Sacramentstoren

kleine architectuur in een kerkgebouw dat werd gebruikt om hosties te bewaren
(Doorverwezen vanaf Sacramentshuisje)

Een sacramentstoren of theoteca (Grieks: Godskast) is een vrijstaand, meestal uit steen gehouwen, tabernakel in de vorm van een toren, dat zich in een kerk bevindt. Een niet-vrijstaande sacramentstoren wordt meestal aangeduid als sacramentshuis(je).[1]

Gebeeldhouwde, 18 m hoge sacramentstoren (Cornelis Floris de Vriendt, 1552) in de Sint-Leonarduskerk te Zoutleeuw

Beschrijving en geschiedenis

bewerken

In de beschrijving van de kerkornamentiek in de periode van de, vooral late, gotiek wordt vaak de term 'sacramentshuis(je)' gebezigd. Tot aan het Concilie van Trente, dat een verandering in de presentatie van het Allerheiligste voorschreef, werd de gewijde hostie geplaatst in een rijk gedecoreerde, uiteindelijk op een gotische torenspits lijkende houder aan de, wanneer men naar het altaar kijkt, linkerkant (vaak de noordkant) van het (hoog)altaar. Gotische kerken, waar nog een monumentaal sacramentshuis(je) aanwezig is, zijn in Duitsland talrijk.

Een dergelijk architectonisch ornament dient om geconsacreerde hosties te herbergen en de aanwezigheid ervan te benadrukken. Meestal is de toren een zuil die in het koor is gebouwd, in de vorm van een torenmonstrans versierd met beeldjes en snijwerk. In het hart werd hiervoor een sacrarium voorzien. Veel sacramentstorens zijn ontworpen door vooraanstaande kunstenaars, zoals bijvoorbeeld de 18 meter hoge sacramentstoren van Cornelis Floris de Vriendt in Zoutleeuw. Tijdens de beeldenstorm werden veel torens in de Nederlanden verwoest, waardoor ze tegenwoordig vrij zeldzaam zijn. Alle sacramentstorens in Vlaanderen zijn nationaal beschermd erfgoed, vanwege hun hoge kunsthistorische waarde en zeldzaamheid. Ze zijn over het algemeen grondig bestudeerd en gedocumenteerd.

Bekende sacramentstorens

bewerken

In België

bewerken
Plaats Instelling Datum Type Materialen Hoogte Stijl Makers Bijzonderheden/link Bewaard
Aalst Sint-Martinuskerk 1604 vrijstaand marmer 7,50 m barok Hieronymus I Duquesnoy http://balat.kikirpa.be/object/32882 ja
Brugge Sint-Jakobskerk 1593 wand marmer 4,50 m renaissance Jan Aerts http://balat.kikirpa.be/object/88804 ja
Bocholt Sint-Laurentiuskerk 1500 (ca.) wand messing 5,25 m gotisch Aert van Tricht (toegeschreven) Sacramentstoren (Bocholt)http://balat.kikirpa.be/object/78266 ja
Diest Sint Sulpitius- en Dionysiuskerk 1615 vrijstaand zandsteen

terracotta

10 m renaissance onbekend http://balat.kikirpa.be/object/17276 ja
Diksmuide Sint-Niklaaskerk 1611-1614 vrijstaand marmer barok Jacob De Smedt

Hiëronymus Stalpaert

vernietigd tijdens de Eerste Wereldoorloghttp://balat.kikirpa.be/object/30630 nee
Geel Sint-Dimpnakerk 1476, 1750 (ca;° vrijstaand zandsteen

(gepolychromeerd)

gotisch classicisme onbekend Elementen van de oude gotische sacramentstoren geïncorporeerd in nieuwe van ca. 1750-1790http://balat.kikirpa.be/object/73513 ja
Gent Sint-Jacobskerk 1593 vrijstaand marmer 10 m (?) barok Hieronymus I Duquesnoy http://balat.kikirpa.be/object/53296 ja
Kortrijk Sint-Maartenskerk 1585 vrijstaand zandsteen (gepolychromeerd) 6,30 m gotisch Hendrik Mauris http://balat.kikirpa.be/object/44752 ja
Leuven Sint-Pieterskerk 1450 vrijstaand zandsteen 12 m gotisch Matthijs de Layens http://balat.kikirpa.be/object/68562 ja
Leuven Sint-Jacobskerk 1538 vrijstaand zandsteen(gepolychromeerd) 12 m gotisch Gabriël Van den Bruyne http://balat.kikirpa.be/object/50632 ja
Mechelen Onze-Lieve-Vrouw over de Dijlekerk 1903 pilaar zandsteen neogotisch Benoît Van Uytvanck http://balat.kikirpa.be/object/21249 ja
Nieuwpoort Onze-Lieve-Vrouwekerk 1598-1601 pilaar marmer 6,90 m renaissance Jan Aerts vernietigd tijdens de Eerste Wereldoorloghttp://balat.kikirpa.be/object/31747 nee
Zoutleeuw Sint-Leonarduskerk 1552 wand zandsteen 18 m renaissance Cornelis Floris Negen verdiepingen

http://balat.kikirpa.be/object/29278

ja
Zuurbemde Zuurbemde 1555-1557 wand zandsteen 7,15 m renaissance Cornelis Floris Sacramentstoren (Zuurbemde)http://balat.kikirpa.be/object/5548 ja

In Nederland

bewerken

In Duitsland

bewerken

In andere landen

bewerken
Zie de categorie Tabernacle towers van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.