Gebrandschilderde glazen in de Grote of Sint-Janskerk in Gouda

De Goudse glazen zijn de gebrandschilderde glas-in-loodramen van de Sint-Janskerk in de Nederlandse stad Gouda. De ramen dateren uit de 16e eeuw en zijn vervaardigd door beroemde glasschilders uit die tijd, zoals de gebroeders Dirck en Wouter Crabeth. De kerk bevat in totaal 72 ramen van diverse afmetingen, waaronder drie moderne ramen. Het totale oppervlak van de ramen is 1755 m².

Binnenaanzicht van de glas-in-loodramen

De Sint-Janskerk in Gouda bevat ongeveer 50% van al het zestiende-eeuws glas dat in Nederland aanwezig is. De gebrandschilderde ramen overleefden onder andere de Beeldenstorm van 1566.

De ramen maakten in 1991 deel uit van de Lijst 'Top 10' Glas-in-lood van het toenmalige ministerie van WVC in verband met aanvullende beschermende maatregelen bij buitengewone omstandigheden.

Cartons

De ramen zijn niet alleen van belang vanwege hun hoge kwaliteit en schoonheid, maar ook omdat vrijwel alle originele ontwerpen, de zogeheten cartons bewaard zijn gebleven. Het kerkbestuur vroeg na voltooiing van een raam de glasschilders hun ontwerptekeningen in te leveren. Crabeth kreeg in ruil daarvoor nieuw papier, anderen ontvingen een geldbedrag.

Deze cartons zijn met houtskool of krijt getekend op papier, op ware grootte en zijn tot 22 m hoog. Het is niet bekend hoe de ontwerpen op het glas zijn overgebracht, wellicht via een tussenstadium dat in kleine stukken is gesneden en verloren is gegaan. De cartons zijn van tijd tot tijd gebruikt om kapotte delen te herstellen.

De tekeningen zijn in de kerkkluis opgeborgen. In totaal gaat het om twee kilometer tekeningenarchief, opgeslagen in stalen rollen.

Geschiedenis

De Sint-Janskerk in Gouda

In 1552 vond er een brand plaats in de Sint-Janskerk. Daarna stelde het bestuur een glazenplan op, om de gehele kerk te voorzien van gebrandschilderde ramen.

De oudste ramen zijn de dertien Apostelglazen (ca. 1350-1540 en 1554-1556). Vervolgens werden ramen gemaakt tussen 1555 en 1572, toen de kerk nog rooms-katholiek was, grotendeels door de gebroeders Crabeth. Dertien wapenglazen zijn aan de kerk geschonken door de stad Gouda in 1593-1594. Nadat de kerk protestants was geworden, is het kerkbestuur twintig jaar later doorgegaan met het glazenproject. Tussen 1594 en 1603 werden negen nieuwe glazen vervaardigd.

De ramen zijn diverse malen gerestaureerd, de laatste maal tussen 1900 en 1936. Tussen 1984 en 1989 werd aan de buitenzijde beschermend glas aangebracht. De restauratie van de cartons heeft vijf jaar geduurd en werd in 2011 voltooid, waarna een deel van de cartons tijdelijk werd tentoongesteld in het Museum Gouda.

Sponsors

Gebrandschilderd glas maken is arbeidsintensief en daardoor kostbaar. Om de ramen te financieren zocht het kerkbestuur, waaronder Dirck Crabeth zelf, sponsors. Deze sponsors waren wereldlijke en geestelijke machthebbers. De sponsors zijn in het onderste deel van het raam dat zij financierden afgebeeld, waarmee ze lieten zien hoe vroom en machtig zij waren. In de katholieke tijd waren dit bijvoorbeeld Filips II en zijn vrouw Mary Tudor, hertogin Margaretha van Parma.

Later, na de reformatie, werden de sponsors gevonden in bestuurlijke organisaties, zoals de Staten van Holland, het Hoogheemraadschap van Rijnland, en diverse steden die een relatie houden met Gouda, zoals Haarlem. Willem van Oranje heeft geen raam gefinancierd, maar zijn symbolen (oranje appeltjes) zijn verwerkt in raam 22. Een organisatie als Rijnland schonk overigens aan meerdere kerken gebrandschilderde ramen. In het geval van Rijnland zelfs aan 27 kerken, variërend van kleine dorpskerken tot machtige abdijkerken.

Tweede Wereldoorlog

Tussen september en december 1939, toen in Europa de Tweede Wereldoorlog was uitgebroken, werden de ramen - onder toeziend oog van Prins Bernhard - uit voorzorg in veiligheid gebracht. In eerste instantie gebeurde dat in melkkelders bij boeren in de buurt van Gouda en vanaf 1943 in bomvrije kelders in de duinen bij Vogelenzang. In 1947 werd in de kerk een Bevrijdingsglas aangebracht (raam 28a).

Postzegels

Er zijn tweemaal Nederlandse postzegels gewijd aan de Goudse glazen, namelijk in 1931 en in 1979.

Postzegels uit 1931

De postzegels uit 1931 hadden een toeslag ten bate van het Fonds tot Herstel van de Goudse Glazen. De postzegels bevatten foto's van de Sint-Janskerk. In de medaillons is het bewerken van een glas-in-loodraam afgebeeld.

De postzegels uit 1979 waren zomerzegels met eveneens een toeslag en toonden fragmenten van de ramen. Op de zegel van 55+20 ct staat "Maria" uit glas nr. 12 "De Geboorte van Christus"; Op de zegel van 75+25 ct staat Willem van Oranje uit glas nr. 25 "Het ontzet van Leiden".

Goudse Bijbel

In november 2007 verscheen de Goudse Bijbel, een speciale editie van de Naardense Bijbel van Pieter Oussoren, die geïllustreerd was met foto's van de Goudse glazen. Achterliggende gedachte was dat deze vertaling net als de raamschilderingen, op erasmiaanse wijze streeft naar de zuivere oorsprong van de Schrift.

Beschrijving

De ramen zijn beschilderd met afbeeldingen uit de Bijbelse en de vaderlandse geschiedenis. De elf ramen in de kooromgang bevatten scènes uit het leven van Johannes de Doper en zijn relatie met Jezus. De Sint-Janskerk is immers naar Johannes de Doper genoemd. De kleuren van Johannes de Doper zijn wit (reinheid, liefde) en rood (dat staat voor het lijden).

Alle ramen zijn genummerd. De nummering van de ramen begint aan de noordzijde van de toren, volgt de gevel van de noorder-zijbeuk en de dwarsbeuk tot aan het koor (1-8), vervolgens de kooromgang (9-21), overgaand in de dwarsbeuk, de zuider-zijbeuk en de westgevel links van de toren (22-29). Hoog in de dwarsbeuk prijkt een tweetal beeldende ramen (30-31) en vier wapenramen (32- 35). In de lichtbeuk van het schip en in de toren zijn ook wapenramen aangebracht (36-44). De nummering zet zich voort in de lichtbeuk van het koor (45-57) en eindigt in de Van der Vormkapel (58-64).

Van de bekendste glazeniers, de gebroeders Dirck en Wouter Crabeth, is een twintigtal ramen in de Sint-Janskerk van Gouda aanwezig. In totaal zijn er 70 glas-in-loodramen in de kerk aangebracht.

De schenkers van de 16e-eeuwse glazen zijn veelal afgebeeld in de benedengedeelten van de ramen. Veel glazen zijn voorzien van heraldische wapens van de schenker en familie, die daarmee een bron van bestudering vormen. De mooiste ramen zijn aangebracht in de jaren 1555 tot 1571, toen de St.-Jan nog een katholieke kerk was. Na de kerkhervorming in 1572 werd, met een onderbreking tot 1594, de beglazing voltooid.

De glazen werden in de jaren 1901-1936 grondig gerestaureerd. De restaurateur heeft hierbij soms eigen technieken toegepast, die niet altijd ieders instemming hadden. Twee nieuwe glazen werden vervaardigd als uiting van dankbaarheid aan degenen die hadden bijgedragen in de kosten van de restauratie en vijf ramen werden beglaasd met gekleurd schervenglas.

Het laatst aangebrachte glas is het Bevrijdingsraam, ter herinnering aan de oorlogsjaren 1940-1945.

Plattegrond en overzicht van de glazen

Plattegrond Sint-Janskerk Gouda

Nr.	Jaar	Naam	Schenker(s)	Tekenaar(s)	Glazenier(s)	Omschrijving	Afbeelding
1	1596	De vrijheid van consciëntie	Staten van Holland	Wtewael, Joachim Joachim Wtewael	Vrije, Adriaen Gerritsz. de Adriaen Gerritsz. de Vrije	De "vrijheid van het geweten" wordt symbolisch voorgesteld door een vrouw op een zegekar, getrokken door zinnebeeldige figuren van Liefde, Gerechtigheid, Eendracht, Trouw en Standvastigheid. De wagen overrijdt de "verdreven tyrannie". De figuur op de zegekar met zwaard en schild vertolkt de bescherming van het geloof.
1a	1933	Mozaiekglazen				Deze glazen zijn samengesteld uit glasscherven, die bij restauraties in de 17e en 18e eeuw waren overgebleven, zij bevatten geen bepaalde voorstellingen.
1b	1933	Mozaiekglazen				Deze glazen zijn samengesteld uit glasscherven, die bij restauraties in de 17e en 18e eeuw waren overgebleven, zij bevatten geen bepaalde voorstellingen.
1c	2016	Erasmusraam	Museum Gouda	Mulders, Marc Marc Mulders	Mulders, Marc Marc Mulders	Het Erasmusraam is geplaatst ter markering van het 500e jubileumjaar van Desiderius Erasmus' Novum Instrumentum. Het heeft als thema de 'Vrijheid van het geweten anno 2016'. De in 1933 geplaatste Mozaiekglazen zijn verwijderd en worden op een later moment in de kerk tentoongesteld.
2	1597	Inneming van Damiate	Haarlem, De stad De stad Haarlem	Thybaut, Willem Willem Thybaut		De Egyptische havenstad Damiate werd in 1219 veroverd door de kruisvaarders, waarbij de Haarlemmers zich in het bijzonder hebben onderscheiden. Een schip vaart met volle zeilen de haven binnen en verbreekt de zware ketting waarmee de haven was afgesloten.
3	1597	De maagd van Dordrecht	Dordrecht, De stad De stad Dordrecht	Cuyp, Gerrit Gerritsz. Gerrit Gerritsz. Cuyp (?)		De Dordtse stedemaagd zit in een zgn. Hollandse tuin, omringd door de wapens van een 15-tal steden. In het boven en het benedengedeelte van het glas vier vrouwenfiguren als symbolen van Voorzichtigheid, Matigheid (boven), Gerechtigheid en Standvastigheid (onder).
4	1594	De wapens van de hoogheemraden van Rijnland	Hoogheemraadschap van Rijnland, Het Het Hoogheemraadschap van Rijnland	Vrije, Adriaen Gerritsz. de Adriaen Gerritsz. de Vrije		Het raam werd geschonken in 1594 ter ere van de nagedachtenis aan Willem II. Graaf Willem II stierf namelijk een gewelddadige dood in 1256, op slechts 28-jarige leeftijd. Omdat hij een jaar daarvoor de hoogheemraden van de Spaarndam (Rijnland) een privilege had gegeven werd hij eeuwenlang beschouwd als stichter van het hoogheemraadschap van Rijnland. Deze visie is wellicht niet geheel juist.
5	1561	De koningin van Scheba bezoekt Salomo	Boetzelaer, Elburg van den Elburg van den Boetzelaer, abdis van het klooster te Rijnsburg	Crabeth, Wouter Wouter Crabeth		De koningin van Scheba staat met haar gevolg en haar geschenken voor de troon van koning Salomo met zijn lijfwacht en zijn raadslieden. In het beneden gedeelte de schenkster van het glas, met achter haar de beschermheilige, de engel Gabriël.
6	1571	Onthoofding van Holofernes	Ligne, Jan van Jan van Ligne, graaf van Aremberg, in 1568 als Spaans veldheer gesneuveld te Heiligerlee en Margaretha van der Mark	Crabeth, Dirck Dirck Crabeth		Volgens het apocriefe boek Judith werd de stad Bethulië, gelegen in het noorden van Israël, langdurig belegerd door Assyrische troepen. De bevelhebber Holofemes onthaalde Judith, die het vijandelijke kamp was binnengedrongen, in zijn tent op een feestmaal. Toen hij dronken was, onthoofdde Judith hem met zijn eigen sabel. In de benedenhelft knielen de schenkers van dit glas, met achter hen de Heilige Catharina en Johannes de Doper.
7	1557	Het Koningsglas	Filips II van Spanje, koning van Spanje en zijn gemalin Mary Tudor, koningin van Engeland	Crabeth, Dirck Dirck Crabeth		Bovengedeelte: Inwijding van de tempel door Salomo. De knielende Salomo in gebed voor het altaar, tijdens de inwijding van de tempel, en het goddelijk antwoord (in het Latijn) te midden van het vuur: "Ik heb uw gebed gehoord en indien gij voor Mijn aangezicht zult gewandeld hebben, gelijk uw vader gewandeld heeft, zo zal Ik de troon uws rijks voor eeuwig stellen". Helemaal bovenin is de oorspronkelijke afbeelding van God vervangen door de letters JHWH. Middengedeelte: Het Laatste Avondmaal. De jongste apostel, Johannes, zit bij Jezus op schoot. Van Judas is alleen zijn rug te zien. Met een geldbuidel op zijn rug verlaat hij de ruimte, hij heeft zijn gezicht verloren. Onderste helft van het raam: In een stralenkrans, het beeld van Christus met links Philippus, naamheilige van de schenker, vragende: "Heer, toon ons de Vader, en het is ons genoeg". En het antwoord van Jezus: "Philippus, die Mij ziet, ziet ook de Vader". De gever is met zijn gemalin knielend afgebeeld.
8	1566	Bestraffing van de tempelrover Heliodorus	Brunswijk-Calenberg-Göttingen, Erik II van Erik II van Brunswijk-Calenberg-Göttingen, heer van Woerden	Crabeth, Wouter Wouter Crabeth		Bij zijn poging tot roof van de tempelschatten (apocrief boek 2, Maccabeën 3), wordt Heliodorus door drie engelen gestraft.
9	1561	Aankondiging geboorte van Johannes	Hensbeek, Dirck Cornelisz. van Dirck Cornelisz. van Hensbeek, burgemeester van Gouda	Noort, Lambert van Lambert van Noort	Meynaert, Digman Digman Meynaert	Een engel verschijnt aan de hogepriester Zacharias tijdens diens offerande in de tempel en kondigt hem de geboorte van een zoon aan. In de onderrand de schenker met vrouw en vijftien kinderen.
10	1655	Aankondiging geboorte van Jezus	Spierinck van Well, Theodorus Theodorus Spierinck van Well, abt van het klooster te Berne bij Heusden	Tomberg, Daniël Daniël Tomberg		De engel Gabriël verkondigt aan Maria de geboorte van een zoon. Het in 1559 geplaatste glas werd tijdens een hevig onweer erg beschadigd en werd daarom in 1655 vernieuwd door Daniël Tomberg, bijgestaan door de glasmaker Albert Merinck. Op last van de kerkmeesters werden hun wapens in het glas aangebracht.
11	1562	Geboorte van Johannes	Lethmaet, gelegateerd door Herman gelegateerd door Herman Lethmaet, deken van St. Marie te Utrecht	Noort, Lambert van Lambert van Noort	Meynaert, Digman Digman Meynaert en Hans Scrivers	De verschillende gebeurtenissen na de geboorte van Johannes zijn in één tafereel verenigd. Op de achtergrond Zacharias en de verzorging van de moeder Elisabeth, op de voorgrond een wasbekken met het kind. De schenker van het glas, geboren in Gouda, was een jeugdvriend van Erasmus. De vier erfgenamen van Lethmaet staan rechts onder afgebeeld.
12	1564	Geboorte van Jezus	De kanunniken van Oude Munster te Utrecht	Crabeth, Wouter Wouter Crabeth		Maria en Jozef knielend ter weerszijden van het kind, benevens enkele herders met hun vee. Onder in het glas zijn de schenkers afgebeeld met in hun midden de opgestane Christus met in zijn handen het evangelie en onder zijn voeten een globe.
13	1560	Jezus in de tempel	Suyren, Petrus van Petrus van Suyren, abt van het klooster Mariënwaard	Noort, Lambert van Lambert van Noort	Meynaert, Digman Digman Meynaert	Het bovengedeelte toont de twaalfjarige Jezus te midden van discussiërende schriftgeleerden. Op de achtergrond komen Maria en Jozef de tempel binnen, die op zoek waren naar hun zoon. Het benedengedeelte geeft de beeltenis van de abt met zijn naamheilige Petrus en Maria met het kind.
14	1557	Prediking door Johannes	Bergen, Robert van Robert van Bergen, bisschop van Luik, kapittelheer van Oude Munster te Utrecht	Crabeth, Dirck Dirck Crabeth		Johannes de Doper, staande links van enkele krijgslieden, predikend aan de oever van de Jordaan. In het beneden glas is de Majesteit Gods afgebeeld met de symbolen der vier evangelisten. Achter de bisschop staat de heilige Benedictus.
15	1555	De doop van Jezus	Egmond, George van George van Egmond, bisschop van Utrecht	Crabeth, Dirck Dirck Crabeth		Nadat de kerk in 1552 was afgebrand, werd onmiddellijk begonnen met het herstel van het koor en wendde men zich tot de bestuurders van Kerk en Staat om de ramen van glasschilderingen te voorzien. De schenker van dit glas werd afgebeeld in de linker onderhoek met achter hem St. Maarten, de schutspatroon van het bisdom. Het midden van het glas toont de doop van Christus door Johannes, voorts de geopende hemel en de Geest Gods neerdalend in de gedaante van een duif terwijl een stem sprak: "Deze is Mijn Zoon, Mijn geliefde, in wien Ik mijn welbehagen heb". Vóór dit glas stond eertijds het hoofdaltaar en daarom werd deze centrale plaats van het glas verkozen voor de weergave van een zeer belangrijke handeling in het leven van de schutspatroon van de St.-Janskerk.
16	1556	Eerste prediking van Jezus	Mierop, Cornelis van Cornelis van Mierop, domproost van Utrecht	Crabeth, Dirck Dirck Crabeth (werkplaats)		Jezus sprekende te midden van enkele toehoorders en rechts daarvan de doop van velen in de Jordaan. Beneden in het glas de knielende schenker met achter hem de heilige Vincentius en voor hem Maria met het kind Jezus.
17	1556	Bestraffing van Herodus door Johannes	Bylaer, Wouter van Wouter van Bylaer, baljuw van het St. Catharijneklooster te Utrecht, commandeur van de Johanniterorde te Utrecht	Zijl, Jan van Jan van Zijl (werkplaats)		Johannes staande voor de viervorst Herodes Antipas, met vrijmoedigheid sprekend over diens overspel met Herodias, de vrouw van zijn broer. In het benedenglas onder meer een afbeelding van St. Jan met het lam, als patroon en schutsheilige van de Johanniter Ridders.
18	1674	Johannes in de gevangenis	Gerritsz, Gerrit Heye Gerrit Heye Gerritsz en Frederik Ariensz., burgemeesters van Gouda	Pierson, Christoffel Christoffel Pierson		De vraag van Johannes in de gevangenis, "Zijt Gij degene die komen zou" wordt beantwoord door Jezus, staande voor de vrienden van Johannes te midden van blinden die ziende worden, kreupelen die wandelen en zieken die genezing vinden.
19	1570	Onthoofding van Johannes	Zwolle, Hendrik van Hendrik van Zwolle, commandeur van de Johanniterorde te Haarlem	Thybaut, Willem Willem Thybaut		Boven in het glas het feestmaal van Herodes en de dans van Salome. Midden in het tafereel de beul die het hoofd van Johannes op een schotel overreikt aan Salome, de dochter van Herodias. Onder in het glas de schenker afgebeeld met daarachter Johannes de Doper.
20	1933	Mozaiekglas				Glas 20 en 21 - dit zijn de twee laatste ramen van de kooromgang, ze werden samengesteld uit glasscherven, overgebleven bij oude restauraties.
21	1933	Mozaiekglas				Glas 20 en 21 - dit zijn de twee laatste ramen van de kooromgang, ze werden samengesteld uit glasscherven, overgebleven bij oude restauraties.
22	1567	De tempelreiniging	Waarschijnlijk leden van de Goudse vroedschap	Crabeth, Dirck Dirck Crabeth		Het bovengedeelte van het raam stelt voor de verdrijving van de kooplieden uit de tempel door Jezus. Op de voorgrond links een geldwisselaar, offerdieren enz. Aan de rechterzijde het wapen van de gebroeders Crabeth, met drie adelaarsklauwen. Voor het ondergedeelte zal ook wel een ontwerp zijn gemaakt, zoals gebruikelijk bij de overige 16de-eeuwse glazen, maar dit glasgedeelte werd niet geplaatst of is er weer uitgenomen, aanvankelijk werd het ondergedeelte dicht gemetseld. Dit glas bevat oranje appeltjes, die verwijzen naar Willem van Oranje, waarschijnlijk de oorspronkelijke beoogd financier van het raam. De reden hiervan kan zijn dat de Prins, om de komst van Alva te ontwijken, uitweek naar de Dillenburg. In 1657 werd door de glasschilder Daniël Tomberg het metselwerk verwijderd en op het onderglas de wapens geschilderd van de leden van de Goudse vroedschap.
23	1562	De offerande van Elia, ook wel het Hertoginnenglas genoemd	Parma, Margaretha van Margaretha van Parma, halfzuster van Filips II	Crabeth, Wouter Wouter Crabeth		Dit raam is in vier delen verdeeld. Helemaal bovenaan een afbeelding van God. Deze afbeelding is na de reformatie verwijderd, omdat de protestanten geen afbeeldingen van God wilden maken of laten zien. Later is dit raam opnieuw gemaakt op basis van de beschikbare cartons. Het tweede gedeelte toont hoe na het gebed van de profeet Elia, te midden van de Israëlieten en de priesters van Baäl, het vuur uit de hemel neerschoot en het brandoffer, hoewel met water overgoten, verteerde. Dit is een episode uit het Oude Testament. Te zien is hoe engelen het vuur aanblazen en een duivel ketenen. De duivel staat hier symbool voor de ketterij. Het overwinnen van de ketterij was een persoonlijk thema van de schenkster van het raam. Het middelste deel toont de voetwassing. Jezus laat de nederigheid zien aan de apostelen door de voeten van Petrus te wassen. In het benedengedeelte, een afbeelding van de schenkster, hertogin Margaretha van Parma, met daarachter de heilige Margaretha met kruis en draak. Dit glas van hertogin Margaretha, landvoogdes der Nederlanden, heeft evenals het door haar halfbroer geschonken glas 7, een hoogte van twintig meter.
24	1559	Philippus en de Kamerling	Graaf Philippe de Ligne, heer van Wassenaar	Crabeth, Dirck Dirck Crabeth		De centrale voorstelling is de prediking van Philippus, genezing brengend aan zieken en kreupelen. Het bovenglas toont de verschillende episoden, uit het Bijbelboek Handelingen 8, over de doop van de Kamerling (of kamerheer) door Philippus. De kamerling was een rijksgrote van Candace, de koningin der Ethiopiërs. Achter de kamerheer zijn twee kamelen te zien. De schenker van dit raam was graaf Philippe de Ligne, heer van Wassenaar en burggraaf van Leiden, ridder in de Orde van het Gulden Vlies. De schenker is bij uitzondering opgenomen in de hoofdafbeelding. Hij is knielend afgebeeld, zich wendende tot zijn schutsheilige, in een prachtige klederdracht, omhangen met de ridderorde van het Gulden Vlies. De reden dat de schenker in de hoofdafbeelding is opgenomen was dat hij in de Slag bij Grevelingen in 1558 verlamd werd en genezing zocht bij zijn beschermheilige.
25	1603	Het ontzet van Leiden	Delft, De stad De stad Delft	Swanenburg, Ysaak Ysaak Swanenburg	Verheyden, Dirk Dirk Verheyden, na diens dood voltooid door Dirck van Douwe	Een springvloed met noordwesterstorm joeg het zeewater over het land tussen Delft en Leiden. Dijken en kaden werden doorgestoken, waardoor het water steeg en de vijand deed vluchten. Op het water ziet men de vele vaartuigen van de geuzen en op de voorgrond Prins Willem van Oranje met achter hem de burgemeester van Delft en andere "luyden".
26	1601	Het ontzet van Samaria	Leiden, De stad De stad Leiden	Swanenburg, Ysaak Ysaak Swanenburg	Clock, Cornelis Cornelis Clock	Zevenentwintig jaar na Leidens ontzet werd dit glas geschonken. De belegering van de stad Samaria door koning Benhadad van Syrië is een evenbeeld van de Leidse situatie. Ook hier sloeg de vijand op de vlucht, in de mening dat hij door een grote legermacht werd overvallen.
27	1597	De Farizeeër en de Tollenaar	Amsterdam, De stad De stad Amsterdam	Keyser, Hendrick de Hendrick de Keyser	Kussens, Cornelis Cornelis Kussens	Het tafereel is gebaseerd op een gelijkenis van Jezus van twee mensen die in de tempel gingen bidden. De farizeeër bad: "Ik dank U God, dat ik niet ben als anderen... of als deze tollenaar". De tollenaar bad: "0 God, wees mij zondaar genadig". Onder in het beeld het oude en nieuwe wapen van de stad Amsterdam.
28	1601	De overspelige vrouw	Rotterdam, De stad De stad Rotterdam	Wytmans, Claes Claes Wytmans		Te midden van schriftgeleerden, farizeeërs en de op overspel betrapte vrouw, schrijft Jezus met de vinger op de grond zeggende: "Wie onder u zonder zonde is, die werpe de eerste steen op [haar]". De wapens in het onder glas zijn van Holland en Rotterdam.
28a	1947	Het Bevrijdingsglas	Goudse ingezetenen en Vrienden van de Goudse Glazen	Eyck, Charles Charles Eyck		Dit gedenkraam wil de gedachte levend houden aan de jaren 1940-1945. In het bovengedeelte is een zwaar bewolkte hemel geschilderd met de vier apocalyptische ruiters (Openbaring 6) en daardoorheen een tiental vliegtuigen in duikvlucht. De aarde wordt weergegeven met de verwoesting van de oorlog, het verdronken land en verbrande gebouwen. Het mensenleed wordt uitgebeeld in taferelen, zoals razzia, wegvoeren naar een kamp, uitgehongerde mensen, de dood enz. In het midden een groep met vlaggen, vertegenwoordigend de geest van het verzet en de bevrijding, verlevendigd door kinderen. De wapens van de elf provincies vormen de onderkant, met rechts het Nederlandse en links het Goudse wapen.
28b	1935	Wapenraam	Bijdragers na 1920 in de kosten van de glazenrestauratie 1901 - 1936	Boode, Dirk Dirk Boode	Knoll, Lucas Hendrik Lucas Hendrik Knoll	Dit glas is een gedenkraam met wapens van hen die bij droegen aan het fonds tot herstel van de glazen.
28c	1920	De herbouw van de tempel	Bijdragers voor 1920 in de kosten van de glazenrestauratie 1901 - 1936	Veldhuis, Herman Herman Veldhuis	Knoll, Lucas Hendrik Lucas Hendrik Knoll	Te midden van de tempelopbouw staan de opdrachtgevers, de bouwmeester en de bezige vaklieden. Ook dit glas werd opgedragen aan allen die bijdroegen in de kosten van herstel.
29	1596	De Christelijke Ridder	Noorderkwartier de steden van Hollands Noorderkwartier	Vrije, Adriaen Gerritsz. de Adriaen Gerritsz. de Vrije		Dit glas aan de zuidzijde van de toren beeldt koning David uit. De rechterfiguur symboliseert de Christelijke Ridder als bedoeld in het rijmpje dat in de tafelsteen is geschreven.
30	1560 (voor)	Jonah	visverkopersgilde	Crabeth, Dirck Dirck Crabeth		Dit glas beeldt de profeet Jonah uit. Na drie dagen en nachten in de maag van de vis is Jonah bereid alsnog zijn opdracht te vervullen en de zondige stad Niniveh toe te spreken.
31	1566 (voor)	Bileam	vlees- of beenhouwersgilde	Crabeth, Dirck of Wouter Dirck of Wouter Crabeth (?)		Het tafereel stelt voor hoe Bileam rijdende op een ezelin (Numeri 22) werd tegengehouden door een engel met getrokken zwaard.
32 t/m 44	1593-1594	Wapenramen				Hoog in de dwarsbeuk, het middenschip en het torenportaal vinden we dertienmaal het wapen van de stad Gouda. In 1593 werden twaalf stuks vanwege de stad Gouda aangebracht, vervaardigd door de Goudse glazeniers Jacob Cornelisz. Kaen, Jasper Gielisz. en Cornelis Leunisz. De naam van de glazenier van glas 40 in de toren kan niet met zekerheid worden vastgesteld, maar volgens overlevering is het geschilderd door Adriaen Gerritsz. de Vrije.
45	1530-1540	Mattheus
46	1530-1540	Jacobus de Minder
47	1530-1540	Thomas of Philippus
48	1555-1560	Philippus of Thomas		Crabeth, Werkplaats Dirck Werkplaats Dirck Crabeth
49	1530-1540	Johannes
50	1530-1540	Petrus
51	1555-1560	Christus als Salvator Mundi
52	1555-1560	Andreas		Crabeth, Dirck Dirck Crabeth
53	1923	Jacobus Maior
54	1921-1922	Thaddeus
55	1530-1540	Bartholomeus
56	1921-1922	Simon
57	1921-1922	Matthias
58	1556	De Gevangenneming	Heye, Jan G. Jan G. Heye, burgemeester van Gouda, met zijn vrouw en kinderen	Crabeth, Werkplaats Dirck Werkplaats Dirck Crabeth
59	1556	De Bespotting	Reynegom, Dirck Cornelisz. van Dirck Cornelisz. van Reynegom, rentmeester van de Goudse Haventol, en zijn vrouw Aechte Jansdr.	Crabeth, Werkplaats Dirck Werkplaats Dirck Crabeth
60	1556	Jezus door Pilatus aan het volk getoond	Ruysch, Nicolaas Nicolaas Ruysch, thesaurier van Oudmunster in Utrecht	Crabeth, Werkplaats Dirck Werkplaats Dirck Crabeth
61	1559	De Kruisdraging	Nieuwland, Nicolaas van Nicolaas van Nieuwland, wijbisschop en deken van Sint Marie in Utrecht	Crabeth, Werkplaats Dirck Werkplaats Dirck Crabeth
62	1557 (circa)	De Opstanding	Goris, Robert Jansz. Robert Jansz. Goris, prior van het Margrietklooster in Gouda	Crabeth, Werkplaats Dirck Werkplaats Dirck Crabeth
63	1557 (circa)	De Hemelvaart	Jacobsz., Willem Willem Jacobsz., overste van het Mariaklooster in Gouda	Crabeth, Werkplaats Dirck Werkplaats Dirck Crabeth
64	1557 (circa)	De Uitstorting van de Heilige Geest (Pinksteren)	Hermansz., Thomas Thomas Hermansz., overste van het klooster Mariënpoel bij Leiden	Crabeth, Werkplaats Dirck Werkplaats Dirck Crabeth

Literatuur

• Henny VAN HARTEN-BOERS & Zsuzsanna VAN RUYVEN-ZEMAN, The Stained-Glass Windows in the Sint-Janskerk at Gouda. The glazing of the Clerestory of the Choir and of the former Monastic Church of the Regulars, Amsterdam, 1997.
• Zsuzsanna VAN RUYVEN-ZEMAN, The Stained-Glass Windows in the Sint-Janskerk at Gouda, 1556-1604, Amsterdam, 2000
• Xander VAN ECK & Christiane E. COEBERGH, The Stained-Glass Windows in the Sint-Janskerk at Gouda. Dirk and Wouter Crabeth, Amsterdam, 2002
• Zsuzsanna VAN RUYVEN-ZEMAN, Xander VAN ECK & Henny VAN DOLDER - DE WIT, Het geheim van Gouda: de cartons van de Goudse glazen, Zutphen (Walburg Pers) 2002, ISBN 9057301679
• R.A. BOSCH, De 72 Glazen van de Sint Janskerk in Gouda, Delft (Eburon) 2008, ISBN 9789059720732
• Zsuzsanna VAN RUYVEN-ZEMAN, Arjan R. DE KOOMEN, Antonie L. H. HAGE, Jan Piet FILEDT KOK, De cartons van de Sint-Janskerk in Gouda, Delft (Eburon) 2011, ISBN 9789059725249

Mediabestanden

Zie de categorie Gebrandschilderde glazen in de Grote of Sint-Janskerk in Gouda van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Noten