Ermland
Ermland[1] of Warmië (Pools, Engels en Latijn: Warmia), is een historische landstreek in Polen, voormalig Oost-Pruisen, gelegen tussen het Wislahaf (Frische Haff) en het Mazurisch Merenplateau.
Geografie
bewerkenErmland ligt thans ten dele in de Poolse woiwodschap Ermland-Mazurië. Steden in de regio zijn Biskupiec (voor 1945 Bischofsburg), Braniewo (voor 1945 Braunsberg), Frombork (Frauenburg), Lidzbark Warmiński (voor 1945 Heilsberg), Olsztyn (voor 1945 Allenstein) en Reszel (voor 1945 Rößel). Het gebied grenst in het noorden aan het Wislahaf (Frische Haff), en voorts aan de historische landschappen Natangen en Barten, in het oosten Galindië, in het zuiden Kulmerland, Sassen en Galindië en in het westen Pogesanië en Pomesanië.
Geschiedenis
bewerkenErmland was oorspronkelijk een van de stamgebieden van de oude Pruisen ofwel Pruzzen. Het werd in de dertiende eeuw veroverd door de Duitse Orde en vooral de nieuw gestichte steden werden toen bevolkt met kolonisten uit het noorden en noordwesten van Duitsland en uit Silezië. Een meerderheid van de bevolking bestond uit Pruzzen die in de loop der tijd met de Duitse bevolking samensmolten. Uit hun taal stamt de oorspronkelijke maar niet te duiden naam 'Wormeland' die rond 1300 plaats maakt voor Ermland en doorklinkt in het Latijnse en in het Pools overgenomen Warmia.
In 1243 werd Ermland door paus Innocentius IV ingesteld als een van de vier bisdommen binnen de staat van de Duitse Orde (Oost-Pruisen). Drie stonden direct onder beschermheerschappij van de Orde. De zetel van het diocees Ermland was aanvankelijk Braunsberg (Braniowo) en sinds 1284 Frauenburg (Frombork), bisschoppelijke residentie was sinds 1350 Heilsberg (Lidzbark). Ermland en ook de andere bisdommen in het gebied van de Duitse Orde waren deel van het aartsbisdom Riga. West-Pruisen en Ermland moesten in de Tweede Vrede van Thorn (1466) de suprematie van de Poolse koning aanvaarden en losgemaakt uit het gezag van de Duitse Orde. Het bisdom Ermland had zich met de Duitse Orde verbonden, tegenover de Poolse koning. Maar toen de Orde uiteindelijk in een tienjarige oorlog definitief het onderspit dolf, koos het bisdom een neutrale status. Koning Kasimier IV van Polen dwong vervolgens het bisdom zijn suprematie te erkennen en een door hem aangewezen bisschop aan te stellen. Ermland bleef ondanks de Poolse koninklijke invloed formeel onder pauselijk gezag wat nogmaals werd bevestigd toen het aartsbisdom Riga, waartoe het behoorde, ophield te bestaan in 1566. Een nieuwe ruim tien jaar durende oorlog leidde ertoe dat het domkapittel in 1579 tegen de wens van de Poolse koning zijn eigen bisschop mocht kiezen - Nikolaus von Tüngen - en de status van prinsbisdom kreeg. Dit prinsbisdom ressorteerde onder de Heilige Stoel te Rome. Echter, de bisschop moest evengoed een eed van trouw aan de Poolse koning als beschermheer afleggen en bisschopsbenoemingen werden voortaan toch door de belangen van de Poolse koningen bepaald. Zij droegen vanaf 1589 leden van de hoge Poolse adel voor en het kapittel moest deze aanvaarden, voor. De Ermlander adel paste zich aan in de Poolse adelskaste (de szlachta), die hun zetel in de Poolse senaat kregen of behielden, hoewel een aantal families hun Pruisisch-Duitse achtergrond in ere hielden. Bij de Eerste Poolse Deling (1772) kwam het bisdom weer in Pruisisch staatsbestel terecht en ging de wereldlijke macht van de bisschoppen verloren. Ermland werd een deel van de provincie Oost-Pruisen uitmaken. Onder gezag van de Pruisische koningen werden door Rome vanaf 1795, in plaats van Pools-getrouwe, Pruisisch-getrouwe bisschoppen benoemd, te beginnen uit kandidaten die behoorden tot een met het koningshuis verbonden katholieke tak Hohenzollern-Hechingen. De adel voegde zich in het Pruisische Junkertum, hoewel enkele geslachten emigreerden naar Polen.
De bekendste bisschoppen waren Lucas Watzenrode, de oom van Nicolaas Copernicus; Enea Silvio Piccolomini, de latere paus Pius II; en Stanislaus Hosius, die er met Martin Cromer voor zorgde dat het gebied overwegend katholiek bleef. Nicolaas Copernicus (1473-1543) was een over heel Europa bekend astronoom en wiskundige en daarnaast ook arts en, als geestelijke administrator van het bisdom Ermland, domheer in het kapittel van Frauenburg.
Rond 1400 werd de meerderheid van de bevolking nog aangeduid als Pruzzen. Weldra zouden naast de eerdere kolonisten uit Duitse streken zich ook kolonisten uit Polen hier vestigen, echter voornamelijk in de zuidelijke districten toen die tussen 1450 en 1525 door oorlogsgeweld verwoest en ontvolkt waren geraakt. In de oorlogen die in de 17de eeuw ook Ermland teisterden, werd een vijfde van de huizen verwoest en wellicht verloren naar verhouding evenveel bewoners het leven. Opnieuw werden om de opengevallen plaatsen te vullen boeren uit Polen gehaald. In het decennium 1700-1710 werd oorlogsgeweld gevolgd door epidemieën en daarin overleefde een derde van de bevolking niet. 100 dorpen werden verwoest of verlaten en dat was overigens naar verhouding veel minder dan in oostelijker streken van Oost-Pruisen waar meer dan de helft van de bevolking verdween. Opnieuw werden Poolse boeren hierheen gehaald, en dan weer vooral naar het zuiden rondom de stad Allenstein, waar de ontvolking het grootst was.
Ondertussen waren de laatste sprekers van taal van de Pruzzen in de 16e eeuw, overgegaan op het (Neder-)Duits. In het zuiden behielden de uit Mazovië gekomen boeren hun Poolse dialect. Door hun traditionele katholicisme bleven de Ermlanders zich onderscheiden van de overige lutherse bevolking van Oost-Pruisen. Met de rest van Oost-Pruisen veroverde de Sovjet-Unie Ermland in 1945 (Tweede Wereldoorlog) en na enige tijd kreeg Polen het gezag toegewezen. De rooms-katholieke kerk ontfermde zich onmiddellijk over de verlaten kerken die daardoor minder geschandaliseerd werden in vergelijking met de lutherse kerken elders. Inmiddels was de Duitstalige bevolking grotendeels verdreven; degenen die nog het Pools beheersten mochten blijven. Voor de geestelijkheid en de talrijke kloostergemeenschappen werd in deze etnische zuivering geen uitzondering gemaakt. Zie (Verdrijving van Duitsers na de Tweede Wereldoorlog). Ook de bisschop Maximilian Kaller werd door de aartsbisschop van Polen, August Hlond, gedwongen te verdwijnen, zogenaamd op last van de Paus, om door een Pool te kunnen worden vervangen. In Ermland woont in enkele dorpen rond Olsztyn (Allenstein) tot op heden nog een Duits-tweetalige minderheid (zie Duitse minderheid in Polen). De verdreven Ermlanders werden in West-Duitsland vooral in traditioneel katholieke streken gevestigd zoals Munsterland en in het bijzonder Emsland. Het bisdom Ermland werd in 1992 verheven tot aartsbisdom (zie aartsbisdom Ermland). In 1992 werd het openbare bestuur gereorganiseerd als woiwodschap (provincie) Warminsko-Mazurskie (Ermland-Masuren).
Geboren in Ermland
bewerkenEen opmerkelijk aantal Ermlanders is buiten hun geboortegebied bekend geworden, waaronder
- Hugo Haase (1863-1919), voorzitter SPD, vermoord in 1919
- Erich Mendelsohn (1887-1953), architect, vertrok als jood in 1934 naar Amerika toen zijn beroep hem onmogelijk werd gemaakt
- Paul Hoppe (1900-1988), apostolisch visitator voor de 'Heimatvertriebenen' in de Bondsrepubliek
- Georg Hermanowski (1918-1993), schrijver, en daarnaast vertaler van Nederlandse en Engelse literatuur in het Duits
- Hans-Jürgen Wischnewski (1922-2005), SPD politicus en secretaris van de IG Metall
- Rainer Barzel (1924-2006), CDU minister in de Bondsregering
- Georg Sterzinsky (1936-2011), kardinaal en aartsbisschop van Berlijn
- Hartmut Baggern (1938), generaal in de Bundeswehr
Na de verdrijving werden uit Ermlander ouders in het westen van Duitsland geboren:
- Winfried Kretschmann (1948), minister-president van Baden-Württemberg
- Rainer Maria Woelki (1956), kardinaal en aartsbisschop van Keulen
- Stefan Zekorn (1958), bisschop in Münster
- ↑ Polen, Namen.taalunie.org. Gearchiveerd op 31 maart 2023.
- Bron bevolkingsregister
- R. Heling en B. Poschmann, Die Bevölkerung des Ermlandes 1773, reprint Hamburg 1997, ISBN 3-931577-05-8, ook pdf.
Zie ook
bewerken.svg){kind=small}