Framboos

Framboos
Taxonomische indeling
Rijk:	Plantae (Planten)
Stam:	Embryophyta (Landplanten)
Klasse:	Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade:	Bedektzadigen
Clade:	'nieuwe' Tweezaadlobbigen
Clade:	Fabiden
Orde:	Rosales
Familie:	Rosaceae (Rozenfamilie)
Geslacht:	Rubus (Braam)
Ondergeslacht:	Idaeobatus (Framboos)
Soort
	Rubus idaeus; L. (1753)
	Bloeiwijze
	Loganbes
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Framboos op Wikispecies
Portaal	Biologie

De framboos (Rubus idaeus) is een bladverliezende struik uit de rozenfamilie (Rosaceae).

Voorkomen

De framboos is een in heel Europa van nature voorkomende plant, die op open plaatsen in het bos, tussen kreupelhout en langs bosranden voorkomt^[1] en is als voedsel al sinds de vroegste tijden in gebruik. De teelt gaat terug tot de middeleeuwen.

Kenmerken

De plant is een struik waarvan de stengels tot 2 meter lang kunnen worden. Elk jaar worden nieuwe stengels uit wortelopslag gevormd.

Bij de zomerframboos dragen alleen de tweejarige stengels vrucht, waarna deze afsterven. Bij de herfstframboos dragen daarentegen de toppen van de eenjarige scheuten de vruchten. De framboos bestaat uit vele vruchtjes en is een verzamelsteenvrucht. In tegenstelling tot de braam laat de framboos makkelijk los van de bloembodem. De meeste rassen dragen rode vruchten, er zijn ook enkele rassen met gele vruchten.

Ecologie

Frambozen groeien als pionierplant op open plekken in het bos. Eenmaal uit zaad opgekomen verbreidt de plant zich verder door wortelopslag.

Plantengemeenschap

De framboos is een kensoort voor het onderverbond Circaeo-Alnenion van het verbond van els en gewone vogelkers (Alno-padion).

Teelt

Door verschillende teeltmethoden toe te passen kan de oogst over een lange periode, van eind april tot eind december, gespreid worden.

Zomerframbozen. Door de zomerframbozen in een plastic tunnel te telen is de oogst met ongeveer een maand te vervroegen. Frambozen kunnen ook onder glas geteeld worden, zowel in potten als in de grond. Door de kas te verwarmen kan de oogst nog eens met een maand vervroegd worden.
- Normale buitenteelt. Direct na de oogst worden de afgedragen stengels verwijderd. In het vroege voorjaar worden de nieuwe stengels aangebonden. Voor de buitenteelt worden 8-10 stengels per meter aangehouden, de rest van de stengels wordt weggesnoeid.
Herfstframbozen. Om een goede oogst in het najaar te krijgen worden in de late winter alle scheuten weggesnoeid. Door herfstframbozen in een verwarmde kas te telen kan de oogst tot eind december plaatsvinden. Bij de doorteelt worden in de winter alleen de afgedragen toppen verwijderd. In het voorjaar wordt dan van de onderste ogen geoogst.

Teelt van frambozen in Nederland:

Jaar	Hectare
1997	46
2000	36
2001	31
2002	32
2003	31
2004	29
2005	30

Rassen

Binnen het geslacht Rubus zijn vele soortkruisingen uitgevoerd. De meeste hybriden zijn voor de beroepsteelt niet belangrijk. Een klein aantal hybriden wordt echter wel op kleine schaal aangeplant, zoals de loganbes en de taybes. Ook het ras ' Silvan' is een soorthybride van de braam en de framboos. De rassen kunnen worden ingedeeld in twee groepen: zomerframbozen en herfstframbozen.

Zomerframbozen

Gele frambozen

Geoogste frambozen

'Glen Clova': Rijpt vroeg. Tamelijk grote iets lichtrode stevige vruchten met goede smaak. Een van de beste rassen.
'Malling Delight': Rijpt vroeg. Geeft zeer grote vruchten met een zeer goede smaak. De vruchten zijn -mede door hun grootte- echter erg kwetsbaar.
'Malling Promise': Rijpt vroeg. Middelgrote vruchten met goede smaak.
'Malling Jewel': Rijpt vroeg. Lange rode vrucht.
'Spica': Rijpt vroeg. De stevige tamelijk donkere vruchten smaken goed, maar zijn aan de kleine kant. Zeer geschikt voor verwerking.
'Rode Radboud': Rijpt middentijds. Tamelijk grote vrij donkere vruchten met een matige smaak.
'Jochems Roem': Rijpt middentijds. Grote helderrode vruchten, enigszins grofkorrelig, matige smaak. Minder geschikt voor verwerking. Vatbaar voor vruchtrot.
'Tulameen': Rijpt middentijds. Grote stevige helderrode vruchten met een goede smaak. Een van de beste rassen.
'Glen Ample': Rijpt middentijds. Grote lichtrode stevige vruchten met goede smaak.
'Golden Everest': Rijpt middentijds. Geeft middelgrote tot tamelijk kleine vruchten die geel van kleur zijn (bij volledige rijpheid neigen ze naar oranje). Zoete smaak met weinig aroma. Vrij productief, maar slecht bewaarbaar.
'Meeker': Rijpt middentijds. Donkerrood en dik fruit.
'Marwé': Rijpt laat. Grote helderrode vruchten met matig goede smaak. Een van de beste rassen.
'Schönemann': Rijpt laat. De stevige dof donkerrode vruchten zijn aan de kleine kant. Matige smaak. Zeer geschikt voor verwerking.
'Sirius': Rijpt laat tot zeer laat. Stevige donkere vruchten met een matige grootte en een matige smaak. Geschikt voor verwerking.
'Valentina': Een abrikooskleurige zomerframboos.

Herfstframbozen

'Autumn Bliss': Tamelijk grote tamelijk donkere vruchten met goede smaak. Een van de beste herfstrassen.
'Galante': Grote dof helderrode vruchten met een goede smaak. Erg productief. Wordt met name gebruikt voor de teelt in tunnels en kassen en is dan tevens geschikt voor een doorteelt.
'Polana': Pools ras met tamelijk grote vruchten met een prima kwaliteit.
'Heritage': Stevige wat kleinere helderrode vruchten. Erg productief en goed van smaak.
'Zefa Herbsternte'. Grote lang kegelvormige vruchten met een donkerrode tot paarsachtige kleur. Goede smaak. Vatbaar voor aantasting door virussen.
'Golden Bliss': Is een geelvruchtige versie van Autumn Bliss.
'Kiwi Gold': Is een geelvruchtige versie van Heritage.
'Fallgold': Is ook een geelvruchtig ras. Geeft zachte vruchten met een zeer goede, zoete smaak. Niet buitengewoon productief. Niet gevoelig voor ziekten.
'Polka': Grote, langwerpige en dieprode vruchten. Deze vruchten zijn goed van smaak en lang te bewaren.
'HimboTop': Grote, donkerrode vruchten met een sterk aroma.

Herfstframboos Aroma Queen

'AromaQueen': Grote, rode tot donkerrode vrucht met sterk frambozenaroma. Doorontwikkeling van Autumn Bliss.
'Sugana': Doordrager.

Bloei en oogsttijd

De bloei is van eind mei tot eind juni. De framboos kan zich zelf bestuiven, maar insectenbestuiving, met name door bijen en hommels, bevordert de vruchtzetting. Er zijn, afhankelijk van het ras, bij de zomerframbozen rijpe vruchten vanaf eind juni tot half augustus. Per ras duurt de oogst ongeveer vier weken. Het verschil in rijptijd tussen het vroegste en laatste ras is ongeveer twee weken. Bij de herfstframbozen zijn er rijpe vruchten vanaf begin augustus tot de eerste week van oktober soms zelfs tot de eerste nachtvorst en bij een doorteelt ook in mei tot half juli. Per ras duurt de oogst bij herfstframbozen zes tot acht weken.

Vermeerdering

De framboos wordt vegetatief vermeerderd door wortelstekken, zomerstekken en afleggen, maar kan ook vermeerderd worden uit zaad. Om de eigenschap van de moederplant en dus het ras te behouden, moet deze echter op vegetatieve wijze worden vermeerderd.

Gebruik

Bavarois van frambozen

Frambozen

Van de framboos worden alleen de vruchten gegeten. De vruchten hebben een specifieke smaak en zijn afhankelijk van het ras lichtrood tot donkerrood gekleurd. Ook komen rassen voor met geelgekleurde vruchten. Frambozen worden zowel vers gegeten als verwerkt in frambozenjam, vruchten op siroop, tot bavarois, tot sap, tot puree, verwerkt in gelei, taarten en saus.^[1] Frambozen worden ook als losse vruchten ingevroren.

Van de bladeren kan thee worden getrokken. Hiervoor dienen ze, na het plukken, eerst te worden gedroogd op een droge en luchtige plaats.^[1]

Medicinale werking

De bloemen werden door Dodonaeus in een mengsel met honing aanbevolen tegen onder meer ooginfecties. Frambozen worden ook gebruikt in medicijnen om er een lekker smaakje aan te geven.

Bestanddelen

Zoals alle vruchten heeft ook de framboos een lage pH-waarde, die varieert van 3,0 tot 3,65. Een liter frambozensap bevat 12-19 g zuur (gemiddeld 15,5 g), waarvan citroenzuur het hoofdbestanddeel is. Verder komen als organische zuren nog appelzuur en iso-citroenzuur voor.

De framboos bevat gemiddeld 8,15% suiker bestaande uit glucose, fructose en sacharose in ongeveer gelijke hoeveelheden. De Brix-waarde is 8,5-11,5°. Daarnaast bevatten frambozen 1% eiwit en 7% koolhydraten. De energie-inhoud van 100 g is 134 kJ.

Verder zitten in frambozen vooral vitamine C, maar ook de vitaminen B2 en B6 komen erin voor.

Daarnaast blijkt dat de framboos een hoog gehalte aan gezondheidsbevorderende stoffen zoals antioxidanten heeft. Ongeveer de helft van de anti-oxidantwerking wordt vermoedelijk veroorzaakt door ellagitannines, maar de positieve invloed hiervan is niet bewezen.^[2]

Ziekten en beschadigingen

Virusziek frambozenblad van Schönemann

Frambozen zijn zeer vatbaar voor het mozaïekvirus. Bij de beroepsteelt wordt virusvrij plantmateriaal aangeplant. De aanplant wordt zo lang mogelijk virusvrij gehouden. Frambozen bij volkstuinders zijn bijna allemaal besmet met het mozaïekvirus.

De frambozenkever (Byturus tomentosus) kan in de beroepsteelt makkelijk worden bestreden.^[bron?] Wordt er geen bestrijding toegepast dan kan tussen de bloembodem en de vrucht de larve van de frambozenkever voorkomen.^[1] Bij het plukken kruipt de larve snel uit de vrucht weg en valt naar de grond. De frambozenschorsgalmug (Resseliella theobaldi) kan veel schade aanrichten.

Van de schimmelziekten kan grauwe schimmel (Botryotinia fuckeliana) die vruchtrot veroorzaakt, stengelsterfte (Leptosphaeria coniothyrium), stengelvlekkenziekte (Elsinoe veneta), twijgsterfte (Didymella applanata), wortelsterfte (Phytophthorae fragariae var. rubi) en meeldauw (Sphaerotheca aphani) op framboos voorkomen.

Bloem van een framboos met een bij
Frambozen aan de struik
Een framboos van dichtbij
Larve van de frambozenkever
Frambozenkever

Zie ook

Golden Raspberry Award een filmprijs die de naam te danken heeft aan deze vrucht.

Externe link

Framboos (Rubus idaeus) op SoortenBank.nl (gearchiveerd) (gebaseerd op de Heukels²³, dit is de voorlaatste uitgave)

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Rubus idaeus op Wikimedia Commons.

Bronnen, noten en/of referenties

↑ ^a ^b ^c ^d de Graaf, Erik (1983). Wilde eetbare vruchten, zaden en noten. De Kleine Aarde, p. 32-33. ISBN 90-6454-261-9.
↑ Koert, Willem, Framboos is heel gezond. Wageningen UR (27 maart 2006). Gearchiveerd op 13 augustus 2007. Geraadpleegd op 30 december 2011.

[:0-1] Graaf, Erik (1983). Wilde eetbare vruchten, zaden en noten. De Kleine Aarde, p. 32-33. ISBN 90-6454-261-9.

[2] Koert, Willem, Framboos is heel gezond. Wageningen UR (27 maart 2006). Gearchiveerd op 13 augustus 2007. Geraadpleegd op 30 december 2011.

[1]

[2]