Tweede Kamerverkiezingen in het kiesdistrict Assen (1850-1888)

Tweede Kamerverkiezingen in het kiesdistrict Assen (1850-1888) geeft een overzicht van verkiezingen voor de Nederlandse Tweede Kamer in het kiesdistrict Assen in de periode 1850-1888.

Het kiesdistrict Assen was al ingesteld in 1848. De indeling van het kiesdistrict werd in 1850 gewijzigd bij de invoering van de Kieswet. Tot het kiesdistrict behoorden vanaf dat moment de volgende gemeenten: Anloo, Assen, Beilen, Borger, Coevorden, Dalen, Diever, Dwingeloo, Eelde, Emmen, Gasselte, Gieten, Havelte, Hoogeveen, Meppel, Nijeveen, Norg, Odoorn, Onstwedde, Oosterhesselen, Peize, Roden, Rolde, Ruinen, Ruinerwold, Sleen, Smilde, Vlagtwedde, Vledder, Vries, Wedde, Westerbork, de Wijk, Zuidlaren, Zuidwolde en Zweeloo.

In 1858 werd de indeling van het kiesdistrict gewijzigd. De gemeenten Onstwedde, Vlagtwedde en Wedde werden toegevoegd aan het kiesdistrict Appingedam.

In 1864 werd de indeling van het kiesdistrict wederom gewijzigd. De gemeenten Eelde, Norg, Peize en Roden werden toegevoegd aan het kiesdistrict Zuidhorn.

In 1869 werd de indeling van het kiesdistrict wederom gewijzigd. De gemeenten Diever, Havelte, Nijeveen en Vledder werden toegevoegd aan het kiesdistrict Steenwijk.

In 1878 werd de indeling van het kiesdistrict wederom gewijzigd. De gemeenten Anloo, Borger, Gasselte, Gieten en Zuidlaren werd toegevoegd aan het kiesdistrict Winschoten. Tevens werd een gedeelte van het kiesdistrict Steenwijk (de gemeenten Diever, Havelte, Nijeveen en Vledder) toegevoegd aan het kiesdistrict Assen.

Het kiesdistrict Assen was in deze periode een meervoudig^[1] kiesdistrict: het vaardigde twee leden af naar de Tweede Kamer. Om de twee jaar trad één van de leden af; er werd dan een periodieke verkiezing gehouden voor de vrijgevallen zetel. Bij algemene verkiezingen (na ontbinding van de Tweede Kamer) bracht elke kiezer twee stemmen uit. Om in de eerste verkiezingsronde gekozen te worden moest een kandidaat minimaal de districtskiesdrempel^[2] behalen; indien nodig werd een tweede ronde gehouden.

Legenda

cursief: in de eerste verkiezingsronde geplaatst voor de tweede ronde;
vet: gekozen als lid van de Tweede Kamer.

27 augustus 1850

De verkiezingen waren algemene verkiezingen; zij werden gehouden na ontbinding van de Tweede Kamer na inwerkingtreding van de Kieswet.

	27 augustus	14 september^[3]
Kiesgerechtigden	2.416	2.416
Opkomst	1.570	1.362
Geldige stemmen	3.110	1.348
Blanco stemmen	13	9
Kiesdrempel	778	674
Kandidaten
L. van Heiden Reinestein^[4]	1.134
P. van der Veen	763	825
L.N. van Randwijck	585	523
P.W.A. Grevelink	170
W. Goedkoop	64
A. Blom	55
G. Groen van Prinsterer	41
A. van der Vlies	28

8 juni 1852

De verkiezingen waren periodieke verkiezingen; zij werden gehouden vanwege de afloop van de zittingstermijn van een gekozen lid.

	8 juni
Kiesgerechtigden	2.426
Opkomst	826
Geldige stemmen	819
Blanco stemmen	5
Kandidaten
P. van der Veen^[4]	671
G. Groen van Prinsterer	69
L.N. van Randwijck	50

17 mei 1853

De verkiezingen waren algemene verkiezingen; zij werden gehouden na ontbinding van de Tweede Kamer.^[5]

	17 mei	31 mei^[3]
Kiesgerechtigden	2.351	2.351
Opkomst	1.149	1.067
Geldige stemmen	2.217	1.061
Blanco stemmen	75	8
Kiesdrempel	554	531
Kandidaten
L. van Heiden Reinestein^[4]	723
P. van der Veen^[4]	524	655
H. Vos	369	406
G.L. Kniphorst	219
J. van Andel	69
W. Tonckens	68
P.W.A. Grevelink	50
G. Groen van Prinsterer	42
L.N. van Randwijck	30

1 december 1853

Louis van Heiden Reinestein, gekozen bij de verkiezingen van 17 mei 1853, trad op 13 oktober 1853 af vanwege zijn herbenoeming als kantonrechter.^[6] Om in de ontstane vacature te voorzien werd een tussentijdse verkiezing gehouden.

	1 december
Kiesgerechtigden	2.351
Opkomst	719
Geldige stemmen	712
Blanco stemmen	6
Kandidaten
L. van Heiden Reinestein^[4]	486
G.L. Kniphorst	157
P.P. van Zuylen van Nijevelt	44

13 juni 1854

De verkiezingen waren periodieke verkiezingen; zij werden gehouden vanwege de afloop van de zittingstermijn van een gekozen lid.

	13 juni
Kiesgerechtigden	2.351
Opkomst	765
Geldige stemmen	764
Blanco stemmen	1
Kandidaten
P. van der Veen^[4]	479
G.L. Kniphorst	178
H. Vos	50

10 juni 1856

De verkiezingen waren periodieke verkiezingen; zij werden gehouden vanwege de afloop van de zittingstermijn van een gekozen lid.

	10 juni
Kiesgerechtigden	2.506
Opkomst	727
Geldige stemmen	719
Blanco stemmen	6
Kandidaten
L. van Heiden Reinestein^[4]	604
H.C. Carsten	62

8 juni 1858

De verkiezingen waren periodieke verkiezingen; zij werden gehouden vanwege de afloop van de zittingstermijn van een gekozen lid.

	8 juni
Kiesgerechtigden	2.517
Opkomst	702
Geldige stemmen	694
Blanco stemmen	7
Kandidaten
P. van der Veen^[4]	540
H. Pelinck	69

26 oktober 1858

Louis van Heiden Reinestein, gekozen bij de verkiezingen van 10 juni 1856, trad op 1 oktober 1858 af vanwege zijn herbenoeming als kantonrechter.^[6] Om in de ontstane vacature te voorzien werd een tussentijdse verkiezing gehouden.

	26 oktober
Kiesgerechtigden	2.517
Opkomst	650
Geldige stemmen	646
Blanco stemmen	5
Kandidaten
L. van Heiden Reinestein^[4]	467
H. Pelinck	155

12 juni 1860

De verkiezingen waren periodieke verkiezingen; zij werden gehouden vanwege de afloop van de zittingstermijn van een gekozen lid.

	12 juni
Kiesgerechtigden	2.356
Opkomst	670
Geldige stemmen	657
Blanco stemmen	5
Kandidaten
L. van Heiden Reinestein^[4]	619

10 juni 1862

De verkiezingen waren periodieke verkiezingen; zij werden gehouden vanwege de afloop van de zittingstermijn van een gekozen lid.

	10 juni
Kiesgerechtigden	2.413
Opkomst	636
Geldige stemmen	628
Blanco stemmen	4
Kandidaten
P. van der Veen^[4]	541

22 oktober 1863

Louis van Heiden Reinestein, gekozen bij de verkiezingen van 12 juni 1860, trad op 1 oktober 1863 af vanwege zijn herbenoeming als kantonrechter.^[6] Om in de ontstane vacature te voorzien werd een tussentijdse verkiezing gehouden.

	22 oktober
Kiesgerechtigden	2.475
Opkomst	544
Geldige stemmen	534
Blanco stemmen	9
Kandidaten
L. van Heiden Reinestein^[4]	454

14 juni 1864

De verkiezingen waren periodieke verkiezingen; zij werden gehouden vanwege de afloop van de zittingstermijn van een gekozen lid.

	14 juni
Kiesgerechtigden	2.283
Opkomst	932
Geldige stemmen	921
Blanco stemmen	3
Kandidaten
L. van Heiden Reinestein^[4]	517
L. Oldenhuis Gratama	332

12 juni 1866

De verkiezingen waren periodieke verkiezingen; zij werden gehouden vanwege de afloop van de zittingstermijn van een gekozen lid.

	12 juni	26 juni^[7]
Kiesgerechtigden	2.247	2.247
Opkomst	893	1.125
Geldige stemmen	887	1.129
Blanco stemmen	2	2
Kandidaten
P. van der Veen^[4]	357	637
L. Oldenhuis Gratama	391	483
J.H. Geertsema	90

30 oktober 1866

De verkiezingen waren algemene verkiezingen; zij werden gehouden na ontbinding van de Tweede Kamer.^[8]

	30 oktober	13 november^[9]
Kiesgerechtigden	2.247	2.247
Opkomst	1.421	1.529
Geldige stemmen	2.773	2.916
Blanco stemmen	67	138
Kiesdrempel	693	729
Kandidaten
L. van Heiden Reinestein^[4]	526	859
J.R. Thorbecke	588	807
L. Oldenhuis Gratama	507	713
P.P. van Bosse	459	537
P. van der Veen^[4]	313
D.T. Notten	183
T.J. Stieltjes	55
A. Slingenberg	50
H. Pelinck	24

11 september 1867

Louis van Heiden Reinestein, gekozen bij de verkiezingen van 30 oktober 1866, trad op 15 augustus 1867 af vanwege zijn benoeming als Commissaris van de Koning in Groningen. Om in de ontstane vacature te voorzien werd een tussentijdse verkiezing gehouden.

	11 september	25 september^[7]
Kiesgerechtigden	2.344	2.344
Opkomst	1.217	1.186
Geldige stemmen	1.214	1.172
Blanco stemmen	3	12
Kandidaten
L. Oldenhuis Gratama	545	626
P. van der Veen	368	546
P.P. van Bosse	287

22 januari 1868

De verkiezingen waren algemene verkiezingen; zij werden gehouden na ontbinding van de Tweede Kamer.^[10]

	22 januari
Kiesgerechtigden	2.344
Opkomst	1.507
Geldige stemmen	2.924
Blanco stemmen	72
Kiesdrempel	731
Kandidaten
L. Oldenhuis Gratama^[4]	1.101
J.R. Thorbecke^[4]	1.012
P. van der Veen	285
D.T. Notten	175
J. Heemskerk	142
B.J. Gratama	114
G. Groen van Prinsterer	27
J.F. de Ruyter de Wildt	24

8 juni 1869

De verkiezingen waren periodieke verkiezingen; zij werden gehouden vanwege de afloop van de zittingstermijn van een gekozen lid.

	8 juni
Kiesgerechtigden	2.161
Opkomst	823
Geldige stemmen	804
Blanco stemmen	8
Kandidaten
L. Oldenhuis Gratama^[4]	637
B.J. Gratama	69
W.B.S. Boeles	53

31 januari 1871

Johan Rudolph Thorbecke, gekozen bij de verkiezingen van 22 januari 1868, trad op 4 januari 1871 af vanwege zijn toetreding tot het kabinet-Thorbecke III. Om in de ontstane vacature te voorzien werd een tussentijdse verkiezing gehouden.

	31 januari
Kiesgerechtigden	2.213
Opkomst	1.039
Geldige stemmen	1.029
Blanco stemmen	6
Kandidaten
H.J. Smidt	581
A. Roelink	240
B.J. Gratama	113
W.A. van der Feltz	48
P. van der Veen	23

13 juni 1871

De verkiezingen waren periodieke verkiezingen; zij werden gehouden vanwege de afloop van de zittingstermijn van een gekozen lid.

	13 juni
Kiesgerechtigden	2.204
Opkomst	950
Geldige stemmen	943
Blanco stemmen	4
Kandidaten
H.J. Smidt^[4]	691
B.J. Gratama	229

10 juni 1873

De verkiezingen waren periodieke verkiezingen; zij werden gehouden vanwege de afloop van de zittingstermijn van een gekozen lid.

	10 juni
Kiesgerechtigden	2.287
Opkomst	1.015
Geldige stemmen	996
Blanco stemmen	12
Kandidaten
L. Oldenhuis Gratama^[4]	775
A. Kuyper	120
M.M. van Asch van Wijck	34

8 juni 1875

De verkiezingen waren periodieke verkiezingen; zij werden gehouden vanwege de afloop van de zittingstermijn van een gekozen lid.

	8 juni
Kiesgerechtigden	2.499
Opkomst	1.123
Geldige stemmen	1.117
Blanco stemmen	3
Kandidaten
H.J. Smidt^[4]	824
A. Brummelkamp	255

12 juni 1877

De verkiezingen waren periodieke verkiezingen; zij werden gehouden vanwege de afloop van de zittingstermijn van een gekozen lid.

	12 juni
Kiesgerechtigden	2.675
Opkomst	830
Geldige stemmen	819
Blanco stemmen	10
Kandidaten
L. Oldenhuis Gratama^[4]	638
A.F. de Savornin Lohman	135
A. Brummelkamp	32

27 november 1877

Hendrik Smidt, gekozen bij de verkiezingen van 8 juni 1875, trad op 3 november 1877 af vanwege zijn toetreding tot het kabinet-Kappeyne van de Coppello. Om in de ontstane vacature te voorzien werd een tussentijdse verkiezing gehouden.

	27 november	12 december^[7]
Kiesgerechtigden	2.675	2.675
Opkomst	1.102	1.535
Geldige stemmen	1.090	1.524
Blanco stemmen	8	6
Kandidaten
W.A. van der Feltz	518	825
J.W.J. de Vos van Steenwijk	333	699
J.D. Dibbits	115
A.F. de Savornin Lohman	101

10 juni 1879

De verkiezingen waren periodieke verkiezingen; zij werden gehouden vanwege de afloop van de zittingstermijn van een gekozen lid.

	10 juni
Kiesgerechtigden	2.528
Opkomst	792
Geldige stemmen	778
Blanco stemmen	9
Kandidaten
W.A. van der Feltz^[4]	557
A.F. de Savornin Lohman	178

14 juni 1881

De verkiezingen waren periodieke verkiezingen; zij werden gehouden vanwege de afloop van de zittingstermijn van een gekozen lid.

	14 juni
Kiesgerechtigden	2.671
Opkomst	1.269
Geldige stemmen	1.262
Blanco stemmen	5
Kandidaten
L. Oldenhuis Gratama^[4]	806
M.A. de Savornin Lohman	449

12 juni 1883

De verkiezingen waren periodieke verkiezingen; zij werden gehouden vanwege de afloop van de zittingstermijn van een gekozen lid.

	12 juni
Kiesgerechtigden	2.706
Opkomst	1.492
Geldige stemmen	1.482
Blanco stemmen	3
Kandidaten
W.A. van der Feltz^[4]	963
M.A. de Savornin Lohman	481

28 oktober 1884

De verkiezingen waren algemene verkiezingen; zij werden gehouden na ontbinding van de Tweede Kamer.^[11]

	28 oktober
Kiesgerechtigden	2.700
Opkomst	1.462
Geldige stemmen	2.887
Blanco stemmen	33
Kiesdrempel	722
Kandidaten
L. Oldenhuis Gratama^[4]	1.005
W.A. van der Feltz^[4]	998
M.A. de Savornin Lohman	436
D.P.D. Fabius	412

16 maart 1886

Lucas Oldenhuis Gratama, gekozen bij de verkiezingen van 28 oktober 1884, trad op 20 februari 1886 af vanwege gezondheidsredenen. Om in de ontstane vacature te voorzien werd een tussentijdse verkiezing gehouden.

	16 maart	30 maart^[7]
Kiesgerechtigden	2.806	2.806
Opkomst	1.939	2.043
Geldige stemmen	1.927	2/036
Blanco stemmen	9	7
Kandidaten
H. Smeenge	701	1.243
P.J.G. van Diggelen	724	793
M.A. de Savornin Lohman	485

15 juni 1886

De verkiezingen waren algemene verkiezingen; zij werden gehouden na ontbinding van de Tweede Kamer.^[12]

	15 juni
Kiesgerechtigden	2.806
Opkomst	1.585
Geldige stemmen	3.064
Blanco stemmen	84
Kiesdrempel	766
Kandidaten
W.A. van der Feltz^[4]	1.058
H. Smeenge^[4]	1.043
M.A. de Savornin Lohman	459
T.A.J. van Asch van Wijck	450

1 september 1887

De verkiezingen waren algemene verkiezingen; zij werden gehouden na ontbinding van de Tweede Kamer.^[13]

	1 september
Kiesgerechtigden	2.812
Opkomst	1.072
Geldige stemmen	2.124
Blanco stemmen	10
Kiesdrempel	531
Kandidaten
H. Smeenge^[4]	785
W.A. van der Feltz^[4]	756
T. Heemskerk	265
S. van Velzen	261

Voortzetting

Na de grondwetsherziening van 1887 werden de meervoudige kiesdistricten opgeheven; het kiesdistrict Assen werd derhalve omgezet in een enkelvoudig kiesdistrict.^[1] De gemeenten Beilen, Coevorden, Dalen^[14], Emmen, Odoorn, Oosterhesselen, Sleen, Westerbork en Zweeloo werden toegevoegd aan het kiesdistrict Emmen, de gemeenten Dwingeloo, Hoogeveen, Meppel, Ruinen, Ruinerwold, de Wijk en Zuidwolde aan het kiesdistrict Meppel en de gemeente Smilde aan het kiesdistrict Wolvega. Tevens werd een gedeelte van de kiesdistricten Winschoten (de gemeenten Anloo, Gasselte, Gieten, Wildervank en Zuidlaren) en Zuidhorn (de gemeenten Eelde, Norg, Peize en Roden) toegevoegd aan het kiesdistrict Assen.

Zie ook

Bronnen

Tweede Kamerverkiezingen kiesdistrict Assen op www.verkiezingsuitslagen.nl
Verkiezingen Tweede Kamer 1848-1918 op huygens.knaw.nl

Noten

↑ ^a ^b Een enkelvoudig district vaardigde per zittingsperiode één lid af naar de Tweede Kamer, een meervoudig kiesdistrict twee of meer leden.
↑ De districtskiesdrempel werd bepaald door de volgende formule: 50% van het aantal uitgebrachte geldige stemmen, gedeeld door het aantal in het district te verkiezen zetels.
↑ ^a ^b Omdat niet het vereiste aantal kandidaten er in de eerste ronde in slaagde de districtskiesdrempel te overschrijden, was een tweede verkiezingsronde nodig. Deze werd gehouden tussen de twee niet-direct gekozen kandidaten die in de eerste ronde de meeste stemmen behaald hadden.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af Aftredend en herkiesbaar Tweede Kamerlid voor Assen.
↑ De Tweede Kamer was ontbonden in verband met een regeringscrisis over het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie.
↑ ^a ^b ^c De vigerende wetgeving vereiste het aftreden van een lid van het parlement bij een aantal benoemingen. Het aftredende parlementslid was terstond herkiesbaar.
↑ ^a ^b ^c ^d Omdat geen van de kandidaten in de eerste ronde de absolute meerderheid van de uitgebrachte geldige stemmen behaalde, was een tweede verkiezingsronde nodig. Deze werd gehouden tussen de twee kandidaten die in de eerste ronde de meeste stemmen behaald hadden.
↑ De Tweede Kamer was ontbonden nadat deze een motie had aangenomen waarin het kabinetsbeleid op het gebied van Koloniën werd afgekeurd.
↑ Omdat geen van de kandidaten er in de eerste ronde in slaagde de districtskiesdrempel te overschrijden, was een tweede verkiezingsronde nodig. Deze werd gehouden tussen de vier kandidaten die in de eerste ronde de meeste stemmen behaald hadden.
↑ Nadat de begroting voor Buitenlandse Zaken door de Tweede Kamer verworpen was, bood het kabinet-Van Zuylen van Nijevelt zijn ontslag aan. Hierop ontbond de Koning de Tweede Kamer.
↑ De Tweede Kamer was ontbonden na aanvaarding van een voorstel tot grondwetsherziening in eerste lezing.
↑ De Tweede Kamer was ontbonden nadat het kabinet-Heemskerk Azn.zijn functie ter beschikking had gesteld.
↑ De Tweede Kamer was ontbonden na aanvaarding van een voorstel tot grondwetsherziening in eerste lezing.
↑ Inclusief de gemeente Schoonebeek, die in 1884 was ingesteld als afsplitsing van de gemeente Dalen.

[enkel-meer-1] Een enkelvoudig district vaardigde per zittingsperiode één lid af naar de Tweede Kamer, een meervoudig kiesdistrict twee of meer leden.

[drempel-2] De districtskiesdrempel werd bepaald door de volgende formule: 50% van het aantal uitgebrachte geldige stemmen, gedeeld door het aantal in het district te verkiezen zetels.

[geen-twee-3] Omdat niet het vereiste aantal kandidaten er in de eerste ronde in slaagde de districtskiesdrempel te overschrijden, was een tweede verkiezingsronde nodig. Deze werd gehouden tussen de twee niet-direct gekozen kandidaten die in de eerste ronde de meeste stemmen behaald hadden.

[zittend-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af Aftredend en herkiesbaar Tweede Kamerlid voor Assen.

[5] De Tweede Kamer was ontbonden in verband met een regeringscrisis over het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie.

[vigerend-6] De vigerende wetgeving vereiste het aftreden van een lid van het parlement bij een aantal benoemingen. Het aftredende parlementslid was terstond herkiesbaar.

[tweede_ronde-7] Omdat geen van de kandidaten in de eerste ronde de absolute meerderheid van de uitgebrachte geldige stemmen behaalde, was een tweede verkiezingsronde nodig. Deze werd gehouden tussen de twee kandidaten die in de eerste ronde de meeste stemmen behaald hadden.

[8] De Tweede Kamer was ontbonden nadat deze een motie had aangenomen waarin het kabinetsbeleid op het gebied van Koloniën werd afgekeurd.

[geen-een-9] Omdat geen van de kandidaten er in de eerste ronde in slaagde de districtskiesdrempel te overschrijden, was een tweede verkiezingsronde nodig. Deze werd gehouden tussen de vier kandidaten die in de eerste ronde de meeste stemmen behaald hadden.

[10] Nadat de begroting voor Buitenlandse Zaken door de Tweede Kamer verworpen was, bood het kabinet-Van Zuylen van Nijevelt zijn ontslag aan. Hierop ontbond de Koning de Tweede Kamer.

[11] De Tweede Kamer was ontbonden na aanvaarding van een voorstel tot grondwetsherziening in eerste lezing.

[12] De Tweede Kamer was ontbonden nadat het kabinet-Heemskerk Azn.zijn functie ter beschikking had gesteld.

[13] De Tweede Kamer was ontbonden na aanvaarding van een voorstel tot grondwetsherziening in eerste lezing.

[14] Inclusief de gemeente Schoonebeek, die in 1884 was ingesteld als afsplitsing van de gemeente Dalen.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]