 mm (met ijzeren bufferbalk)
Hoogte	4115 / 4123 mm
Maximumsnelheid	90 km/u
Vuurkist	10 m²
Vlampijpen	93 m²
Roosteroppervlak	2,10 m²
Maximum stoomspanning	10,3 kg/cm²
Aantal cilinders	2
Diameter × slaglengte cilinders	457 x 660 mm
Stoomverdeling	Stephenson
Waterinhoud	10,3 m³, later 13 m³
Brandstofvoorraad	4 ton kolen
Trekkracht	4620 kg
Remsysteem	Westinghouserem
Soortmerk	NS: P³
Bijnamen	Grote Groenen Armen en Benen
Aantal bewaarde exemplaren	1
Portaal    Verkeer & Vervoer

SS 301-475

Deze serie volgde de serie 101–150 op die geleverd was in de jaren 1872-1879. Na de invoering van de Westinghouserem, waarbij de machinist alle wagons tegelijk kon laten remmen, kon de snelheid op het spoorwegnet worden verhoogd en besloot de SS niet de serie 101-150 uit te breiden, maar nieuwe, sterkere locomotieven aan te schaffen.

Tussen 1880 en 1895 werden 175 locomotieven gebouwd door de fabriek van Beyer, Peacock and Company in Manchester. Doordat dit bij aanschaf de grootste 1B-locomotieven van Europa waren, met de lichtgroene kleurstelling van de SS, kregen deze locomotieven de bijnaam Grote Groenen.

De tenders van de 301-398 hadden een waterinhoud van 10,3 m³. Vanaf de 399 werd de waterinhoud van de tenders vergroot tot 13 m³ door een verdiept gedeelte tussen de frameplaten. Later werd bij de 301-398 de waterinhoud van de tenders op dezelfde wijze vergroot.

Bij de samenvoeging van het materieelpark van de HSM en de SS tot de Nederlandse Spoorwegen in 1921 kregen deze locomotieven de NS-nummers 1301-1475, waarbij de nummers 1462-1466 op aflevervolgorde werden toegekend, in afwijking van de SS-nummers 463-466 en 462. Tussen 1925 en 1940 werd de serie buiten dienst gesteld, waarvan het grootste aantal in 1935.

De NS 1326, afgevoerd in 1939, bleef behouden en bevindt zich in Het Spoorwegmuseum, teruggebracht in de Staatsspoor-uitvoering als SS 326.

NBDS 6, 7, 11

De mailtreinen, die sinds 1888 via Venlo werden geleid, keerden in december 1892 terug op de spoorlijn Boxtel - Wesel, het "Duits Lijntje". Daarvoor bestelde de NBDS een drietal 1B-sneltreinlocomotieven bij Beyer, Peacock and Company in Manchester. Anders dan de verwante NBDS 8-10 uit 1881-1887 waren deze locomotieven volledig gelijk aan de Grote Groenen 301-375 van de SS. Om ondanks de levertermijn op tijd over een nieuwe locomotief te kunnen beschikken werd de reeds in aanbouw zijnde SS 462 afgebouwd voor de NBDS en kwam in november 1892 als NBDS 7 in dienst. Voor de SS werd een nieuwe locomotief als SS 462 gebouwd.

Nadat de NBDS in 1919 opging in de SS werden deze locomotieven als SS 476-478 in het materieelpark van de SS opgenomen, om twee jaar later, bij de samenvoeging van het materieelpark van de HSM en de SS tot Nederlandse Spoorwegen de NS-nummers 1476-1478 te krijgen. In 1933 werd de 1477 afgevoerd. De 1476 en 1478 volgden in 1936.

SS 701

In 1892 bouwde Beyer, Peacock and Company een compoundlocomotief die bij de SS het nummer 701 kreeg. Met de indienststelling van de serie 701-706 in 1910 werd deze machine in 1909 vernummerd in 479. In 1921 kreeg de loc het NS-nummer 1479. Omdat het compoundsysteem geen besparing opleverde verbouwde de NS de locomotief in 1924 tot enkelvoudige expansie, waardoor hij niet meer verschilde van de 1401-1478. In 1936 werd de l479 afgevoerd.

Overzicht

Fabrieksnummers	In dienst	NBDS nummer	SS nummers	NS nummers	Uit dienst	Bijzonderheden
1923-1929	1880		301-307	1301-1307	1925-1937
1971-1975	1880		308-312	1308-1312	1925-1936
2031-2035	1880		313-317	1313-1317	1926-1937
2093-2102	1881		318-327	1318-1327	1925-1939	NS 1326, gerestaureerd naar de staat van SS 326, bewaard door Het Spoorwegmuseum.
2118-2122	1882		328-332	1328-1332	1931-1935
2143-2147	1882		333-337	1333-1337	1931-1939
2251-2260	1882		338-347	1338-1347	1925-1939
2354-2371	1883		348-365	1348-1365	1926-1937
2468-2477	1884		366-375	1366-1375	1926-1935
2521-2527	1885		376-382	1376-1382	1924-1940
2669-2673	1885		383-387	1383-1387	1932-1935
2701-2710	1886		388-397	1388-1397	1929-1935
2822	1888		398	1398	1935
3047-3056	1889		399-408	1399-1408	1926-1935
3087-3088	1889		409-410	1409-1410	1932-1933
3366-3385	1891		411-430	1411-1430	1929-1937
3394	1892		701, sinds 1909: 479	1479	1936	Van oorsprong compoundlocomotief, na verbouwing gelijk aan de rest.
3450-3454	1891		431-435	1431-1435	1932-1940
3471-3495	1892		436-460	1436-1460	1930-1939
3522	1892		461	1461	1937
3523	1892	7	477	1477	1933	Bouw begonnen als SS 462, maar afgeleverd als NBDS 7.
3524-3526	1892		463-465	1462-1464	1931-1939
3546	1893		462	1465	1937	Vervangende SS 462, nadat de oorspronkelijke als NBDS 7 werd afgeleverd.
3539	1893	6	476	1476	1936
3614	1894	11	478	1478	1936
3683-3692	1895		466-475	1466-1475	1934-1939

Galerij

• 
  Een locomotief uit de serie NS 1300/1400. (1910 - 1920)
• 
  NS 1445 met een trein langs het perron van Elst. (1935 - 1940)
• 
  NS 1363 (SS 363) bij station St. Gerlach. (1903)
• 
  NS 1366 tussen de kolen op het kolen depot van Den Haag. (1913)
• 
  NS 1389 met een zandtrein bij Hilversum. (1930 - 1940)
• 
  NS 1479 compoundlocomotief (1892)
• 
  NS 1316 vermoedelijk fabrieksnieuw (1880)
• 
  NS 1307 vermoedelijk fabrieksnieuw (1880)
• 
  NS 139X en NS 1443 (1930 - 1940)
• 
  SS 326 van Het Spoorwegmuseum, op transport van Amersfoort terug naar het verbouwde museum.
• 
  Een serie 1300/400 locomotief in de tuin van het Hotel De Hertenkamp te Den Haag, na door een stootjuk te zijn gereden op het station Den Haag S.S. (18-01-1902)

Bronnen, noten en/of referenties

• H. Waldorp: Onze Nederlandse stoomlocomotieven in woord en beeld. Uitg. De Alk, Alkmaar, 1981. ISBN 90 6013 909 7.
• A. Weijts: Tussen vuur en stoom. Uitg. Europese Bibliotheek, Zaltbommel, 2001. ISBN 90 288 26947.
• R.C. Statius Muller, A.J. Veenendaal jr., H. Waldorp: De Nederlandse stoomlocomotieven. Uitg. De Alk, Alkmaar, 2005. ISBN 90 6013 262 9.
• V. Freriks, Schlieper: De Noord-Brabantsch-Duitsche Spoorweg-Maatschappij, de Vlissinger Postroute. Uitg. Uquilair, 2008. ISBN 978 90 71513 65 7.

Nederlandse stoomlocomotieven

Het Spoorwegmuseum

Station Utrecht Maliebaan · Heimwee Express · Pendeldienst naar Utrecht Centraal · Afbeeldingen