Pictorum aliquot celebrium Germaniae Inferioris effigies

Pictorum aliquot celebrium Germaniae Inferioris effigies is een portretgalerij van kunstenaars uit de Nederlanden. De titel betekent 'Gelijkenissen van enige bekende schilders uit Neder-Duitsland'. De auteur is Dominicus Lampsonius, die korte teksten aanbracht voor de eerste editie van 1572. In 1610 werd het werk sterk uitgebreid.

Titelblad van Volcxken Dierckx (1572)

Titelblad van Hondius (1610)

Allegorie van roem na de dood (Hondius, 1610)

Uitgaven

De eerste editie uit 1572 werd verzorgd door Volcxken Dierckx, de weduwe van Hieronymus Cock die zijn In de Vier Winden-uitgeverij voortzette. Ze verscheen in Antwerpen en beleefde minstens drie drukken. De biografische teksten in het Latijn waren afkomstig van Dominicus Lampsonius, die ook een Grieks epigram wijdde aan zijn vriend Lambert Lombard. De 23 genummerde portretten waren grotendeels gegraveerd door Jan Wierix en Cornelis Cort, met mogelijk ook een inbreng van Cock. Alleen dode schilders werden opgenomen in de reeks. Aangezien het doel erin bestond om een levensechte gelijkenis te bekomen, werden vaak zelfportretten als bronmateriaal gebruikt. Andere gingen terug op tekeningen van Albrecht Dürer.

Na de dood van Volcxken in 1601 kocht haar Antwerpse collega Theodoor Galle de koperplaten. Kort erna liet hij een eigen uitgave verschijnen, Illustrium quos Belgium habvit pictorum effigies, waarin geboorte- en sterfdata waren toegevoegd. De titelpagina was volledig nieuw. Bij de dood van zijn weduwe Catharina Moerentorf in 1636, bevonden de platen zich in de erfboedel.

In 1610 verscheen onder een licht gewijzigde titel, Pictorum aliquot celebrium praecipuae Germaniae Inferioris effigies, een sterk uitgebreide portrettengalerij (68 portretten in plaats van 23). Auteur was Hendrik Hondius. Hiervoor maakte hij nieuwe kopergravures, waarschijnlijk naar de prenten uit 1572. In de achtergrond voegde hij elementen toe die verband hielden met de afgebeelde kunstenaar. Hondius splitste zijn werk op in drie delen: het eerste deel was grotendeels gebaseerd op de eerdere galerij (enkel Hieronymus Cock vervangen door Cornelis Engebrechtsz). In het tweede deel presenteerde hij historische Noord-Nederlandse figuren onder aanvoering van Albrecht Dürer (vandaar allicht de toevoeging van 'praecipuae': hoofdzakelijk uit de Nederlanden). Het derde deel bevatte eigentijdse kunstenaars. De herwerkingen zijn toegeschreven aan vier tekenaars: Simon Frisius is te herkennen aan zijn maniërisme, Andries Jacobsz. Stock aan zijn tonaliteit, Robert de Baudous aan zijn fijne stijl en Hendrick Hondius zelf aan de combinatie van diverse technieken.

Bij Johannes Janssonius verschenen nieuwe uitgaven van Hondius' boek in 1612 en 1618. In de nog bestaande gebonden uitgaven is de volgorde van de kunstenaars haast nooit dezelfde.

• 
  Pieter Bruegel de Oude
• 
  Hubert van Eyck
• 
  Maarten van Heemskerck
• 
  Aert Mijtens
• 
  Joachim Patinir
• 
  Hans Vredeman de Vries

Opgenomen schilders

Dierckx (1572)

Hubert van Eyck Jan van Eyck Jeroen Bosch Rogier van der Weyden Dirk Bouts Bernard van Orley Jan Gossaert Joachim Patinir

Quentin Matsys Lucas van Leyden Jan van Amstel Joos van Cleve Mathys Cock Herri met de Bles Jan Cornelisz Vermeyen Pieter Coecke van Aelst

Jan van Scorel Lambert Lombard Pieter Bruegel de Oude Willem Key Lucas Gassel Frans Floris Hieronymus Cock

Hondius (1610)

Hubert van Eyck Jan van Eyck Dirck Bouts Hieronymus Bosch Rogier van der Weyden Bernaert van Orley Joachim Patinir Quentin Matsys Cornelius Engebrechtsz Jan Gossaert Jan van Amstel Pieter Coecke van Aelst Jan Vermeyen Mathys Cock Henri met de Bles Joos van Cleve Jan van Scorel

Lambert Lombard Pieter Bruegel de Oude Willem Key Lucas Gassel Frans Floris Albrecht Dürer Lucas van Leyden Hans Holbein Heinrich Aldegrever Jacob Binck Pieter Aertsen Joachim Beuckelaer Maarten van Heemskerck Anthonie Blocklandt van Montfoort Frans Pourbus Hubert Goltzius Dirck Barendsz

Hans Bol Anthonis Mor Hendrick van Cleef Christian van den Queborn Cornelis Visscher Crispijn van den Broeck Joos van Winghe Gillis Mostaert Joris Hoefnagel Michiel Coxcie Aert Mijtens Maarten de Vos Hans Vredeman de Vries Gillis van Coninxloo Karel van Mander Joannes Stradanus Bartholomeus Spranger

Cornelis Ketel Hans von Aachen Hendrick Goltzius Hendrick Vroom Michiel Jansz. van Mierevelt Otto van Veen Paul Bril Cornelis Cornelisz. van Haarlem Jacques de Gheyn II Abraham Bloemaert Gerrit Pietersz Sweelink Joos de Momper Floris van Dijck Adriaen de Vries Frans Badens Adam Elsheimer Isaac Oliver

Nederlandse vertaling

• Dominicus Lampsonius, Portretten van bekende schilders uit de Lage Landen, vertaald & toegelicht door Paul Claes en Leen Huet, 2020. ISBN 9789463105231

Zie ook

• Schilder-boeck
• Het gulden cabinet

Literatuur

• I. von Szwykowski, "Sammel-Werke Alt Niederländische Maler-Portraits von Hieronymus Cock und Heinrich Hondius. Aus der zweiten Hälfte des 16. und zu Anfang des 17. Jahrhunderts", in: Archiv für die Zeichnenden Künste, nr. 2, 1856, p. 13-63
• J. Puraye (red.), Dominique Lampson. Les Effigies des Peintres célèbres des Pays-Bas, Bruges, 1956
• H.-J. Raupp, Untersuchungen zu Kunstlerbildnis und Kunstlerdarstellung in den Niederlanden im 17. Jahrhundert, Hildesheim, 1984, p. 17-23
• Nadine Orenstein, Hendrick Hondius and the Business of Prints in Seventeenth-Century Holland, Rotterdam, 1996
• S.-S. Durante, Between 'verbum' and 'imago'. The text/image dialectic in the 'Pictorum effigies' of Domenicus Lampsonius, Courtauld Institute of Art, University of London, 2002
• Nicolas Galley Hauterive, "Pictorum Aliquot Celebrium Germaniae Inferioris Effigies", in: De l'original à l'excentrique. L'émergence de l'individualité artistique au nord des Alpes, doctoraatsthesis universiteit Fribourg, 2005, p. 131-141
• S. Meiers, "Portraits in print. Hieronymus Cock, Dominicus Lampsonius, and Pictorum aliquot Germaniae Inferioris Effigies", in: Zeitschrift für Kunstgeschichte, vol. 69, 2006, blz. 1-16
• Maria Berbara, Propria Belgarum laus: Domenicus Lampsonius e as Pictorum aliquot celebrium germaniae inferioris effigies, in: Revista de História da Arte e Arqueologia, nr. 8, juli-december 2007, p. 18-37
• Godelieve Denhaene, "Giorgio Vasari, Lodovico Guicciardini et les Pictorum Aliquot Celebrium Germaniae inferioris Effigies de Jérôme Cock", in: Art&fact, nr. 28, 2009, p. 44-54
• Jan Piet Filedt Kok, "De vroegst gegraveerde schildersportretten uit 1572" in: Face Book. Studies on Dutch and Flemish Portraiture of the 16th-18th Centuries. Liber Amicorum presented to Rudolf E.O. Ekkart on the Occasion of his 65th Birthday, eds. Charles Dumas en Volker Manuth, 2012, p. 67-74

Externe links

• Online editie 1572 bij KBR
• Online editie 1610 bij INHA
• Online editie 1610 op Picturing the Netherlandish Canon (projectwebsite van The Courtauld Institute of Art)

Voetnoten

Mediabestanden

Zie de categorie Pictorum aliquot celebrium Germaniae inferioris effigies van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.