Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde

De Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde, kortweg: KNVWS, is opgericht op 1 september 1901 als NVWS (sinds 10 juni 2002 KNVWS), om de wetenschappelijke disciplines meteorologie en astronomie in Nederland toegankelijk te maken voor iedereen. Bij deze landelijke organisatie zijn tientallen regionale verenigingen en sterrenwachten aangesloten die via diverse evenementen en lezingen tienduizenden bezoekers en belangstellenden bereiken. Voor hun verdienste bij het populariseren van de Meteorologie en Astronomie zijn twee planetoïden, (9708) Gouka en (9709) Chrisnell, vernoemd naar beide oprichters Adriaan J. Gouka en Christiaan A.C. Nell. (6133) Royaldutchastro is vernoemd naar de vereniging.

Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde
Geschiedenis
Oprichter	A.J. Gouka en Ch. A.C. Nell
Structuur
Voorzitter	S.J. de Vet
Werkgebied	Nederland
Plaats	Den Haag
Doel	Het populariseren van de weer- en sterrenkunde en het beoefenen ervan te bevorderen in Nederland
Aantal leden	58 lidorganisaties (2020)
Media
Website	www.knvws.nl

In 2020 waren er 25 regionale verenigingen, 22 publiekssterrenwachten en 9 thematische verenigingen (werkgroepen) aangesloten.

Uit de statuten van de KNVWS: "De KNVWS heeft ten doel het beoefenen en het verbreiden van de weer- en sterrenkunde in populairwetenschappelijke zin."

Ontstaan en vroege geschiedenis

Een van de tradities uit deze periode betreft het organiseren van gemeenschappelijke waarneem-evenementen. Zoals de maansverduistering van 11/12 april 1903 en de komeet C/A1910 A1 die in januari 1910 met het blote oog zichtbaar was. De KNVWS begon ook met een bibliotheek eerst bij enkele oprichters thuis en vanaf 1926 in het gebouw van de huidige theater Diligentia aan de Lange Voorhout in Den Haag. Deze boeken zijn in 1974 overgebracht naar het gebouw van Stichting De Koepel in Utrecht (thans Sonnenborgh). Een ander belangrijke traditie uit deze beginjaren is het uitgeven van een populair wetenschappelijk tijdschrift.

De KNVWS nu

Eenmaal per jaar is er een algemene ledenvergadering met afgevaardigden van de regionale afdelingen en werkgroepen. Tijdens deze bijeenkomst wisselen de leden ervaringen uit en bespreken specifieke vraagstukken. Vanaf 1997 was KNVWS te gast bij de website bij het Kapteyn Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen. Anno 2022 beschikt de vereniging over eigen website waarop actuele jaarverslagen en notulen van de ALV te vinden is. In het jaarverslag uit 2021 staat dat 5225 personen zijn aangesloten via de regionale afdelingen en werkgroepen (totaal 58).

Publicaties

Het lijfblad van KNVWS was vanaf 1903 het tijdschrift Hemel en Dampkring. Naast dit tijdschrift verscheen in 1945 het blad De Meteoor op initiatief van een van de werkgroepen. In 1969 is De Meteoor samengevoegd met Hemel en Dampkring. De auteurs waren naast enkele leden vooral professionele astronomen en meteorologen. In 1974 verscheen de eerste kleuren uitvoering van de opvolger van het blad Hemel en Dampkring namelijk Zenit.

Waarnemen van astronomische objecten vereist zorgvuldige voorbereiding en planning net als een "voorspelling" van interessante verschijnselen. De amateurs hadden behoefte aan dergelijke informatie voordat deze op grote schaal via internet beschikbaar was. Daarom hebben de leden van KNVWS in 1938 de eerste druk van het boek Sterrengids samen met het Zeiss Planetarium Haagsche Courant uitgebracht. Vanaf 1980 is het stokje overgenomen door de Stichting De Koepel. Hierna is de uitgave van de jaarlijkse uitgave in handen gekomen van de uitgever van het tijdschrift Zenit nog steeds in opdracht van KNVWS.

Organisatie

Leden

KNVWS bestaat uit 58 (2020) lidorganisaties waarvan de deelnemers zelf actief zijn als amateurs in de Weer- en Sterrenkunde. De activiteiten van deze leden variëren van het organiseren van waarneem weekenden in binnen- en buitenland, verzorgen van cursussen en organiseren en volgen van lezingen meestal gegeven door professionele astronomen en meteorologen.

Ereleden

Personen die vanwege bijzondere verdiensten zijn benoemd door het bestuur tot erelid. Wellicht het meest bekende erelid was Kees de Jager.

Ereleden vanaf 1924

Benoeming	Naam	Verdienste
23-2-1924	A.J. Monné	Ruim 23 jaar bestuurslid en medeoprichter KNVWS
18-10-1930	Johan Stein	Redacteur tijdschrift Hemel en Dampkring en bestuurslid
11-12-1937	Anton Philips	Oprichter Sterrenwacht Eindhoven
26-2-1944	Jan van der Bilt	Langdurig voorzitter KNVW
26-2-1944	Cornelis C. Honig	Langdurig penningmeester KNVWS
18-9-1971	Henk W. Verheyen	40 jaar voorzitter afdeling Rotterdam
15-5-1982	Piet W. Steenbergen	35 jaar voorzitter afdeling Den Haag, Organisatie Nationale Sterrenkijkdagen
18-5-1985	Arie Mak	Bijdrage in diverse werkgroepen KNVWS w.o. Instrumentencommissie
18-5-1985	Dik Schmidt	Bijdrage in diverse werkgroepen KNVWS w.o. Sterbedekkingen
14-12-1985	Simon J. Sampiemon	Langdurig penningmeester KNVWS bestuurslid Stichting De Koepel
19-2-1994	Jean Meeus	Hoofdredacteur van Sterrengids
20-5-1995	Baltus Zwart	Langdurig bestuurslid, redacteur Zenit (sterrenkundig tijdschrift)
15-6-1996	Kees de Jager	Belangrijke bijdrage geleverd aan popularisering van de sterrenkunde
9-6-2001	Willem de Graaf	Langdurig besturen van diverse aanverwante verenigingen en belangrijke bijdrage geleverd aan popularisering van de sterrenkunde
9-6-2001	Tom de Groot	Langdurig bestuurslid en redacteur tijdschrift Hemel en Dampkring

Afdelingen en werkgroepen

Regionale afdelingen en daarbij aansloten leden vormen de kern van de landelijke vereniging. Deze afdelingen organiseren jaarlijks honderden lezingen, excursies, cursussen en kijkavonden. Recentelijk is hieraan de Nacht van de Nacht toegevoegd. De oudste regionale afdeling is in 1912 opgericht in Den Haag door de toenmalige voorzitter F.A. Koch. Ook is in 1922 in Den Haag de eerste cursus door T. van Lohuizen gegeven aan 200 deelnemers. In 1946 zijn de eerste thematische werkgroepen 'Meteoren' en 'Bedekkingen' (later: 'Sterbedekkingen') opgericht.

Jongerenwerkgroep

Vanwege de leeftijdgrens van 18 jaar hadden jongeren in de beginjaren moeite om aansluiting te vinden bij de KNVWS. Daarom is in 1960 de Vereniging voor Jonge Sterrenkundige Amateurs (VJSA) opgericht zonder directe binding met KNVWS. VJSA publiceerde ook een eigen tijdschrift Nova genaamd. In 1996 ontstond een ruimtevaartuigkundige tak die zich aansloot bij de Nederlandse Vereniging voor de Ruimtevaart Nederlandse Vereniging voor Ruimtevaart.

Sterrenwachten

Een belangrijke groep van leden zijn de Publieks- en Volkssterrenwachten.

Educatie

Voor onderwijsinstellingen heeft de KNVWS lesmateriaal gemaakt.

Evenementen

De leden van KNVWS zijn medeorganisator van verschillende evenementen in hun eigen regio, waaronder de Landelijke Sterrenkijkdagen. Tijdens deze jaarlijkse evenementen krijgen bezoekers de mogelijkheid om, in hun eigen regio, door een telescoop naar de sterrenhemel te kijken. Deskundigen staan dan klaar om vragen te beantwoorden en demonstraties te geven. Anderzijds zijn er de Landelijke Zonnekijkdagen, waarbij de zon met speciale filters en telescopen te bestuderen valt.

Een andere bekend evenement is de Nacht van de Nacht. Het doel van dit evenement, dat door de Natuur- en Milieufederaties wordt georganiseerd, is om aandacht te vragen voor de lichtvervuiling in Nederland. Tijdens dit evenement verzamelt de KNVWS alle geplande evenementen, zodat geïnteresseerden eenvoudig kunnen zien waar ze op deze nacht de mooiste sterrenhemel of sterrenkijkactiviteiten kunt beleven.

KNVWS is ook sponsor van een jaarlijkse wedstrijd tussen middelbare scholieren genaamd de Nederlandse Sterrenkunde Olympiade. Het doel is om de belangstelling voor de sterrenkunde verder te stimuleren. De hoofdprijs is een reis naar het Observatorium Roque de los Muchachos op het Canarische eiland La Palma.

Bronnen, noten en/of referenties