Wikipedia

Eedverbond der Edelen

Verbond van Nederlanse edelingen gericht tegen Spaanse Inquisitie
(Doorverwezen vanaf Verbond der edelen)

Het Eedverbond der Edelen (Frans: Compromis des Nobles) was een alliantie tussen calvinistische en katholieke edelmannen die gesloten werd in 1565 en die zich kantte tegen de harde geloofsvervolging in de Spaanse Nederlanden door de Spaans-Habsburgse dynastie. Het verbond vroeg de opheffing van de Inquisitie en de verzachting van de plakkaten tegen ketterij. Het deed dat in drie smeekschriften aan landvoogdes Margaretha van Parma, aangeboden op 5 april 1566, 30 juli 1566 en 8 februari 1567. Hun eisen hadden enig effect, maar in reactie op de Beeldenstorm werd de repressie verder opgevoerd door de nieuwe landvoogd Alva en brak de Tachtigjarige Oorlog uit.[1]

Gravure van de aanbieding van het smeekschrift, door Frans Hogenberg
Hendrik van Brederode biedt Margaretha van Parma het Smeekschrift der Edelen aan.
16e-eeuwse pentekening van een lid van het eedverbond der edelen met bijhorende symboliek: grijs livrei, geuzenpenning, bedelnap, zwaard, pistool en Turkse snor
19-eeuwse illustratie van het Eedverbond der Edelen (Hendrik Conscience, Geschiedenis van België, 1859)

Geschiedenis

bewerken

Het Verbond werd aangevoerd door Hendrik van Brederode, geflankeerd door de graven Floris van Culemborg en Lodewijk van Nassau.[2] Zij kanaliseerden de toenemende onvrede onder de lagere en middelgrote adel met protestantse sympathieën. Zij wilden naar het voorbeeld van de Franse hugenoten de krachten bundelen van al wie godsdienstvrede voorstond. De kopstukken van de hoge adel – graaf Lamoraal van Egmont, de graaf van Horne, Filips van Montmorency, baron Floris van Montigny, de graaf van Hoogstraten, Antoon II van Lalaing en Willem van Oranje – hielden zich aanvankelijk afzijdig.

Willem van Oranje stond in contact met het Verbond via zijn broer Lodewijk van Nassau. Naast de vrees voor de invoering van de Spaanse inquisitie en afkeer van strenge godsdienstplakkaten, speelde voor de adel het streven naar het behoud van de eigen positie een rol. Vele edelen waren verarmd en door de opkomst van ambtenaren als uitvoerders van het bestuur van hun invloed beroofd.

Op 5 april 1566 kwamen zo'n 200 edelen bijeen afkomstig uit alle delen van de Nederlanden. Ze verschaften zich toegang tot het Paleis op de Koudenberg te Brussel en overhandigden het Smeekschrift der Edelen aan landvoogdes Margaretha van Parma. Dit veroordeelde de Inquisitie in felle bewoordingen en dreigde nauwelijks verholen met gewapende opstand als er geen einde zou komen aan de vervolging.[3] Nochtans keerde het smeekschrift zich voor het overige niet tegen het gezag van koning, regering of kerk. Toen hij de circa tweehonderd edelen aan zag komen sprak de raadsheer van de landvoogdes, Karel van Berlaymont het volgende: “N’ayez pas peur, Madame, ce ne sont que des gueux” (Wees niet bang, mevrouw, het zijn maar bedelaars), waarna de edelen de naam gueux (bedelaars) als een eretitel aannamen.[4]

De beeldenstorm van augustus 1566 dreef de adel tot het zogenaamde Akkoord met Margaretha van Parma (23 augustus 1566). Hierbij zouden de edelen Margaretha steunen bij het herstellen van de openbare orde voor zover de protestantse erediensten ongemoeid werden gelaten in plaatsen waar ze voet aan wal hadden gekregen. Het Compromis werd daarop ontbonden, waardoor de opstand zonder leiding viel.

Een overgebleven groep, het zogeheten Compromis van Breda, bood in februari 1567 zonder succes een nieuw smeekschrift aan. Uitgeweken edelen verbonden zich in Duitsland tot een nieuw Compromis (Diederik Sonoy).

De voornaamste leden

bewerken

Literatuur

bewerken
  • J.W. te Water (1776-1796), Historie van het Verbond en de Smeekschriften der Nederlandse edelen, 1564-1567 (4 delen)
  • Charles-Albert de Behault, Le Compromis des nobles et le Conseil des troubles, Bulletin van de Vereniging van de Adel van het Koninkrijk België, april 2023, nr 314, bl.11-56
  • R. Fruin (1900), Het voorspel van de Tachtigjarige Oorlog
  • P.A.M. Geurts (1956), De Nederlandse Opstand in de pamfletten 1566-1584, Nijmegen - lees on-line (dnbl.org)
  • G. Bonnevie-Noël (1968), "Liste critique des signataires du Compromis des Nobles", in: Bulletin van de Vereniging voor de geschiedenis van het Belgisch protestantisme, 5e reeks, vol. III, p. 80-110
  • G. Bonnevie-Noël (1974), "Les tendances religieuses des signataires du Compromis des Nobles", in: Bulletin van de Vereniging voor de geschiedenis van het Belgisch protestantisme, 6e reeks, vol. II, p. 8-22 en 46-56
  • Henk van Nierop (1992), Edelman, bedelman. De verkeerde wereld van het Compromis der Edelen  , in: BMGN - Low Countries Historical Review, nr. 107/1, p. 1-27
  • P. Arnade (2008), Beggars, Iconoclasts, and Civic Patriots: The Political Culture of the Dutch Revolt, Ithaca, NY
  • J.A. Andrae, Het verzet der friezen tegen de spaansche dwingelandij gedurende het tijdvak 1566-1574. https://www.yumpu.com/nl/document/read/18688762/het-terzet-der-friezen-dl-spaansche-tresoar
bewerken
Werken van of over dit onderwerp zijn te vinden op de pagina Eedverbond der Edelen op Wikisource.
Zie de categorie Compromise of nobles van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wiki.x.io/w/index.php?title=Eedverbond_der_Edelen&oldid=67491464"