Georgische parlementsverkiezingen 2024

De Georgische parlementsverkiezingen van 2024 vonden plaats op 26 oktober 2024 voor alle 150 parlementsleden van de 11e convocatie van het Parlement van Georgië. De verkiezingen werden voor de vierde keer op rij gewonnen door de regerende Georgische Droom, onder leiding van premier Irakli Kobachidze en lijstrekker en oprichter van de partij, oligarch Bidzina Ivanisjvili.

Georgische parlementsverkiezingen 2024
Datum eerste ronde	26 oktober 2024
Land	Georgië
Te verdelen zetels	150
Opkomst eerste ronde	60,2 %
Resultaat
Grootste partij	Georgische Droom
Begin regeerperiode	25 november 2024
Samenstelling parlement na verkiezingen: ■ Georgische Droom (89) ■ coalitie Coalitie voor Verandering (19) ■ coalitie Eenheid - Nationale Beweging (16) ■ coalitie Sterk Georgië (14) ■ Voor Georgië (12)
Opvolging verkiezingen
← 2020     2028 →
Portaal    Politiek Georgië

De verkiezingen werden door zowel binnenlandse als internationale waarnemers bekritiseerd als sterk gemanipuleerd in het voordeel van de regering door onder meer omkoping, druk uitoefenen, intimidatie en grootschalige schending van het kiesgeheim. De Verenigde Staten en de Europese Unie, als ook de president van Georgië, Salome Zoerabisjvili erkenden de uitslagen niet en eisten een internationaal onafhankelijk onderzoek naar de misstanden en hun impact op de uitslag.

Net als in de nasleep van de verkiezingen in 2020, ontstond er een politieke en constitutionele crisis. De oppositie weigerde zitting te nemen in het in hun ogen onwettige parlement en eiste nieuwe verkiezingen. Het parlement werd desalniettemin, ondanks de weigering van de president de inzegeningsbijeenkomst bijeen te roepen, op 25 november 2024 ingezegend.

Achtergrond

Na de verkiezingen in 2020 transformeerde de regerende Georgische Droom van een verbaal pro-westerse partij naar een openlijk antiwesterse en cultureel conservatieve partij met autoritaire trekken naar het voorbeeld van Fidesz van Viktor Orbán, met wie Georgische Droom goede banden onderhoudt. De partij hield niettemin vol EU-lidmaatschap in 2030 te ambiëren. Ondanks het aanvragen van EU-lidmaatschap in maart 2022 raakten de relaties met zowel de Verenigde Staten als de Europese Unie verstoord in deze periode. In juni 2023 werd Georgische Droom uit de Europese sociaal-democratische partij gezet, vanwege deze transformatie en de warme banden met Orbán.

Buitenlands agentwet

Demonstratie in april 2024 tegen de "buitenlands agent-wet" en voor de weg naar de EU.

In maart van 2023, synchroon met de aanvraag van het EU-lidmaatschap, probeerde de regering de zogeheten "buitenlands agent-wet" in te voeren, die gericht is tegen het maatschappelijk middenveld en onafhankelijke media. Deze wet, officieel de "wet op transparantie van buitenlandse invloed", labelt NGOs en onafhankelijke mediaorganisaties die meer dan 20% van hun financiering uit het buitenland ontvangen als "buitenlandse agent" en is vergelijkbaar met Russische wetgeving. Door tegenstanders werd de wet daarom ook wel "Russische wet" genoemd. De wet werd door de EU sterk veroordeeld als onverenigbaar met de Europese democratische waarden. Door massaal burgerprotest werd de wet ingetrokken.

Georgisch Droom oprichter Bidzina Ivanisjvili keerde terug naar de voorgrond en kondigde in april 2024 de onderdrukking van de pro-westerse oppositie aan.

Ondanks dat de Georgische regering weinig deed aan de gevraagde hervormingen voor de kandidaatstatus voor de EU, werd deze alsnog in december 2023 toegekend. Dit wakkerde de radicalisering van de Georgische regering aan. Ondanks beloften om verder af te zien van de invoering van de gewraakte buitenlands agent-wet, drukte Georgische Droom deze in het voorjaar van 2024 alsnog door in weerwil van massale protesten en internationale druk.

In de zomer van 2024 werd een pakket anti-LHBTI-wetgeving aangenomen onder de naam “bescherming van familiewaarden”, dat zogenaamde “LGBTI-propaganda” en bijeenkomsten verbiedt, de adoptie van kinderen door paren van hetzelfde geslacht verbiedt, transgenderrechten verbiedt en een verbod op geslachtsverandering instelt. De partijleiders sloegen met de jaren een toenemende radicale toon aan tegenover de westerse partnerlanden, betichten hen van inmenging en verspreidden anti-westerse retoriek en radicale complottheorieën. Het gevolg van dit alles was dat de EU in de zomer van 2024 het Georgische toetredingstraject bevroor, alsmede financiële steun aan de overheid.

Kiesstelsel

De verkiezingen werden voor het eerst gehouden in een volledig evenredig kiesstelsel met een kiesdrempel van 5procent. Er werd gestemd op een gesloten lijst in een groot nationaal kiesdistrict. Voorheen kende Georgië een gemengd kiesstelsel met enkelvoudige districten en evenredige vertegenwoordiging (volgens hetzelfde 'gesloten lijst'-systeem in een nationaal district).

Partijen

Afsluitende campagnebijeenkomst van de regerende Georgische Droom in Tbilisi.

Er werden achttien partijlijsten geregistreerd voor de verkiezingen. De belangrijkste pro-westerse oppositiepartijen formeerden verschillende coalities om de kans op het behalen van de kiesdrempel van 5% te vergroten. Deze coalities gebruikten het kiesnummer en de partijregistratie van de belangrijkste en dragende partij in de coalitie. Formeel waren verkiezingsblokken en gecombineerde kieslijsten bij deze verkiezing niet toegestaan, maar in de praktijk werden kandidaten van verschillende partijen in een coalitie op de gezamenlijke kieslijst als onafhankelijk geregistreerd.

Verkiezingsmars van de belangrijkste oppositiepartij Verenigde Nationale Beweging.

De belangrijkste oppositiepartij Verenigde Nationale Beweging (UNM) vormde onder de naam Eenheid - Nationale Beweging een coalitie met het kleinere Strategiebouwer en Europees Georgië. Deze drie waren in 2020 in het parlement verkozen, maar de laatste twee met ruim 3% van de stemmen. De nieuwe partij Achali, onder leiding van voormalige UNM-prominenten, vormde de Coalitie voor Verandering tesamen met het kleinere Girtsji-Meer Vrijheid, Droa en de Republikeinse Partij van Georgië. Alleen deze laatstgenoemde had zetels in het uitgaande parlement. De derde coalitie was Sterk Georgië, die gevormd werd rond Lelo samen met Burgers, Voor de Mensen en de nieuwe beweging Vrijheidsplein. Alleen Lelo en Burgers hadden al zetels. Daarnaast was Voor Georgië, onder leiding van voormalig Georgische Droom premier Giorgi Gacharia een van de belangrijkere oppositiepartijen. Deze partij sloot zich bewust niet aan bij een van de drie coalities.

Verkiezingswaarneming

Het Bureau voor Democratische Instellingen en Mensenrechten van de OVSE stuurde een zogeheten 'korte termijn verkiezingswaarneming' van 350 waarnemers voor de verkiezingsdag. Daarnaast had de organisatie 30 'lange termijn waarnemers' en 12 internationale experts uitgezonden naar Georgië, die de zes weken voor de verkiezingsdag documenteerden, zoals de campagne en de naleving van de procedures.

Voor de verkiezingsdag deden ook kleinere delegaties van de NAVO, het Europees Parlement en de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa aan waarneming en rapporteerden ze gezamenlijk met de OVSE. De Georgische verkiezingsautoriteiten accrediteerden in totaal ruim 23.000 lokale waarnemers van 102 NGOs en bijna 1.600 internationale waarnemers van 76 organisaties.

In de voorlopige conclusies daags na de verkiezingen, rapporteerde de OVSE verkiezingsmissie over "druk op kiezers, met name op werknemers in de publieke sector". In combinatie met het "uitgebreid volgen van kiezers op de verkiezingsdag", leidde dit tot "zorgen over het vermogen van sommige kiezers om hun stem uit te brengen zonder angst voor vergelding". Ook de frequente recente wijzigingen in de kieswet "markeerden een stap terug, wat zorgen opriep over het mogelijke gebruik ervan voor [eigen] politiek gewin". Het rapport stelde niet dat de verkiezingen voldoende vrij en eerlijk waren verlopen, wat benadrukt werd in de reactie vanuit de Europese Unie en de Verenigde Staten. Beiden riepen op tot een onafhankelijk onderzoek naar de schendingen.

Resultaten

Steun voor Georgische Droom per verkiezingsdistrict.

De voorlopige uitslagen op de verkiezingsavond claimden een ruime zege van regeringspartij Georgische Droom van 53 procent van de stemmen, vijf procent meer dan in 2020. Exitpolls in opdracht van regerings- en oppositiegezinde media, die meteen na het sluiten van de stembussen werden gepubliceerd, lieten een groot verschil zien in steun voor Georgische Droom. Volgens de regeringsgezinde media had Georgische Droom 56 procent van de stemmen behaald. De Amerikaanse peilingbureaus Edison en HarrisX, die in opdracht van regeringskritische media opereerden, schatten de uitslag voor Georgische Droom op 41 en 42 procent. Volgens Edison en HarrisX hadden de vier belangrijkste oppositiepartijen gezamenlijk een meerderheid. Kort na de exitpolls verklaarden beide kampen de overwinning.

Overzicht van de peilingen in Georgië in de periode 2020-2024. Opvallend is de met de tijd toenemend uiteenlopende peiling voor Georgische Droom (45-60 procent).

De grote discrepantie tussen de officiële telling en de exitpolls van Edison en HarrisX droeg bij aan zorgen over verkiezingsmanipulatie. Edison deed sinds 2012 exitpolls in Georgië, die dichtbij het officiële resultaat en binnen de foutmarge voorspelden. Edison stelde na data-analyse in een verklaring dat de grote discrepantie in 2024 manipulatie in de stembusgang suggereerde: "Het verschil van 13 punten tussen Edisons schatting en het officiële resultaat van 54% voor de Georgische Droom kan niet alleen worden verklaard door normale variatie en suggereert manipulatie van de stem op lokaal niveau". Edison ontdekte dat de "afwijking van statistisch verwachte resultaten wijdverbreid was, maar het meest uitgesproken op specifieke stemlocaties in landelijke gebieden. Deze locaties hebben waarschijnlijk de meest significante stemmanipulatie op het niveau van de stembureaus gehad”. Edison merkte ook op dat hun twaalf peilingen in Georgië in 2023 en 2024 suggereerden dat Georgische Droom tot ongeveer tien procent lager zou scoren dan in 2020, maar in plaats daarvan zes procent hoger scoorde volgens de officiële uitslag.

HarrisX deed een nieuwe weging van hun exitpoll en corrigeerde voor de uiteindelijke opkomstcijfers en leeftijds- en genderbalans. Deze correctie gaf Georgische Droom een klein voordeel (44,4 procent, vergeleken met de eerste 42 procent), maar het grote verschil met de officiële resultaten bleef bestaan. HarrisX voerde de enquête uit in 27 verschillende districten in heel Georgië, bij 125 stembureaus met een geregistreerde respons van 12.007 kiezers. Bij een verdere analyse van alle gegevens, inclusief de officiële gegevens, kwamen “statistisch onverklaarbare dataverschillen” aan het licht tussen de exitpollresultaten van HarrisX en de officiële resultaten, die “niet kunnen worden verklaard door statistische variantie, wat wijst op mogelijke onregelmatigheden bij het stemmen”.

Partij			Stemmen	%	Zetels	+/−	Opmerking
	#41	Georgische Droom	1.120.053	53,93	89	−1
	#4	Coalitie voor Verandering	229.161	11,03	19	Nieuw
	#5	Eenheid - Nationale Beweging (UNM)	211.216	10,17	16	-29
	#9	Sterk Georgië	182.922	8,81	14	+8
	#25	Voor Georgië	161.521	7,78	12	Nieuw
	#36	Nieuw Politiek Centrum — Girtsji	62.223	3,00	0	-4
	#8	Alliantie van Georgische Patriotten	50.599	2,44	0	-4
	#10	Georgische Arbeiderspartij	15.103	0,73	0	-1
	Andere partijen		43.981	2,11	0	0
Ongeldige en blanco stemmen			34.974	1,66	–	–
Totaal			2.111.834	100	150	0
Geregistreerde kiezers en opkomst			3.508.294	60,2	–	–
Bronnen: CESKO Dashboard verkiezingsuitslag; definitieve samenvatting en verkozen parlementsleden.

Nasleep

Oppositie en burgers protesteerden tegen de uitslag.

Oppositielleiders demonstreren bij de rechtbank in Tbilisi.

Na de verkiezingen ging de oppositie herhaaldelijk de straat op om te protesteren tegen de in hun ogen 'gestolen verkiezing'. De oppositiepartijen stelden het parlement te gaan boycotten, hun mandaten te laten annuleren alsmede de kieslijsten zodat er geen opvolgers benoemd konden worden en de zetels leeg zullen blijven.

De resultaten werden ook gerechtelijk aangevochten, door zowel het maatschappelijk middenveld als de politieke oppositie en de president. De rechtbanken stelden hen niet in het gelijk. Op zaterdag 16 november 2024 werd de uitslag definitief getekend door de verkiezingsautoriteiten, zonder enige verandering in de uitslag.

Inzegening parlement

Grondwettelijk moet de president de inzegening van het parlement uitroepen binnen tien dagen na de ondertekening van de definitieve uitslag. Dit deed ze niet, voor het eerst in de Georgische parlementaire geschiedenis dat een president dit weigerde, waarna Georgische Droom dit zelf in gang zette, verwoord door premier Irakli Kobachidze, en parlementsvoorzitter Sjalva Papoeasjvili. Op 25 november 2024 werd het parlement ingezegend, waarbij alleen de Georgische Droom leden aanwezig waren.

Volgens Georgische grondwetsexperts handelde Georgische Droom hiermee buiten de grondwet. Het is alleen de president die deze inzegeningsvergadering kan uitroepen. De president lichtte toe dat er grondwettelijk geen vervanger is bepaald als de president deze taak niet uitvoert, waarmee de zelfinhuldiging van het parlement een schending is van de grondwet. Ze weigerde de openingssessie bijeen te roepen omdat volgens haar "de legitimiteit van het parlement ondermijnd is door de grootschalige verkiezingsfraude". Daarnaast waren er namens de president twee zaken aanhangig bij het Grondwettelijk Hof, welke behandeling over de onwettigheid van de verkiezingsresultaten nog niet was begonnen en daarmee de wettigheid van de inzegening in de weg zaten. Grondwetsexperts beschouwen elk handelen van het parlement als onwettig, zolang het Grondwettelijk Hof niet heeft geoordeeld over de legitimiteit van de verkiezingen.

EU-toetreding uitgesteld en escalatie protesten

Op donderdag 28 november 2024, de dag dat het kabinet van Georgische Droom onder leiding van premier Irakli Kobachidze door het parlement werd bekrachtigd, stelde de premier dat de regering het EU-toetredingstraject tot het einde van 2028 zou opschorten en alle EU-steungelden zou weigeren. De uitspraak volgde kort op een stemming in het Europees Parlement waarin de Georgische verkiezingsresultaten in een resolutie af werden gewezen als frauduleus en er opgeroepen werd tot nieuwe verkiezingen en sancties tegen leiders van Georgische Droom. Volgens de premier, die verbaal achter de doelstelling bleef staan om Georgië in 2030 lid te maken van de EU, maakten Europese leiders zich schuldig aan ongeoorloofde inmenging, grootschalige belediging van de Georgische waardigheid, maakte hij bezwaar tegen het inzetten van chantage door de EU en stelde hij dat het Europees lidmaatschap van Georgië een "tweerichtingsstraat" is.

President Salome Zoerabisjvili stelde dat er sprake was van een "constitutionele coup" en riep op tot verzet. De Georgische grondwet stelt in artikel 78 de verplichting om er alles aan te doen Euro-atlantische integratie te waarborgen. Het gevolg van de uitspraken van de Georgische premier om het toetredingstraject te staken was dat er grote demonstraties in hoofdstad Tbilisi uitbraken, die dagenlang aanhielden. De demonstraties gingen gepaard met politiegeweld en honderden arrestaties, waarbij vele demonstranten na arrestatie in elkaar werden geslagen.

Ambtenaren van verschillende ministeries en overheidsdiensten namen openlijk afstand van de afwijzing van het toetredingstraject voor de EU. Verschillende ambassadeurs van Georgië namen ontslag, waaronder de ambassadeur in Nederland. Ook het bedrijfsleven, educatieve instellingen en de cultuursector deden afstand van deze koers. De demonstraties bleven niet beperkt tot Tbilisi, maar waaiden uit naar andere grote en kleine steden in het hele land. Als gevolg van politiegeweld raakten tientalen journalisten en fotografen gewond. Er werden verschillende oppositieleiders en activisten buiten de protesten gearresteerd.

Internationale reacties

Naar aanleiding van de volgens waarnemers ondermaatse kwaliteit van de verkiezingen eisten de Verenigde Staten en de Europese Unie een onafhankelijk onderzoek naar de schendingen tijdens de verkiezingen. De VS en EU stelden ook maatregelen zoals sancties in het vooruitzicht. De VS schortten op 30 november 2024 het strategisch partnerschap op. Westerse partners van Georgië waren kritisch over de verkiezingsgang en brachten geen felicitaties over, wat gezien werd als een niet-erkenning van de verkiezingsuitslag. Hongarije, buurlanden van Georgië en een aantal dictaturen brachten wel de felicitaties over aan Georgische Droom.

De Baltische staten gingen na de escalatie van politiegeweld en arrestaties over op het sanctioneren van "diegenen die de democratie in Georgië ondermijnen". Ook Oekraïne ging over tot het instellen van sancties tegen Bidzina Ivanisjvili en andere Georgische Droom vertegenwoordigers. De Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp riep namens het Nederlandse kabinet op om het visum-vrij reizen naar het Schengen-gebied voor Georgische staatsburgers op te schorten.

Zie ook

• Parlement van Georgië

Referenties

Bronnen, noten en/of referenties

Mediabestanden

Zie de categorie 2024 Georgian parliamentary election van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Verkiezingen en referenda in Georgië