Pieter Saenredam

Nederlands kunstschilder (1597–1665)

Pieter Jansz. Saenredam, (Assendelft, 9 juni 1597 - Haarlem, begraven 31 mei 1665), was een Noord-Nederlandse kunstschilder, tekenaar en prentmaker, die vooral bekend werd door zijn stadsgezichten en verfijnde tekeningen en schilderijen van het interieur van kerken, waarin het lijnperspectief prachtig tot uiting komt. Hij was de eerste kunstschilder die bestaande kerkinterieurs tot onderwerp nam.

Pieter Saenredam
Jacob van Campen, Portret van Saenredam, 1628, British Museum, Londen
Jacob van Campen, Portret van Saenredam, 1628, British Museum, Londen
Persoonsgegevens
Volledige naam Pieter Jansz. Saenredam
Geboren 9 juni 1597
Overleden begraven 31 mei 1665
Beroep(en) Schilder, tekenaar, prentmaker
Oriënterende gegevens
Bekende werken Interieur van de Sint-Bavokerk in Haarlem (1648), Het oude stadhuis te Amsterdam (1657), De Mariaplaats met de Mariakerk in Utrecht (1663)
RKD-profiel
Portaal  Portaalicoon   Kunst & Cultuur

Leven en werk

bewerken
 
Interieur van de Sint-Odulphuskerk in Assendelft, 1649 (met de grafsteen van zijn vader op de voorgrond), Rijksmuseum, Amsterdam

Saenredam was zoon van de Asseldelftse graveur en cartograaf Jan Saenredam. Tot zijn elfde woonde hij in de Kerkbuurt, naast de dorpsschool, de kerk en het stadhuis.[1] Nadat zijn vader was gestorven, verhuisde de familie in 1608 naar Haarlem. Saenredam, een kleine, gebochelde man, was een zeer teruggetrokken persoon. Zijn leven lang was hij bevriend met de Hollandse schilder-architect Jacob van Campen, die zijn mede-leerling was geweest toen ze beiden les kregen van de schilder Frans de Grebber.

In zijn werk verwijderde hij zich van het speelse maniërisme en stortte zich op heel precieze weergave van architectonische objecten: gebouwen en interieurs, met alle lijnen en belangrijke details. Voor het perspectivistisch effect maakte hij gebruik van de lijnen van de pilaren en bogen, en wanneer hij schilderde vanuit een laag standpunt buitte hij de lijnen van de vloertegels uit. De resultaten van zijn uiterst nauwkeurige werk zijn niet zoals men zou verwachten koude, mechanische perspectiefstudies, integendeel, ze stralen warmte, sfeergevoel, ruimte en een serene rust uit. Voor zijn olieverfschilderijen gebruikte hij sfeerverhogende kleuren en bruin-rood-grijze kleurtinten. Mensen plaatste hij als nietige objectjes in de immense ruimte van de kerkgebouwen.

 
Interieur van de Sint-Bavokerk in Haarlem, 1648, Scottish National Gallery, Edinburgh

Werkwijze

bewerken

De meeste stukken schilderde hij van het interieur van de Grote of Sint Bavokerk in Haarlem, waar hij ook begraven is. Maar hij schilderde ook graag in Utrecht (kerkinterieurs en stadsgezichten) en Amsterdam (onder meer het Oude Raadhuis). Zelf was hij nooit in Rome, maar hij vervaardigde een paar 'Romeinse' tekeningen die hij baseerde op het schetsboek van de schilder Maarten van Heemskerck.

Saenredams werk bestaat voor het grootste deel uit olieverfschilderijen, meest op houten panelen, maar hij maakte ook gebruik van waterverf, inkt en krijt. Meestal werkte hij als volgt: hij begon met een schets op locatie. Die werkte hij uit in zijn atelier met behulp van ontwerp- en constructietekeningen van het gebouw. Soms gaf hij het bouwwerk ietwat andere dimensies om een bepaald effect te verkrijgen. De uitgewerkte tekeningen bewaarde hij tot hij klaar was voor de laatste fase: het overbrengen van wat hij getekend had op houten panelen, waarvoor hij olieverf gebruikte.

Er zijn in totaal ongeveer 50 schilderijen van hem bekend. Het Utrechts Archief beheert een collectie met 32 tekeningen van Saenredam.

Titel Datering Type Verblijfplaats Afbeelding
Interieur van de Sint-Bavokerk in Haarlem 1628 Tekening Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel  
De Santa Maria della Febbre naast de in aanbouw zijnde Sint-Pieterskerk in Rome. Gebaseerd op een tekening uit 1532 van Maarten van Heemskerck 1629 Schilderij National Gallery of Art, Washington DC  
Interieur van de Sint-Bavokerk in Haarlem 1630 Schilderij Musée du Louvre, Parijs  
Interieur van de Sint-Bavokerk in Haarlem, met een katholiek doopsel 1633 Schilderij Kelvingrove Art Gallery and Museum, Glasgow
Gezicht op een kapel in de noordelijke zijbeuk van de Grote of Sint-Laurenskerk in Alkmaar 1635 Schilderij Museum Catharijneconvent, Utrecht
Interieur van de Sint-Bavokerk in Haarlem 1636 Schilderij Rijksmuseum Amsterdam  
Interieur van de Sint-Jacobskerk in Utrecht 1642 Schilderij Alte Pinakothek, München  
Interieur van de Buurkerk in Utrecht 1644 Schilderij National Gallery, Londen  
Interieur van de Sint-Bavokerk in Haarlem 1648 Schilderij National Gallery of Scotland, Edinburgh  
Interieur van de Sint-Odulphuskerk in Assendelft 1649 Schilderij Rijksmuseum Amsterdam, Amsterdam  
Interieur van de Sint-Janskerk in Utrecht Ca. 1650 Schilderij Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam  
Interieur van de Nieuwe of Sint- Annakerk in Haarlem 1652 Schilderij Frans Hals Museum, Haarlem  
De Buurkerk in Utrecht 1654 Schilderij Collectie Six, Amsterdam  
Interieur van de Nieuwe Kerk in Haarlem 1655 Schilderij Rijksmuseum Twenthe, Enschede  
Het oude stadhuis in Amsterdam 1657 Schilderij Rijksmuseum Amsterdam, Amsterdam  
Interieur van de Sint-Bavokerk in Haarlem 1659 (?) Tekening Schlossmuseum, Weimar  
Interieur van de Sint-Bavokerk in Haarlem 1660 Schilderij Worcester Art Museum, Worcester (Massachusetts)  
Interieur van de St. Laurenskerk te Alkmaar 1661 Tekening Stedelijk Museum Alkmaar, Alkmaar  
De Mariaplaats met de Mariakerk in Utrecht 1663 Schilderij Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam  

Werk in openbare collecties (selectie)

bewerken

Zie ook

bewerken
Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Pieter Jansz. Saenredam op Wikimedia Commons.