Zuiderkerkhof (Amsterdam)

Zuiderkerkhof is een binnenplein in Amsterdam-Centrum, Zuiderkerkbuurt.

Zuiderkerkhof
Zuiderkerkhof januari 2020 met rechts bouwwerk van Hageman
Geografische informatie
Locatie	Amsterdam
Stadsdeel	Amsterdam-Centrum
Wijk	Nieuwmarktbuurt
Algemene informatie
Aangelegd in	1970-1983
Genoemd naar	kerkhof van de Zuiderkerk
Naam sinds	1983

Geschiedenis en ligging

De plek is al eeuwenoud. Het ligt al vanaf 1603-1614 als open ruimte in de stad. In de eerste eeuwen vooral als kerkhof behorende bij de Zuiderkerk. Het wordt omhoog gestoten in de vaart der geschiedenis als hier de Amsterdamse metro wordt aangelegd. Grote delen van de plaatselijke bebouwing wordt gesloopt, waarna de bovengrondse tunnelbouw kan beginnen, maar niet nadat nog een aantal schedels en skeletten moeten worden opgeruimd. Als dan na afzinking van de caissons de wederopbouw kan beginnen ontstaat er een nieuwe binnenplein, een soort hofje; de naam is dus tweeledig, het was ooit het zuidelijke kerkhof, later een hofje aan de voet van de Zuiderkerk. Het plein kreeg per raadsbesluit van 23 maart 1983 haar naam nadat er administratief gestreden was om de naam; de gemeente wilde het aanvankelijk Zuiderkerkplein noemen.

Het Zuiderkerkhof is voetgangersgebied. Zoals het hofje betaamd zijn er slechts weinig toegangen, met de klok mee zijn er toegangen aan de Nieuwe Hoogstraat, de Sint Antoniebreestraat, Moddermolenstraat en Zandstraat.

Gebouwen

Verreweg het grootste gebouw aan het plein is de kerk. Daar tegenover staat het veel moderne complex Pentagon van Theo Bosch en Aldo van Eyck en nog een ander complex uit de periode van opbouw naar ontwerp van Hans Hagenbeek. Aan de zijde van de Nieuwe Hoogstraat staat oude stadsbouw; aan de Zandstraat historisch uitziende bebouwing uit 1932/'33. De huisnummering loopt op van 1 tot en met 72, maar meer dan de helft van de tussenliggende nummers ontbreekt.

De ingang aan de Sint Antoniebreestraat wordt opgesierd met de 17e-eeuwse toegangspoort van de begraafplaats. Ze zou afkomstig zijn uit het atelier van stadsarchitect Hendrick de Keyser, architect van de kerk. Op de poort zijn schedels en botten op een lijkkleed te zien.

Kunst

Behalve architectonische werken is er weinig kunst in de openbare ruimte geplaatst. Vanaf het plein is echter wel een in een gevel verwerkte watergordijn te zien, ontworpen door architect Hans Hagenbeek. Aan de zijde van de Zandstraat is de gevelsteen De stal int Nuland te zien.

• 
  Boomplantdag op Zuiderkerkhof, 1984. Marcel Antonisse / Anefo.
• 
  Poort Zuiderkerkhof, 2018.

Bronnen, noten en/of referenties

• Zuiderkerkhof volgens BAG via data.amsterdam.nl
• BAG-viewer
• Monumentenregister voor rijksmonumenten; Monumentenkaart Amsterdam
• 'Stadsatlas Amsterdam. Stadskaarten en straatnamen verklaard', Bakker, Martha (red.) (1998). Derde druk in 2006. Amsterdam Publishers [etc.]. ISBN 90-74891-31-4

Pleinen in Amsterdam