R-net

Randstadnet (R-NET)
	R-net FLIRTs 3 2010 en 2014 staan in Gouda klaar als trein 8656 naar Alphen aan den Rijn
	R-net-bus van EBS
Algemene informatie
Land	Nederland
Hoofdvestiging	Rotterdam
Gebied huisstijl	Randstad
Eigenaar huisstijl	divers: OV-bureau Randstad (tot april 2015); Provincie Noord-Holland; Provincie Zuid-Holland; Provincie Utrecht; Provincie Flevoland; Metropoolregio Rotterdam Den Haag; Vervoerregio Amsterdam;
Deelnemende bedrijven	Connexxion/Next; EBS/Oostenrijk; GVB; HTM; Keolis Nederland; Qbuzz; RET; Transdev; Abellio
Actief	11 december 2011 - heden
	https://www.rnet.nl/
Materieel
Treinen	Zie Treinmaterieel
Bussen	Zie Busmaterieel
Trams	Zie Trammaterieel
Metro	RET, GVB
Lightrail	HTM
Exploitatie
Trein	Diverse trajecten
Bus	meerdere trajecten
Tram	meerdere trajecten
Portaal	Openbaar vervoer ; Economie

R-net (of Randstadnet) is een samenwerkingsproject van overheden en vervoerders in de Randstad op het gebied van 'hoogwaardig openbaar vervoer'. In opdracht van deze partijen werd tot 1 april 2015 door OV-bureau Randstad een visie voor het jaar 2028 opgesteld voor het regionale openbaar vervoer per bus, tram, metro en trein.

De verantwoordelijkheid voor het invoeren van de formule ligt bij de zes vervoersautoriteiten van het gebied (stadsregio's en provincies) en bij het Rijk.^[1]

Het project ontving als kritiek dat de veranderingen slechts cosmetisch zijn.^[2]^[3] Het zou geen samenhangend netwerk zijn, maar slechts een huisstijl.

Geschiedenis

Op straat is R-net sinds 2011 zichtbaar als huisstijl, in eerste instantie van een aantal buslijnen in de regio Amsterdam. De huisstijl van R-net werd gebaseerd op de kleurstelling van de bussen die op de Zuidtangent reden.^[4]

De maatschappijen die de diensten verzorgen zijn (in 2025) Connexxion, EBS, GVB, HTM, Keolis Nederland, NS, Qbuzz, RET en Transdev. De betrokkenen hebben gepland dat de formule uitgebreid wordt naar de gehele Randstad. Naast buslijnen zijn of worden ook tram-, metro- en spoorlijnen opgenomen. Voor het beoogde tram-, metro- en spoorwegmaterieel zijn concepten voor de buitenkant ontworpen, eveneens in donkergrijs en rood. Of deze uitbreiding zal plaatsvinden is onder meer afhankelijk van bestuurlijke steun.^[5]

Netwerk

Provincie Flevoland

Concessie Busvervoer Almere

De concessie Busvervoer Almere wordt gereden door Keolis Nederland. Alle R-net lijnen in deze concessie rijden via één gemeenschappelijk busstation: 't Oor.

R-net bussen in de concessie Busvervoer Almere (sinds 11 december 2022)
Lijn	Traject	Via	Voormalige lijn	Opmerking
322	Amsterdam, Station Amstel – Almere, Station Parkwijk	Diemen, Muiden	152 (Regionet)	Rijdt buiten de spitsuren alleen tussen busstation 't Oor en Muiden.
326	Blaricum, P+R – Almere, Station Centrum		156	Niet na 20:00 uur en in het weekend
327	Amsterdam, Station Amstel – Almere, Haven	Diemen, Muiden	157 (Regionet)
330	Amsterdam, Station Bijlmer ArenA – Almere, Station Buiten	Diemen, Muiden	323 en 328

Provincie Noord-Holland

Concessie Amstelland-Meerlanden

De concessie Amstelland-Meerlanden wordt gereden door Connexxion. In deze concessie biedt Connexxion ook R-net deelfietsen aan bij verschillende OV-knooppunten in Aalsmeer, Amstelveen, Hoofddorp en Nieuw-Vennep.

Voor deze concessie worden sinds 10 december 2017 lijnkleuren gebruikt. Elke kleur (behalve rood) is gekoppeld aan een bestemming in Amsterdam. Iedere bestemming heeft zo zijn eigen kleur.

Amsterdam-Zuidoost
Amsterdam-Zuid
Amsterdam-Centrum
Bestemming buiten Amsterdam

R-net bussen in de concessie Amstelland-Meerlanden (sinds 15 december 2024)
Lijn	Traject	Via	Voormalige lijn(en)	Opmerking
300	Haarlem, Station – Amsterdam, Station Bijlmer ArenA	Haarlem (Schalkwijk Centrum), Vijfhuizen, Hoofddorp (Spaarne Gasthuis, Station), De Hoek (Abdijtunnel), Schiphol (Airport/Plaza, Knooppunt Noord), Amstelveen (Busstation, Oranjebaan), Ouderkerk aan de Amstel	174	Voormalig Zuidtangent
340	Haarlem, Station – Uithoorn, Busstation	Heemstede, Hoofddorp (Spaarne Gasthuis, Centrum, Station), Schiphol (Knooppunt Zuid), Aalsmeer	140
341	Hoofddorp, Spaarne Gasthuis – Amsterdam, Station Zuid	Hoofddorp (Floriande, Station), De Hoek (Abdijtunnel), Schiphol (Airport/Plaza, Knooppunt Noord), Station Amstelveenseweg	168 en 310
343	Hoofddorp, Station – Sportcomplex Koning Willem-Alexander
346	Haarlem, Station – Amsterdam, Station Zuid	, , Station Amstelveenseweg, VU medisch centrum, De Boelelaan / VU	176	Wordt deels uitgevoerd met dubbeldeksbussen.
356	Haarlem, Station – Amsterdam, Station Bijlmer ArenA	, , Badhoevedorp, Schiphol (Knooppunt Noord), Amstelveen (Busstation, Ouderkerkerlaan), Ouderkerk aan de Amstel	175
357	Amsterdam, Busstation Elandsgracht – Kudelstaart, Bilderdammerweg	Centrum (Leidseplein, Museumplein), Haarlemmermeerstation, Olympisch Stadion, Station Amstelveenseweg, VU medisch centrum, Amstelveen (Busstation, Sacharovlaan), Aalsmeer (Royal FloraHolland, Busstation)	172, 173 en 272
397	Nieuw-Vennep, Getsewoud (P+R) – Amsterdam, Busstation Elandsgracht	Hoofddorp (Station), De Hoek (Abdijtunnel), Schiphol (Airport/Plaza, Knooppunt Noord), Amsterdam (Station Amstelveenseweg, Museumplein, Leidseplein)	197 en 310
N30	IJmuiden, Dennekoplaan – Amsterdam, Station Bijlmer ArenA	Driehuis, Haarlem (Station, Schalkwijk), Vijfhuizen, Hoofddorp (Spaarne Gasthuis, Station), De Hoek (Abdijtunnel), Schiphol (Airport/Plaza, Knooppunt Noord), Amstelveen (Busstation), Ouderkerk aan de Amstel		Nachtversie van lijn 300.
N47	Amsterdam, Centraal Station – Uithoorn, Busstation	Centrum (Elandsgracht, Leidseplein, Museumplein), Haarlemmermeerstation, Olympisch Stadion, Station Amstelveenseweg, VU medisch centrum, Amstelveen (Busstation, Poortwachter)	N70
N57	Amsterdam, Centraal Station – Aalsmeer, Busstation	Centrum (Elandsgracht, Leidseplein, Museumplein), Haarlemmermeerstation, Olympisch Stadion, Station Amstelveenseweg, VU medisch centrum, Amstelveen (Busstation, Poortwachter), Aalsmeer (Royal FloraHolland)	N72	Nachtversie van lijn 357.
N97	Nieuw-Vennep, Getsewoud (P+R) – Amsterdam, Centraal Station	Hoofddorp (Station), De Hoek (Abdijtunnel), Schiphol (Airport/Plaza, Knooppunt Noord), Amsterdam (Station Amstelveenseweg, Museumplein, Leidseplein, Elandsgracht)		Nachtversie van lijn 397.

Concessie Gooi en Vechtstreek

De concessie Gooi en Vechtstreek wordt gereden door Transdev.

R-net bus in de concessie Gooi en Vechtstreek (sinds 15 december 2024)
Lijn	Traject	via	Opmerking
320	Amsterdam, Amstelstation – Hilversum, Station	, , Diemen, Muiden (P+R), Naarden (Gooimeer P+R), Huizen (Crailo P+R, Karel Doormanlaan, Busstation, 't Merk), Blaricum (P+R), , Eemnes (P+R)	Voormalig Regionet
321	Amsterdam, Station Zuid – Eemnes, Tak	Amsterdam (De Boelelaan / VU, Station RAI), , , Diemen, Muiden (P+R), Naarden (Gooimeer P+R), Huizen (Crailo P+R), Laren

Concessie Haarlem-IJmond

De concessie Haarlem-IJmond wordt gereden door Connexxion. Een R-netlijn in Haarlem maakt ook onderdeel uit van de concessie Amstelland-Meerlanden, namelijk nachtlijn N30 tussen IJmuiden en Amsterdam-Zuidoost (station Amsterdam Bijlmer ArenA).

R-net bussen in de concessie Haarlem-IJmond (sinds 3 september 2017)
Lijn	Traject	via	Voormalige lijn	Opmerking
382	Amsterdam, Station Sloterdijk – IJmuiden aan Zee	Westpoort, Velsen-Zuid	82	Hogere frequentie tussen Amsterdam en IJmuiden Dennekoplaan.
385	Haarlem, Station – IJmuiden, Dennekoplaan	Santpoort-Noord, Driehuis	75
N30	IJmuiden, Dennekoplaan – Amsterdam, Station Bijlmer ArenA	Driehuis, Haarlem (Station, Schalkwijk), Vijfhuizen, Hoofddorp (Spaarne Gasthuis, Station), De Hoek (Abdijtunnel), Schiphol (Airport/Plaza, Knooppunt Noord), Amstelveen (Busstation), Ouderkerk aan de Amstel		Nachtversie van lijn 300 van de concessie Amstelland-Meerlanden.

Concessie Zaanstreek-Waterland

De concessie Zaanstreek-Waterland wordt gereden door EBS.

R-net bussen in de concessie Zaanstreek-Waterland (sinds 20 oktober 2024)
Lijn	Traject	via
305	Amsterdam, Centraal Station – De Rijp, Wollandje	Schouw, Watergang, Ilpendam, Purmerend (Tramplein), Zuidoostbeemster, Middenbeemster
306	Amsterdam, Station Noord – Purmerend, M.L. Kingweg	Schouw, Ilpendam, Purmerend (Station Overwhere)
307	Amsterdam, Station Noord – Purmerend, Korenstraat	Schouw, Ilpendam
308	Amsterdam, Station Noord – Purmerend, Neckerstraat	Schouw, Ilpendam
314	Amsterdam, Centraal Station – Hoorn, Station	Schouw, Broek in Waterland, Monnickendam, Katwoude, Edam (Busstation), Oosthuizen, Scharwoude
315	Amsterdam, Station Noord – Monnickendam, Swaensborch	Schouw, Broek in Waterland
316	Amsterdam, Centraal Station – Edam, Busstation	Schouw, Broek in Waterland, Monnickendam, Katwoude, Volendam
370	Amsterdam, Station Holendrecht – Purmerend, Tramplein	Diemen, Schouw, Watergang, Ilpendam
391	Amsterdam, Centraal Station – Zaandam, Zaanse Schans	De Vlinder, Vijfhoek, Het Mennistenerf, Zaans Medisch Centrum, Station Kogerveld, Schipbeek
394	Amsterdam, Noorderpark – Zaandam, Station	De Vlinder, Weerpad/Wachterstraat, Noordwachter, Peperstraat
395	Amsterdam, Station Sloterdijk – Zaandam, Zaans Medisch Centrum	Basisweg, , De Vlinder, Weerpad/Wachterstraat, Noordwachter

Stadsvervoer Amsterdam

De bussen, trams en metro's die horen bij de concessie Stadsvervoer Amsterdam worden gereden door GVB.

Metroverbindingen

R-net metro's in Amsterdam (sinds 3 maart 2019)
Lijn		Kleur	Traject	Via
50	Ringlijn	Groen	Isolatorweg – Gein	Sloterdijk, Lelylaan, Zuid, RAI, Overamstel, Duivendrecht, Johan Cruijff ArenA, AMC ziekenhuis, Reigersbos
51		Oranje	Isolatorweg – Centraal Station	Sloterdijk, Lelylaan, Zuid, RAI, Overamstel, Amstelstation, Wibautstraat, Weesperplein, Waterlooplein, Nieuwmarkt
52	Noord/Zuidlijn	Blauw	Noord – Station Zuid	Noorderpark, Centraal Station, Rokin, Vijzelgracht, De Pijp, Europaplein
53	Gaasperplaslijn	Rood	Centraal Station – Gaasperplas	Nieuwmarkt, Waterlooplein, Weesperplein, Wibautstraat, Amstelstation, Diemen-Zuid, Bijlmermeer
54	Geinlijn	Geel	Centraal Station – Gein	Nieuwmarkt, Waterlooplein, Weesperplein, Wibautstraat, Amstelstation, Duivendrecht, Johan Cruijff ArenA, AMC ziekenhuis, Reigersbos

Tramverbindingen

R-net trams in Amsterdam (sinds 21 juli 2024)
Lijn	Traject	Via	Opmerking
25	Amsterdam, Station Zuid – Uithoorn, Centrum	Amsterdam (Buitenveltert), Amstelveen (Oranjebaan, Middenhoven, Westwijk)

Busverbindingen

R-net bussen in Amsterdam (sinds 15 december 2024)
Lijn	Traject	Via	Voormalige lijn	Opmerking
360	Amsterdam, Station Bijlmer ArenA – Amsterdam, IJburg	Diemen (Diemerknoop)
369	Amsterdam, Station Sloterdijk – Schiphol, Airport	Slotermeer, Osdorp, Nieuw Sloten, Knooppunt Schiphol-Noord	69

Provincie Zuid-Holland

Concessie Zuid-Holland Noord

De concessie Zuid-Holland Noord wordt gereden door Qbuzz.

R-net bussen in de concessie Zuid-Holland Noord (sinds 15 december 2024)
Lijn	Traject	Via
400	Zoetermeer, Centrum-West – Noordwijk, ESA ESTEC	, Stompwijk, Zoeterwoude, Leiden (Station Lammenschans, Centraal Station), , Valkenburg, Katwijk aan den Rijn, Katwijk
401	Zoetermeer, Centrum-West – Katwijk, Boulevard-Zuid	, Stompwijk, Zoeterwoude, Leiden (Station Lammenschans, Centraal Station), , Valkenburg, Katwijk aan den Rijn
410	Leiden, Centraal Station – Leiderdorp, Alrijne Ziekenhuis	Leiden (Groenoord, Kooiplein), Leiderdorp (Buitenhof, Winkelhof)
470	Alphen aan den Rijn, Station – Schiphol, Airport	Alphen aan den Rijn (Centrum, Ziekenhuis, Herenhof), , Woubrugge (Jacobswoude), , Rijnsaterwoude, Leimuiden, Hoofddorp
497	Gouda, Station – Schoonhoven, Centrum/Veer	Gouda (Centrum, Stolwijkersluis), , , Stolwijk, , Bergambacht (Noord, Centrum), , Ammerstol

Concessie Hoeksche Waard - Goeree-Overflakkee

De concessie Hoeksche Waard - Goeree-Overflakkee (HWGO) wordt gereden door Connexxion.

R-net bussen in de concessie HWGO (sinds 8 mei 2016)
Lijn	Traject	Via	Voormalige Arriva lijn(en)	Opmerking
436	Rotterdam, Zuidplein – Ouddorp, Bernhardweg	Numansdorp , Den Bommel , Oude-Tonge, Nieuwe-Tonge, Middelharnis, Sommelsdijk, Dirksland, Melissant, Stellendam, Goedereede	130, 136 en 396 (Qliner)	Rijdt van maandag t/m zaterdag overdag alleen tussen Rotterdam en Stellendam.
437	Rotterdam, Zuidplein – Dirksland, Ziekenhuis	Numansdorp , Nieuwe-Tonge, Middelharnis, Sommelsdijk		Rijdt alleen tijdens de spitsuren.

Concessie Drechtsteden, Molenlanden en Gorinchem

De concessie Drechtsteden, Molenlanden en Gorinchem (DMG) wordt gereden door Qbuzz.

R-net bussen in de concessie DMG (sinds 3 januari 2021)
Lijn	Traject	Via	Voormalige lijn(en)	Opmerking
416	Dordrecht, Station – Alblasserdam, Vogelbuurt	Papendrecht	316 (snelBuzz)	rijdt verder als lijn 488
488	Dordrecht, Station – Rotterdam, Kralingse Zoom	Zwijndrecht, Hendrik-Ido-Ambacht	88 (Arriva)	rijdt verder als lijn 416
489	Nieuw-Lekkerland, Jan van Nassauplein – Rotterdam, Kralingse Zoom	Kinderdijk, Alblasserdam, Ridderkerk	89, 90 en 93 (Arriva)	Hogere frequentie tussen Alblasserdam en Rotterdam
491	Sliedrecht, De Grienden – Rotterdam, Zuidplein	Papendrecht, Alblasserdam, Ridderkerk	87, 91 en 197 (Arriva)

Concessie Voorne-Putten en Rozenburg

De concessie Voorne-Putten en Rozenburg wordt gereden door EBS.

R-net bussen in de concessie Voorne-Putten en Rozenburg (sinds 9 december 2018)
Lijn	Traject	Via	Voormalige Connexxion lijn(en)	Opmerking
403	Spijkenisse, Centrum (metrostation) – Rockanje, Alardusdreef	Geervliet, Heenvliet, Zwartewaal, Vierpolders, Brielle, Oostvoorne	103	In Rockanje gekoppeld aan lijn 404
404	Spijkenisse, Centrum (metrostation) – Rockanje, Dorpsplein	Geervliet, Heenvliet, Hellevoetsluis	101 en 111	In Rockanje gekoppeld aan lijn 403

Concessie Haaglanden Streek

De concessie Haaglanden Streek wordt gereden door EBS.

R-net bussen in de concessie Haaglanden Streek (sinds 9 januari 2022)
Lijn	Traject	Via	Voormalige lijn(en)	Opmerking
455	's-Gravenzande, De Brug – Zoetermeer, Centrum-West	Naaldwijk, De Lier, Schipluiden, Den Hoorn, Delft, Delfgauw, Pijnacker, Station Zoetermeer	32 & 55 (Connexxion)
456	Den Haag, Leyenburg – Schiedam, Station Centrum	Honselersdijk, Poeldijk, Naaldwijk, Maasland (Viaduct)	36 (Connexxion)

Concessie Bus Rotterdam

De concessie Bus Rotterdam wordt gereden door de RET.

R-net bussen in de concessie Bus Rotterdam (sinds 15 december 2019)
Lijn	Traject	Via	Opmerking
170	Zoetermeer, Centrum-West – Rodenrijs, Metrostation	Station Zoetermeer, Station Zoetermeer Oost, Station Lansingerland-Zoetermeer, ZoRo-busbaan, Berkel en Rodenrijs	ZoRo-bus
173	Zoetermeer, Station Lansingerland-Zoetermeer – Rodenrijs, Metrostation	Bleiswijk, Bergschenhoek, ZoRo-busbaan, Berkel en Rodenrijs

Metroverbindingen (Rail Rotterdam)

De Rotterdamse metro's worden gereden door RET.

R-net metro's in Rotterdam (sinds 31 maart 2023)
Lijn	Traject	Via	Opmerkingen
A	Binnenhof – Vlaardingen West	Winkelcentrum Alexandrium, Capelsebrug, Oosterflank, Kralingse Zoom, Blaak, Beurs, Marconiplein, Schiedam	Rijdt buiten de spitsuren niet verder dan Schiedam Centrum.
B	Nesselande – Hoek van Holland Strand	Zevenkamp, Winkelcentrum Alexandrium, Capelsebrug, Oosterflank, Kralingse Zoom, Blaak, Beurs, Marconiplein, Schiedam, Vlaardingen, Maassluis
C	De Terp – De Akkers	Capelsebrug, Kralingse Zoom, Blaak, Beurs, Marconiplein, Schiedam, Pernis, Hoogvliet, Spijkenisse Centrum
D	Rotterdam Centraal – De Akkers	Beurs, Winkelcentrum Zuidplein, Slinge, Rhoon, Poortugaal, Hoogvliet, Spijkenisse Centrum
E	Den Haag Centraal – Slinge	Leidschendam-Voorburg, Leidschenveen, Nootdorp, Pijnacker, Berkel en Rodenrijs, Blijdorp, Rotterdam Centraal, Beurs, Winkelcentrum Zuidplein	Onderdeel van RandstadRail

Tramverbindingen (Rail Haaglanden)

De Haagse trams worden gereden door HTM.

R-net trams in Den Haag (onderdeel Haagse tram) (sinds 20 juni 2022)
Lijn	Traject	Via	Opmerking
2	Kraayenstein – Leidschendam Leidsenhage	Loosduinen, Houtwijk, Oud Eik en Duinen, Nieuw Eykenduynen, HMC Westeinde, Brouwersgracht, Tramtunnel, Centraal Station, Ternoot, Bezuidenhout, Laan van NOI, Voorburg 't Loo, Essesteijn	Rijdt deels met RegioCitadis van RandstadRail
9	Scheveningen Noorderstrand – Vrederust	Kurhaus, Circustheater, Westbroekpark, Madurodam, Koninginnegracht, Malieveld, Centraal Station, Kalvermarkt-Stadhuis, Bierkade, Station Hollands Spoor, Stationsbuurt, Zuiderpark, Moerwijk, Winkelcentrum Leyweg, Morgenstond
11	Scheveningen Haven – Station Hollands Spoor	Statenkwartier, Regentessekwartier, Transvaalkwartier, Haagse Markt, Schilderswijk, Stationsbuurt
15	Nootdorp - Station Den Haag Centraal	Ypenburg, P+R Hoornwijck, Hoornbrug, Rijswijk, Laakkwartier, Waldorpstraat/Station Hollands Spoor, Bierkade, Centrum, Buitenhof, Korte Voorhout	Rijdt na Centraal Station verder als lijn 16.
16	Station Den Haag Centraal - Wateringen	Kalvermarkt-Stadhuis, Bierkade, Station Hollands Spoor, Laakkwartier, Spoorwijk, Station Moerwijk, Moerwijk, Winkelcentrum Leyweg, Morgenstond, Hoge Veld, Wateringse Veld	Rijdt na Centraal Station verder als lijn 15.
17	Den Haag Statenkwartier - Wateringen	Kunstmuseum, Zeeheldenkwartier, Centrum, Buitenhof, Korte Voorhout, Centraal Station, Rijswijkseplein, Station Hollands Spoor, Laakkwartier, Spoorwijk, Plaspoelpolder, Rijswijk Station, Bogaard stadscentrum, Eikelenburg, Wateringse Veld

Treinverbindingen

In Zuid-Holland zijn er twee treinverbindingen die bij het R-net netwerk horen: Gouda – Alphen aan den Rijn en de MerwedeLingelijn. De treinverbinding Gouda – Alphen aan den Rijn wordt sinds december 2016 gereden door NS met treinen die via Abellio zijn besteld. De MerwedeLingelijn wordt sinds 9 december 2018 gereden door Qbuzz, die de lijn van Arriva heeft overgenomen. Hiermee is de provincie Gelderland (in de plaatsen Beesd en Geldermalsen) ook aangesloten op het R-net netwerk.

Serie	Treinsoort	Route	Bijzonderheden
7100	Stoptrein (Qbuzz)	Dordrecht – Gorinchem	Rijdt onder de formule van R-net. Stopt niet in Hardinxveld Blauwe Zoom.
7200	Stoptrein (Qbuzz)	Dordrecht – Gorinchem – Geldermalsen	Rijdt onder de formule van R-net.
8600	Sprinter (NS)	Alphen a/d Rijn – Gouda	Rijdt onder de formule van R-net. Vormt een kwartierdienst met de serie 8700 (Behalve 's avonds en in het weekend).
8700	Sprinter (NS)	Alphen a/d Rijn – Gouda	Rijdt onder de formule van R-net. Rijdt niet 's avonds en in het weekend. Vormt een kwartierdienst met de serie 8600.

Voor het in- en uitchecken gaat het om de merken NS en Qbuzz, niet om het aanvullende merk R-net.

Materieel

In dienst - Alle voertuigen van een serie zijn in dienst bij de vervoerder en heeft de R-net huisstijl.
Deels in dienst - Een deel van een serie is in dienst bij de vervoerder en heeft de R-net huisstijl.
Uit dienst - De hele serie is uit dienst bij de vervoerder en/of heeft geen R-net huisstijl meer.
Nog niet in dienst - De serie is nog niet in dienst bij de vervoerder.

Busmaterieel

Zowel Arriva, Connexxion, EBS, GVB, Keolis, Qbuzz, RET, Transdev en enkele onderaannemers hebben voor de lijnen van R-net bussen aangeschaft. Hieronder een overzicht. Sommige bussen reden al rond in de tijd van Regionet en Zuidtangent.

Vervoerder	Merk	Aantal	Series	Concessie(s)	Inzet op (voormalige) lijnen	Opmerking
Arriva	Volvo 8900	48	7701-7722, 7745-7760, 7763-7766, 7771-7777	Zuid-Holland Noord	400, 410, 430 t/m 432, 470 en 497	7763-7766 zijn van bouwjaar 2017 en direct in R-net huisstijl gezet, de rest zijn van bouwjaar 2012 en zijn voormalige bussen van het Qliner-net Zuid-Holland Noord. De 7701-7704 en 7745-7749 kregen in 2023 de Bravodirect huisstijl en zijn naar Noord-Brabant verhuisd.
Arriva	VDL Citea LLE-120	8	8798-8805	Zuid-Holland Noord	175, 178, 190 en 497	Deze bussen hadden eerst de gewone huisstijl van Arriva Zuid-Holland Noord.
Connexxion	Mercedes-Benz CapaCity L	1	1104	Amstelland-Meerlanden	310	Tijdelijke proefbus (demobus) in 2016. Heeft op 2 maart 2016 ook in Almere gereden. Is overgegaan naar Syntus Overijssel als 4160 en vervolgens geëxporteerd.
	VDL Futura FDD2-141	18	1129-1146	Amstelland-Meerlanden	346	Worden ook als touringcars ingezet.
	VDL Citea SLF-120 H₂ (waterstof)	4	2000-2003	Hoeksche Waard – Goeree-Overflakkee	436 en 437
	Ebusco 2.2 LE	16	2033-2048	Haarlem-IJmond	382 en 385
	Ebusco 2.2 LE	49	2049-2097	Amstelland-Meerlanden	340, 341, 347, 348 en 356 t/m 358	In de nacht van 11 op 12 december 2020 zijn de 2053, 2056, 2067 en 2068 uitgebrand op het terrein van Connexxion aan de Laan van Decima in Haarlem. 2071-2075 kregen in juni 2024 de witte Connexxion huisstijl
	Ebusco 2.2 LE 12.9 m	23	2108-2130	Amstelland-Meerlanden	340 en 356	2121 is verloren gegaan bij een brand in Ter Aar op 9 juni 2023.
	Iveco Crossway LE 13 m	47	2722-2768	Amstelland-Meerlanden, Haarlem-IJmond	340 t/m 342, 346, 356, 357, 382, 385, 397 en N42	2723, 2725, 2737, 2739-2742, 2756-2758 en 2762-2768 rijden bij Transdev Academy. 2744, 2745, 2750, 2751, 2760 en 2761 naar Hermes. 2754-2755 naar Jan de Wit als 432-433. Een groot deel van deze serie ging begin 2021 buiten dienst. In 2024 kregen bussen 2738, 2743, 2746, 2748 en 2749 de reguliere Connexxion huisstijl.
	VDL Citea LLE-120	24	3200-3220, 3270-3272	Haarlem-IJmond, Gooi en Vechtstreek	320, 382, 385 en N30	In 2019 kregen bussen 3219 en 3220 de reguliere Connexxion huisstijl, in 2020 volgden de 3207-3218, in 2022 volgde de 3203 en in 2024 de 3200-3202 en 3204-3206, waardoor geen enkele bus uit deze serie de R-net huisstijl hebben. De 3270-3272 hadden van begin 2021 tot april 2022 tijdelijk de R-net huisstijl.
	VDL Citea XLE-145	2	3230, 3231	Haarlem-IJmond	382, 385 en N30	Deze bussen hadden eerst de gewone Connexxion huisstijl.
	VDL Citea CLE-137	10	3490-3499	Zaanstreek	391 t/m 394 en 891	Voormalige Regionet bussen.
	Berkhof Ambassador ALE-120	33	3564-3596	Zaanstreek	391 t/m 395, 398 en 891	Voormalige Regionet bussen. En deel van de bussen gingen naar EBS in afwachting van nieuwe elektrische bussen.
	MAN Lion's City A78 TÜ	35	3837, 3838, 3843, 3849, 3851, 3853, 3854, 3860, 3861-3864, 3867-3872, 3877, 3883-3886, 3888-3891, 3894, 3897, 3900, 3913, 3914, 3918, 3930, 3935, 4002	Amstelland-Meerlanden	347 en 357
	Mercedes-Benz Citaro	4	3951-3954	Amstelland-Meerlanden	342
	Volvo 8700 BLE	11	4301-4311	Amstelland-Meerlanden	346
	MAN Lion's City A78 LE	2	5149, 5166	Amstelland-Meerlanden	244
	Volvo 8700 BLE	5	5670-5674	Amstelland-Meerlanden	346
	Volvo 8700 RLE	30	5699-5728	Amstelland-Meerlanden	322, 327, 328, 340, 341, 346 en 397	Voormalige Regionet bussen. 5719-5728 reden eerst in Haarlem.
	VDL Citea XLE-137	15	5760-5774	Gooi en Vechtstreek	320 en N32	Voormalige Regionet bussen. De 5760 reed van 2015 tot en met 2023 bij OV Regio IJsselmond.
	VDL Citea LLE-120	18	5900-5917	Hoeksche Waard – Goeree-Overflakkee	436 en 437
	Mercedes-Benz Citaro G	57	9182-9227, 9248-9255, 9257-9258, 9261	Amstelland-Meerlanden, Zaanstreek	300, 310, 346, 347, 356, 391, 394, 397 en N30	9182-9227 zijn voormalige Zuidtangent bussen. 9248-9250 zijn voormalige Regionet Alkmaar bussen. Groot deel van de serie is buiten dienst, een deel rijdt tegenwoordig voor Hermes, BusiNext en Gebo Tours. 9254, 9255, 9257 en 9258 zijn voormalige bussen van Voorne-Putten en Rozenburg.
	Solaris Urbino 18	40	9300-9339	Amstelland-Meerlanden	300, 340, 356, 397, N30 en N97	9301-9306 zijn naar OV Regio IJsselmond verhuisd.
	Mercedes-Benz CapaCity L	33	9340-9372	Amstelland-Meerlanden	300, 397, N30 en N97	9344, 9346-9348, 9350, 9357, 9359 naar Hermes. 9341, 9345, 9349, 9351-9353, 9355, 9356, 9360, 9361 naar Qbuzz/U-OV als 4221-4230.
	VDL Citea SLFA-181E BRT	10	9741-9750	Amstelland-Meerlanden	342, 347, 348, 357, 358, N47 en N57	Voormalige Schipholnet bussen.
	VDL Citea SLFA-180E	49	9751-9799	Amstelland-Meerlanden	342, 347, 348, 357, 358, 397, N47, N57 en N97	9769 is gesloopt na een aanrijding met een viaduct, 9797 is verloren gegaan bij een brand in Ter Aar op 9 juni 2023.
	Ebusco 2.2 18 m	39	9800-9838	Amstelland-Meerlanden	300 en N30
EBS	Scania OmniLink 18	25	1001-1025	Waterland	301, 302, 304 t/m 309, 312, 314 t/m 316 en N14
	VDL Citea SLFA-181E BRT	10	1030-1039	Waterland	312 en 316
	Mercedes-Benz Citaro C2 G NGT Hybrid	4	1101-1104	Haaglanden Streek	455 en 456	1102-1104 kregen in juli 2023 de MRDH huisstijl.
	Scania OmniLink 12.8	103	4001-4103	Waterland	301, 302, 304 t/m 309, 312, 314 t/m 316, 319, N01, N04 en N10	4001, 4002 en 4089 zijn verhuurd aan Arriva.
	Berkhof Ambassador ALE-120	22	4130, 4134-4154	Zaanstreek-Waterland	305 t/m 308, 314 t/m 316, 370, 391, 394 en 395	Ex-Connexxion. Tijdelijke bussen in afwachting van nieuwe elektrische bussen.
	VDL Citea LE-135	96	4301-4396	Zaanstreek-Waterland	305 t/m 308, 314 t/m 316, 370, 391, 394 en 395
	Scania OmniLink 12	4	5014, 5033, 5035, 5036	Waterland	301, 302, 304 t/m 309, 312, 314 t/m 316, 319, N01, N04 en N10	Deze bussen hadden eerst de gewone EBS huisstijl. 5014 is verhuurd aan Arriva, 5033 en 5035 zijn naar een rijschool gegaan.
	Scania Citywide LE CNG 14.9m	10	5040-5049	Voorne-Putten en Rozenburg, Haaglanden Streek	403, 404 en 456	Hadden tot en met oktober 2022 de nummers 2001-2010.
	Iveco Crossway CNG LE	19	5050-5068	Voorne-Putten en Rozenburg	403 en 404
	Mercedes-Benz Citaro C2 NGT Hybrid	25	5101-5125	Voorne-Putten en Rozenburg, Haaglanden Streek	403, 404, 455 en 456
GVB	VDL Citea SLFA-180E	13	2171-2183	Stadsvervoer Amsterdam	369
Keolis	MAN Lion's City L LE (A44)	33	6101-6133	Busvervoer Almere	322, 326, 327, 330, N22 en N23
Next	Mercedes-Benz Citaro LE (M)Ü	7	1030, 1043-1046, 1095, 1096	Hoeksche Waard – Goeree-Overflakkee	436 en 437	Rijden in opdracht van Connexxion. Sommige bussen hadden eerst de Arriva of TCR huisstijl.
Next	Mercedes-Benz Citaro G	1	9197	Hoeksche Waard – Goeree-Overflakkee	436 en 437	Rijdt in opdracht van Connexxion
Oostenrijk	Scania-Higer A30	47	3001-3047	Waterland	Bizzliner lijnen	Reden in opdracht van EBS. Werden ook als touringcars ingezet. 3002 - 3013 en 3037 - 3043 zijn geëxporteerd naar Polen.
Pouw Vervoer	VDL Citea XLE-137	7	5775-5781	Gooi en Vechtstreek	320 en N32	Voormalige Regionet bussen. Rijden in opdracht van Connexxion. Zijn in 2021 naar Next gegaan voor vervoer in Hoeksche Waard - Goeree-Overflakkee en Zeeland, nog steeds in opdracht van Connexxion.
Qbuzz	Iveco Crossway LE 13 m	51	6301-6329, 6340, 6401-6412, 6501-6509	Drechtsteden, Molenlanden en Gorinchem	416, 488, 489 en 491	6329 is verkocht. 6401-6412 zijn voormalige snelBuzz bussen. 6501-6509 zijn voormalige streekBuzz bussen.
	VDL Citea LLE-120	n.n.b.	81xx	Zuid-Holland Noord	400, 401, 410, 470 en 497	Ex Strætó IJsland. Tijdelijke bussen totdat alle Yutongs zijn ingestroomd.
	Yutong U15	50	8701-8750	Zuid-Holland Noord	400, 401, 410, 470 en 497
RET	VDL Citea SLE-120 Hybride	13	1287-1299	Bus Rotterdam	170 en 173
Transdev	Ebusco 3.0 LE	32	2183-2190, 2198-2221	Gooi en Vechtstreek	320, 321 en N32

Trammaterieel

HTM zet sinds 2015 trams in onder de naam R-net en het GVB sinds 2020. De trams van RandstadRail vallen ook onder R-net.

Vervoerder	Merk	Aantal	Series	Concessie	Inzet op lijn(en)	Opmerking
GVB	CAF Urbos 100	28	3001-3025, 3070-3072	Stadsvervoer Amsterdam	25	Heeft een afwijkende R-net huisstijl die aansluit op die van de metro's.
HTM	Alstom RegioCitadis	(72) 71	4001-4072	Rail Haaglanden	2 (deels), 3, 4 en 19	Onderdeel van RandstadRail (4015 is afgevoerd).
HTM	Siemens Avenio	70	5001-5070	Rail Haaglanden	2 (deels), 9, 11, 15, 16 en 17	Sinds 2022 krijgen de trams een afwijkende kleurstelling waarbij het donkergrijs door wit is vervangen.

Metromaterieel

Zowel GVB als RET hebben hun bestaande metro's omgebouwd in R-net huisstijl. Nieuwe metro's (M5, M7 en HSG3) kregen bij de bouw gelijk al de R-net huisstijl. De metro's op RandstadRail lijn E vallen ook onder R-net.

De R-net metro's wijken iets af van de R-net bussen, trams en treinen. Ze zijn voor het grootste deel gebaseerd op de oorspronkelijke kleurstelling van het Amsterdamse LHB-materieel: zilvergrijs met rode deuren (geen rood dak). Verder zijn de metro's voorzien van R-net opschriften en bevat het ook elementen van de vervoerder (met uitzondering van RSG3, die de RandstadRail huisstijl heeft).

Vervoerder	Type	Aantal	Series	Concessie	Inzet op lijnen	Opmerking
GVB	S1/S2	25	45-69	Stadsvervoer Amsterdam		Kleine verschillen tussen deelseries S1 en S2.
	M4/S3	37	70-106			S3: 70-73, M4: 74-106. De 82 en 85 zijn in 2023 afgevoerd.
	M5	28	107/108-161/162
	M7	30	163-192
RET	B (MG2/1)	63	5301-5363	Rail Rotterdam	C D	Kleine verschillen tussen deelseries 5301-5342 en 5343-5363.
	S (SG2/1)	18	5401-5418		A B C
	R ([H/R]SG3)	86	5501-5522 (RSG3) 5601-5642 (SG3) 5701-5722 (HSG3)		RSG3: E SG3: A B D HSG3: A B	RSG3: onderdeel van RandstadRail. Hebben de RandstadRail huisstijl.

Treinmaterieel

Bij ingang van de lijnconcessie Gouda - Alphen aan de Rijn had NS nieuw materieel aangeschaft voor de diensten. Arriva schafte bij ingang van de concessie "Drechtsteden, Alblasserwaard, Vijfheerenlanden" in 2007 nieuw materieel aan en bleef dit inzetten tot de overgang naar de R-net dienst in 2018. Qbuzz verwierf in 2018 deze concessie en nam het materieel over van Arriva, om deze te laten ombouwen tot R-net treinen.

	Vervoerder	Merk	Aantal	Series	Concessie	Opmerking	Afbeelding
	NS	Stadler FLIRT 3	6	2010-2015	Treindienst Gouda - Alphen aan den Rijn
	Qbuzz	Stadler GTW (Spurt)	10	6350-6359	Drechtsteden, Molenlanden, Gorinchem (DMG) (MerwedeLingelijn)	Voormalig Arriva 407, 408, 501-506, 509, 510.

Toekomst

Tot en met 2013 reden alleen buslijnen onder de naam R-net van en naar Amsterdam. In de toekomst wordt R-net uitgebreid tot heel de Randstad. In Zuid-Holland kwamen er vanaf 2014 zeven buslijnen en twee lightrailtrajecten bij. Enkele tram- en metrolijnen in Amsterdam, Den Haag en Rotterdam en spoorlijnen gaan in de toekomst ook deel uitmaken van R-net.^[6]^[7]

Provincie Noord-Holland

In de omgeving van Amsterdam zijn verschillende buscorridors gepland. De meeste corridors staan echter nog niet vast, vanwege ruimtelijk-economische ontwikkelingen in de regio en andere projecten.^[8]

Provincie Utrecht

In de toekomst wordt R-net in heel de Randstad ingevoerd. Echter is het nog onbekend hoe dit er in de provincie Utrecht er uit zal zien.^[9] Mogelijk zullen er een aantal treintrajecten in de toekomst tot R-net gaan behoren.^[10] Momenteel zijn in de provincie Utrecht alleen Eemnes en Leerdam nog verbonden met het R-net netwerk middels respectievelijk buslijn 320 (Hilversum - Amsterdam) van Transdev en de stoptrein Dordrecht - Geldermalsen van Qbuzz.

Provincie Zuid-Holland

In de toekomst worden in de provincie Zuid-Holland verschillende bus- en treintrajecten opgenomen in het R-net-netwerk.

Buslijnen

Vanaf 2014 worden enkele Qliners in de provincie Zuid-Holland opgenomen in R-net, maar naast de Qliners gaan er nog meer buslijnen en buscorridors in de toekomst tot R-net behoren. Enkele buslijnen / trajecten gaan pas vanaf 2020 tot R-net behoren.^[11]

Concessie Hoeksche Waard - Goeree-Overflakkee

Tussen Oud-Beijerland en Rotterdam Zuidplein (metrostation) zullen lijnen 171 en 172 van Connexxion worden getransformeerd tot snellere, frequentere en betrouwbaardere R-net varianten. De provincie verwacht dat de nieuwe kwalitatief hoogwaardige busverbinding in 2021 in gebruik genomen kan worden.^[12]

471: Oud-Beijerland - Zinkweg, Winkelcentrum Zoomwijck, Zoomwijcklaan, Spuioever, Centrum-Noord, Diepenhorstsingel, De Bosschen, Rotterdam Zuidplein.
472: (Gekoppeld: Goudswaard - Piershil - Nieuw-Beijerland) - Oud-Beijerland - Zinkweg, Rembrandtstraat, Koninginneweg, Sportlaan, Poortwijk Noord, Heinenoord Busstation, Rotterdam Zuidplein.
473: Spitsvariant 472: (Gekoppeld: Goudswaard - Piershil - Nieuw-Beijerland) - Oud-Beijerland - Zinkweg, Rembrandtstraat, Koninginneweg, Sportlaan, Poortwijk Noord, Rotterdam Zuidplein.

Tramlijnen

De tramlijnen van het HTM worden sinds 2012 aangepast voor 'hoogwaardig openbaar vervoer'. Enkele tramlijnen zijn al klaar, andere volgden in de periode na 2015.^[13]^[14]^[15]

Lijn	Traject	Via	Onderdeel van	Opmerking
1	Scheveningen Noorderstrand – Delft Tanthof	Kurhaus, Statenkwartier, World Forum, Vredespaleis, Javastraat, Plein 1813, Kneuterdijk, Centrum, Bierkade, Station Hollands Spoor, Laakkwartier, Rijswijk, Hoornbrug, Broekpolder, Spoorzone Delft, Delft Station, De Hoven Passage	Haagse tram
3	Loosduinen – Zoetermeer Centrum-West	Bohemen, Bomen-/Vruchtenbuurt, HMC Westeinde, Prinsegracht, Tramtunnel, Centraal Station, Beatrixkwartier, Laan van NOI, Voorburg 't Loo, Leidschendam-Voorburg, Forepark, Leidschenveen, Zoetermeerse Rijweg, Voorweg, Centrum-West, Seghwaert, Zoetermeerse Krakeling	RandstadRail	Rijdt via krakeling linksom
4	De Uithof – Station Lansingerland-Zoetermeer	Bouwlust, Leyenburg, Rustenburg en Oostbroek, HMC Westeinde, Prinsegracht, Tramtunnel, Centraal Station, Beatrixkwartier, Laan van NOI, Voorburg 't Loo, Leidschendam-Voorburg, Forepark, Leidschenveen, Zoetermeerse Rijweg, Voorweg, Centrum-West, Seghwaert, Oosterheem	RandstadRail
19	Leidschendam Leidsenhage – Delft Station	Vliettunnel, Leidschenveen, Station Ypenburg, Nootdorp, Ypenburg, Rijswijk	Haagse tram	Wordt gereden met Randstadrailmaterieel

Externe links

R-net

Bronnen, noten en/of referenties

↑ ^a ^b Overheden. Gearchiveerd op 27 maart 2018. Geraadpleegd op 26 maart 2018.
↑ Maartens, Marc, Rood voor R-net. OV-Magazine. Gearchiveerd op 23 december 2015.
↑ R-net: Comfortabel en snel reizen in de randstadgemeenten. OV-Magazine. Gearchiveerd op 23 december 2015.
↑ dienstregeling van R-net
↑ Belofte maakt schuld; evaluatie OV-bureau Randstad
↑ OV Bureau Randstad. Kaart Randstadnet 2028. OV Bureau Randstad (geraadpleegd op 2 december 2013)
↑ Reizen met R-net www.reismetR-net.nl (geraadpleegd op 2 december 2013)
↑ Uitvoeringsprogramma R-net Stadsregio Amsterdam Stadsregio Amsterdam (18 juni 2013)
↑ Gearchiveerde kopie. Gearchiveerd op 2 december 2018. Geraadpleegd op 1 december 2018.
↑ Artikel Rood van R-net rukt op
↑ Investering van 10 miljoen euro voor R-net in Zuid-Holland OVpro (20 november 2013)
↑ Zuid-Holland, Buslijn Rotterdam-Oud-Beijerland. Provincie Zuid-Holland. Gearchiveerd op 27 november 2020. Geraadpleegd op 22 december 2020.
↑ OV toekomst van Stadsgewest Haaglanden
↑ OV van de toekomst van Stadsgewest Haaglanden
↑ Implementatie R-net in de Zuidvleugel Stedenbaanplus magazine (voorjaar 2012)

[Overheden-1] Overheden. Gearchiveerd op 27 maart 2018. Geraadpleegd op 26 maart 2018.

[2] Maartens, Marc, Rood voor R-net. OV-Magazine. Gearchiveerd op 23 december 2015.

[3] R-net: Comfortabel en snel reizen in de randstadgemeenten. OV-Magazine. Gearchiveerd op 23 december 2015.

[4] stregeling van R-net

[5] Belofte maakt schuld; evaluatie OV-bureau Randstad

[6] OV Bureau Randstad. Kaart Randstadnet 2028. OV Bureau Randstad (geraadpleegd op 2 december 2013)

[7] Reizen met R-net www.reismetR-net.nl (geraadpleegd op 2 december 2013)

[8] Uitvoeringsprogramma R-net Stadsregio Amsterdam Stadsregio Amsterdam (18 juni 2013)

[9] Gearchiveerde kopie. Gearchiveerd op 2 december 2018. Geraadpleegd op 1 december 2018.

[10] Artikel Rood van R-net rukt op

[11] Investering van 10 miljoen euro voor R-net in Zuid-Holland OVpro (20 november 2013)

[12] Zuid-Holland, Buslijn Rotterdam-Oud-Beijerland. Provincie Zuid-Holland. Gearchiveerd op 27 november 2020. Geraadpleegd op 22 december 2020.

[13] OV toekomst van Stadsgewest Haaglanden

[14] OV van de toekomst van Stadsgewest Haaglanden

[15] Implementatie R-net in de Zuidvleugel Stedenbaanplus magazine (voorjaar 2012)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Producten:	Blauwnet · Brabantliner · Bravo · Bravodirect · Qliner · R-net · RRReis
Voormalige producten:	Aggloliner · Interliner · Volans
Materieel:	Materieel van Arriva

Dochterondernemingen:	Hermes
Voormalige dochterondernemingen:	GVU · Novio · OV Regio IJsselmond
Producten:	Niteliner · ParkShuttle · Regioliner · R-net · Schipholnet
Voormalige producten:	Fast Flying Ferry · Frysker · Hanzeliner · Interliner · Lelybus · Maxx · Qliner · Utrechtse sneltram · Twents · Valleilijn (trein) · Zuidtangent
Producten van Hermes:	Bravo · Bravodirect · Breng · RRReis
Product van Breng:	Arnhemse trolleybus
Materieel:	Materieel van Connexxion

Producten:	R-net · RRReis
Voormalige producten:	Bizzliner

Eigendom van Keolis Nederland:	Syntus Gelderland · Syntus Overijssel · Syntus Twente · Syntus Utrecht
Producten van Keolis Nederland:	allGo · Blauwnet · R-net · RRReis · U-OV
Voormalige producten van Keolis Nederland:	Twents · Valleilijn (bus) · Veluwelijn · Veluwe Tour

Merknamen:	U-OV
Producten van Qbuzz:	Qliner · Q-link · R-net
Producten van U-OV:	Utrechtse sneltram · U-link

Alleen stadsvervoer:	GVB · HTM · RET
Stads- en streekvervoer:	Arriva · Connexxion · De Grooth* · DVG* · EBS · Hermes · Keolis · Qbuzz · Syntus · Taxi Dorenbos* · Taxi Nuis* · Taxicentrale Zwolle* · Transdev · UVO Vervoer BV*
Landelijke trein:	NS · NS International
Regionale trein:	Arriva · Breng · Connexxion · Keolis · Qbuzz · VIAS
Veerboot:	Aquabus · GVB
Merknamen:	allGo · Blauwnet · Bravo · Breng · R-net · RRReis · Syntus Utrecht · U-OV
	* = Groningen/Drenthe (publiek vervoer)