Verbond van els en vogelkers

Verbond van els en vogelkers
	Verbond van els en vogelkers met zwarte els en onderbegroeiing
Syntaxonomische indeling
Klasse:	Querco-Fagetea; (klasse van eiken- en beukenbossen op voedselrijke grond)
Orde:	Fagetalia sylvaticae; (orde van eiken- en beukenbossen op voedselrijke grond)
Verbond
	Alno-Padion; Noirf. 1984
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons

Het verbond van els vogelkers (Alno-Padion) is een verbond uit de orde van eiken- en beukenbossen op voedselrijke grond (Fagetalia sylvaticae). Het verbond omvat plantengemeenschappen die voorkomen op jonge, voedselrijke bodems met een goede watervoorziening en die gekenmerkt wordt door een zeer rijke structuur en een diverse bosflora.

Het verbond telt in Nederland en Vlaanderen vijf onderliggende associaties in twee onderverbonden.

Naamgeving en codering

Frans: Forêts alluviales à Alnus glutinosa et Fraxinus excelsior
Duits: Erlen- und Eschenwälder und Weichholzauenwälder an Fließgewässern
Engels: Alluvial forests with Alnus glutinosa and Fraxinus excelsior
Syntaxoncode voor Nederland (rVvN): r46Aa

De wetenschappelijke naam Alno-Padion is afgeleid van de botanische naam van zwarte els (Alnus glutinosa) en een synoniem van gewone vogelkers (Prunus padus syn. Padus avium).

Fysiognomie

Het verbond van els en vogelkers kent in de Lage Landen een duidelijk gelaagde structuur met een hoog opgaande boomlaag, met dominantie van loofbomen, een zeer goed ontwikkelde en soortenrijke struiklaag, een kruidlaag met voorjaarsbloeiers en ruigtekruiden en een eveneens goed ontwikkelde moslaag.

Ecologie

Het verbond van els en vogelkers omvat hoog opgaande, zeer goed gestructureerde gemengde zomergroene loofbossen op jonge, voedselrijke bodems met een goede vochtvoorziening. De bodem kan periodisch overstromen of kent een zeer variabele grondwaterspiegel en wordt daardoor continu verrijkt. Organisch materiaal (humus) wordt snel afgebroken.

Onderliggende syntaxa in Nederland en Vlaanderen

Het verbond van els en vogelkers wordt in Nederland en Vlaanderen vertegenwoordigd door vijf associaties. De associaties uit dit verbond worden door verscheidene opvattingen nog onderverdeeld bij twee onderverbonden die hoofdzakelijk het verschil in de bodemsamenstelling weerspiegelen.

- onderverbond Ulmenion carpinifoliae
  - abelen-iepenbos (Violo odoratae-Ulmetum)
  - essen-iepenbos (Fraxino-Ulmetum)
  - meidoorn-berkenbos (Crataego-Betuletum)
- onderverbond Circaeo-Alnenion
  - goudveil-essenbos (Carici remotae-Fraxinetum)
  - vogelkers-essenbos (Pruno-Fraxinetum)

Onderverbond Ulmenion carpinifoliae

Een onderverbond typisch voor klei- en leemgronden, soms op zandgronden, en met als kensoorten de gladde iep (Ulmus minor, syn. U. carpinifolia), de gewone esdoorn, de paardenkastanje, en voorjaarsbloeiers als het sneeuwklokje, de wilde hyacint en de bostulp. De syntaxoncode voor Nederland is 43Aa'.

Onderverbond Circaeo-Alnenion

Een onderverbond dat vooral voorkomt op vochtige tot natte, humeuze zandgronden in beekvalleien, dikwijls direct bevloeid door de beek of door basenrijk grondwater, en met als kensoorten de zwarte els (Alnus glutinosa), de Gelderse roos, de wilde kamperfoelie, de framboos , de gewone engelwortel en de wijfjesvaren. De syntaxoncode voor Nederland is 43Aa".

Romp- en derivaatgemeenschappen

Het verbond telt een tiental rompgemeenschappen, vegetatietypes die enkel kensoorten en differentiërende soorten bezit van een hoger syntaxonomisch niveau dan de associatie, samen met nog begeleidende soorten. Drie rompgemeenschappen worden hier verder beschreven.

Rompgemeenschap van fluitenkruid

De rompgemeenschap van fluitenkruid (RG Anthriscus sylvestris-[Ulmenion carpinifoliae]) is een rompgemeenschap van het onderverbond Ulmenion carpinifoliae. Het is een jonge gemeenschap op eerder lichte bodem, vooral te vinden in populierenaanplant op de landzijde van rivierdijken, waarvan de ondergroei regelmatig wordt gemaaid.

De ondergroei wordt gedomineerd door fluitenkruid (Anthriscus sylvestris), in de lente vergezeld door gewoon speenkruid. Ook grote brandnetel, kleefkruid, hondsdraf en gewone berenklauw komen frequent voor. De boomlaag bestaat vooral uit canadapopulier, gewone es en gladde iep.

De syntaxoncode voor Nederland (rVvN) is r46RG01.

Rompgemeenschap van grote brandnetel

De rompgemeenschap van grote brandnetel (RG Urtica dioica-[Ulmenion carpinifoliae]) is eveneens een rompgemeenschap van het onderverbond Ulmenion carpinifoliae. Het komt voor op goed gedraineerde of hogergelegen plaatsen in valleigronden en in zoetwatergetijdegebieden. Het zijn meestal jonge gemeenschappen, ontstaan als aanplantingen van wilg of populier, of uit voormalige wilgenopslag die is afgesneden van de onmiddellijke invloed van het rivierwater.

De grote brandnetel (Urtica dioica) is steeds aanwezig en dikwijls dominant. De gemeenschap kan van andere onderscheiden worden door de aanwezigheid van wilgen als schietwilg, amandelwilg en katwilg in de boom- en struiklaag, nitrofiele soorten als grote brandnetel, dauwbraam, haagwinde, gewone smeerwortel, kleefkruid, hondsdraf en ruw beemdgras en moerasplanten als lidrus, moerasspirea, liesgras, bitterzoet, grote kattenstaart in de ondergroei.

De syntaxoncode voor Nederland (rVvN) is r46RG05, BWK-karteringseenheden voor Vlaanderen is het nitrofiel alluviaal elzenbos (vn).

Gemeenschap van canadapopulier en schaafstro

De gemeenschap van canadapopulier en schaafstro (RG Urtica dioica-[Circaeo-Alnenion]) is een rompgemeenschap uit het onderverbond Circaeo-Alnenion. Het is te vinden als populierenaanplant op de landzijde van dijken langs de grote rivieren en in kleinere beekvalleien, op natte, lemige, kleiige of venige bodems. Het ontstaat ook spontaan in gedraineerde elzenbroeken.

Ook hier is de grote brandnetel (Urtica dioica) zeer abundant tot dominant. Differentiërende soorten tegenover andere rompgemeenschappen in het onderverbond zijn de zwarte els in de boomlaag, Gelderse roos, hazelaar, gewone vlier, gewone vogelkers en wilde lijsterbes in de struiklaag en wilde kamperfoelie, framboos, wijfjesvaren, ijle zegge, ruwe smele, koninginnenkruid, hop, gewone braam, dagkoekoeksbloem, bosandoorn, drienerfmuur, schaduwgras, kleefkruid, hondsdraf en ruw beemdgras in de kruidlaag.

De syntaxoncode voor Nederland is 43RG02, BWK-karteringseenheden voor Vlaanderen is eveneens het nitrofiel alluviaal elzenbos (vn).

Diagnostische taxa voor Nederland en Vlaanderen

Gladde iep

Zwarte els

Gewone vogelkers

Gelderse roos

Bloedzuring

Dagkoekoeksbloem

Reuzenzwenkgras

Schaafstro

Bosgeelster

Het verbond heeft als belangrijkste kensoorten in Nederland en Vlaanderen de gewone vogelkers, het reuzenzwenkgras, de bloedzuring en de dagkoekoeksbloem.

Het kan onderscheiden worden van het haagbeuken-verbond, de climaxvegetatie, door de aanwezigheid van onder andere grote brandnetel, zevenblad, hondsdraf en de kruipende boterbloem.

De kensoorten en differentiërende soorten voor Nederland en Vlaanderen zijn:

Boomlaag

Kentaxon	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
kV	gewone esdoorn	Acer pseudoplatanus	Onderverbond Ulmenion carpinifoliae
kV	gladde iep	Ulmus minor	Onderverbond Ulmenion carpinifoliae
kV	paardenkastanje	Aesculus hippocastanum	Onderverbond Ulmenion carpinifoliae
kV	zwarte els	Alnus glutinosa	Onderverbond Circaeo-Alnenion

Struiklaag

Kentaxon	Diff.soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
kV		20 > 50%	gewone vogelkers	Prunus padus
kV			Gelderse roos	Viburnum opulus	Onderverbond Circaeo-Alnenion

Kruidlaag

Kentaxon	Diff.soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
kV		0 > 40%	bloedzuring	Rumex sanguineus
kV		0 > 40%	dagkoekoeksbloem	Silene dioica
kV		0 > 30%	reuzenzwenkgras	Festuca gigantea
kV			hondstarwegras	Elymus caninus
kV			schaafstro	Equisetum hyemale
kV			bosgeelster	Gagea lutea
kV			bosklimopereprijs	Veronica hederifolia subsp. lucorum	het onderverbond Ulmenion carpinifoliae
kV			gewoon sneeuwklokje	Galanthus nivalis	het onderverbond Ulmenion carpinifoliae
kV			wilde hyacint	Hyacinthoides non-scripta	het onderverbond Ulmenion carpinifoliae
kV			Italiaanse aronskelk	Arum italicum	het onderverbond Ulmenion carpinifoliae
kV			bostulp	Tulipa sylvestris	het onderverbond Ulmenion carpinifoliae
kV			holwortel	Corydalis cava	het onderverbond Ulmenion carpinifoliae
kV			wilde kamperfoelie	Lonicera periclymenum	het onderverbond Circaeo-Alnenion
kV			framboos	Rubus idaeus	het onderverbond Circaeo-Alnenion
kV			gewone engelwortel	Angelica sylvestris	het onderverbond Circaeo-Alnenion
kV			wijfjesvaren	Athyrium felix-femina	het onderverbond Circaeo-Alnenion
kV			pinksterbloem	Cardamine pratensis	het onderverbond Circaeo-Alnenion
kV			ijle zegge	Carex remota	het onderverbond Circaeo-Alnenion
kV			ruwe smele	Deschampsia cespitosa	het onderverbond Circaeo-Alnenion
kV			moerasspirea	Filipendula ulmaria	het onderverbond Circaeo-Alnenion
kV			echte valeriaan	Valeriana officinalis	het onderverbond Circaeo-Alnenion
kV			grote kattenstaart	Lythrum salicaria	het onderverbond Circaeo-Alnenion
kV			koninginnekruid	Eupatorium cannabinum	het onderverbond Circaeo-Alnenion
kV			groot springzaad	Impatiens noli-tangere	het onderverbond Circaeo-Alnenion
kV			grote wederik	Lysimachia vulgaris	het onderverbond Circaeo-Alnenion
	dV		grote brandnetel	Urtica dioica	t.o.v. het haagbeuken-verbond
	dV		zevenblad	Aegopodium podagraria	t.o.v. het haagbeuken-verbond
	dV		hop	Humulus lupulus	t.o.v. het haagbeuken-verbond
	dV		ruw beemdgras	Poa trivialis	t.o.v. het haagbeuken-verbond
	dV		hondsdraf	Glechoma hederacea	t.o.v. het haagbeuken-verbond
	dV		kruipende boterbloem	Ranunculus repens	t.o.v. het haagbeuken-verbond

Moslaag

Geen kensoorten

Fotogalerij

Een voorjaarsaspect van het abelen-iepenbos
Een oud vogelkers-essenbos met een hakhoutverleden

Zie ook

Zie de categorie Alno-Padion van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

Schaminée, J.H.J., K. Sýkora, N. Smits & M. Horsthuis, 2010: Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland. KNNV Uitgeverij, Zeist. ISBN 978 90 5011 309 0
Sýkora, K., 2008: Field Guide Dutch Plant Communities. Species composition and ecology